محصول سال‌ها کاخ‌نشینی آقای پژوهشگر
یحیی ذکاء (1379ـ 1302)
کار ویژه: معرفی بخش‌های مختلف کاخ گلستان
بناهای تاریخی فاخر، بخشی جدایی‌ناپذیر از هویت پایتخت را تشکیل می‌دهند و به همین دلیل برخی محققان و پژوهشگران همه فعالیت‌هایشان را روی همین موضوع متمرکز کرده‌اند. یحیی ذکا یکی از مهم‌ترین پژوهشگرانی است که سال‌ها در زمینه تاریخچه هنر در تهران تحقیق کرد و کتاب «تاریخچه ارگ سلطنتی و راهنمای کاخ گلستان» را نوشت که هنوز هم یک منبع تاریخی مهم و قابل اعتنا به شمار می‌رود. یحیی ذکا متولد تبریز و دانش‌آموخته مدرسه رشدیه بود، اما بعد از کوچ خانوادگی به تهران در دبیرستان فیروزبهرام با ایرج افشار، نویسنده و ادیب، هم‌دوره شد و در محضر استادانی همچون ذبیح‌الله صفا، مترجم و پژوهشگر و ناتل خانلری آموزش دید. او حد فاصل سال‌های 1330تا 1332دوره ایران‌شناسی را در دبیرستان فیروزبهرام گذراند و از همان موقع درباره بناهای تاریخی و تاریخچه هنر در پایتخت تحقیق و پژوهش کرد. مهدی اعرابی، نویسنده و شمیران‌پژوه، درباره فعالیت‌های یحیی ذکا می‌گوید: «او یکی از معدود تهران‌پژوهانی بود که بر مقوله باستان‌شناسی و هنر اشراف کامل داشت و در حوزه فرهنگ و هنر کتاب‌های زیادی تألیف کرد. پژوهش درباره تاریخچه درفش در ایران، یکی از کارهای مهم او به شمار می‌رود. تا دوره قاجار علاوه بر پرچم، درفش هم داشتیم که بیرقی بود و عموما توسط فرمانده نظامی یا پادشاه در جنگ‌های مختلف حمل می‌شد. در باور عمومی مردم، درفش نماد مهمی بود و حتی اواخر دوره قاجار که کلاغ‌ها به درفش نصب‌شده در ساختمان شمس‌العماره هجوم بردند، خیلی‌ها این اتفاق را نشانه سرنگونی قاجار می‌دانستند. یحیی ذکا به‌طور مفصل درباره تاریخچه درفش و کاربرد آن در تهران تحقیق و تفحص کرده و کتاب «تاریخچه تحولات و تغییرات درفش و علامت دولت ایران در دوره قاجاریه» را نوشته است.» یحیی ذکا به واسطه علاقه فراوان به کتاب و ادبیات، مدت کوتاهی به‌عنوان کتابدار در کتابخانه ملی ایران مشغول به‌کار شد و در همان دوره کوتاه، شیوه تحقیق و پژوهش میدانی درباره بناهای تاریخی تهران را انتخاب کرد. اعرابی درباره یکی دیگر از مهم‌ترین میراث‌هایی که یحیی ذکا برای تهران به جا گذاشته می‌گوید: «او به واسطه شغلش سال‌ها در کاخ گلستان زندگی کرد و به نحو احسن از چنین امتیاز بزرگی بهره برد و کتاب ارزشمند «تاریخچه ارگ سلطنتی تهران و راهنمای کاخ گلستان» را نوشت که یک منبع مکتوب تاریخی موثق و قابل اعتنا به شمار می‌رود. یحیی ذکا به‌طور شگفت‌انگیزی همه بخش‌های کاخ گلستان و محدوده اطراف آن را در این کتاب تشریح کرده است. اگر روزی کاخ گلستان، بنا به هر دلیلی از بین برود با رجوع به این کتاب به‌راحتی می‌توان اجزا و بخش‌های مختلف کاخ گلستان را کنار هم قرار داد و بازسازی کرد. یحیی ذکا عمرش را وقف فرهنگ و هنر کرد و سرانجام در قطعه هنرمندان هم به خاک سپرده شد.»
