محمد سرابی؛ روزنامه‌نگار
ساخت و‌ساز غیرمجاز در حاشیه شهر‌ها یکی از تخلفات شهری در کشور‌های مختلف جهان است. این ساختمانها معمولا در گستره وسیعی از اراضی حاشیه شهر بنا می‌شوند و یک یا حداکثر 2 طبقه دارند. اما وقتی مدیریت شهری دست به تخریب ساختمان و پاکسازی نخاله‌های آن می‌زند چه چیزی جای این سازه‌ها را می‌‌‌گیرد؟ آیا باید زمینی که در نتیجه تخریب ساختوساز غیرمجاز آزاد شده است را فورا تبدیل به پارک و فضای سبز کرد؟ برخی از شهر‌های بزرگ جهان راه دیگری را در پیش گرفته‌اند و این زمین را به طبیعت باز می‌گردانند تا دوباره به شکل اولیه خود بازگردد. اینجاست که در برخی از شهر‌های آمریکای شمالی «دشتهای شهری» به‌وجود آمده‌اند.
دیترویت/ تخریب چند هزار ساختمان
در شهر «دیترویت» ساختوساز غیرمجاز و همینطور املاک بدون صاحب که دچار مشکل مالکیت یا مالکان آن را رها کرده بودند، باعث ایجاد نوعی بافت فرسوده شده بود. برخی از بی‌خانمان‌‌ها یا مصرف‌کنندگان مواد‌مخدر برای مدتی در این ساختمانهای فرسوده اقامت می‌کردند که باعث شده بود محدوده وسیعی با مشکلات اجتماعی و نا امنی روبه‌رو باشد. شهرداری دیترویت مدتی قبل دست به تخریب این ساختمانها زد و با ماشین‌آلات راه‌سازی، نخاله‌های ساختمانی را جابه‌جا کرد؛ به شکلی که کل سازه‌ها نابود شدند و فقط زمین‌های خالی باقی ماندند. محدوده پاکسازی شده آنقدر وسیع است که شامل 20درصد وسعت شهر دیترویت می‌شود. مجموع مساحت این زمین‌ها که دیگر از ساختمان خالی شده بودند تقریبا به اندازه محله منهتن در نیویورک است. با نظارت شهرداری دیگر امکان ساختوساز در این زمین‌ها وجود ندارد و پس از چند سال در جایی که زمانی ساختمانهای فرسوده قرار داشتند، علفزار‌های طبیعی احیا شده است؛ بدون اینکه کاری برای بازسازی طبیعت انجام شده باشد. گونه‌های گیاهی رشد خود را آغاز کرده‌اند و در مدت کوتاهی سطح زمین را پوشانده‌اند. حتی برخی گیاهان آنقدر زیاد شده‌اند که هواداران محیط‌زیست پیشنهاد کرده‌اند برای کنترل جمیعت گونه‌های بومی باید دانه‌پاشی انجام شود تا دشت به همان شکلی که قبل از سکونت انسان قرار داشت، درآید. افزایش گیاهان بومی که با حشرات و حیوانات سازگار باشد محیط‌زیست طبیعی را در حاشیه شهر پایدار می‌کند؛ بدون اینکه نیاز به ایجاد زیرساخت یا صرف هزینه از سوی شهرداری داشته باشد. بین سال‌های 2014 تا 2020 شهرداری دیترویت نزدیک به 20هزار ساختمان فرسوده و خالی را تخریب کرد. قبل از این سال‌ها هم 100هزار قطعه زمین خالی پراکنده در شهر وجود داشت که در سال‌های قبل تخریب شده بودند. ساخت و ساز‌های غیرمجاز هم بخش دیگری از ساختمان‌هایی را تشکیل می‌دهد که از سوی شهرداری تخریب شدند. ایجاد «دشت شهری» در دیترویت به‌صورت الگویی برای دیگر شهر‌ها در آمده است.
سنت لوییس / کشاورزی شهری
در اطراف و برخی از محله‌های مرکزی شهر سنت لوییس در ایالت میزوری، ساختمانهای غیرمجاز و رها شده آنقدر زیاد بود که شهرداری از سال‌های 1950 برنامه‌ای برای تخریب ساختمانهای خالی از سکنه در نظر گرفت. در بین سال‌های 1960 تا 1990 تخریب و انتقال نخاله‌های باقیمانده آنقدر زیاد بود که قسمتی از محله‌ها تبدیل به دشت شهری شدند. شهرداری اراضی باقیمانده را صاف کرد. پیاده‌رو‌ها، حصار‌ها و جوی‌های آب به‌تدریج محو شدند. خیابان‌هایی که در بین ساختمانها باقیمانده بودند به شکل جاده‌های حومه شهر در آمدند. در شمال شهر یک منطقه چند هکتاری از 200سال قبل به شکل منطقه حفاظت شده وجود داشت که گونه‌های گیاهی بومی در آن حفظ شده بودند. بعد از تخریب ساختمانهای غیرمجاز در دیگر نقاط شهر، بذر گیاهان از منطقه حفاظت شده به سمت زمین‌های تازه پاکسازی شده، انتشار پیدا کرد. بعد از چند دهه خاک حاصلخیز شد و چمنزار‌ها به شکل محل گشت و‌گذار خانواده‌هایی در آمد که اوقات فراغت خود را در آن می‌گذراندند.
گری /دشت و دریاچه
ساختوساز غیرمجاز در شهر «گری» ایالت ایندیانا نه در حاشیه بلکه در مرکز شهر رخ داده بود. بیشتر این ساخت و ساز‌ها مربوط به خانه‌هایی بود که کارگران کارخانه فولاد در آن زندگی می‌کردند. کارخانه نزدیک به 50سال قبل نیروی کار زیادی را جذب کرده بود و در نتیجه تعداد این خانه‌ها به‌شدت افزایش پیدا کرد. در چند دهه گذشته شهرداری به‌تدریج خانه‌های غیرمجاز را تخریب کرد و زمین‌های وسیعی در نزدیکی ساحل دریاچه میشیگان به‌وجود آمد. هزینه تخریب از فروش نخاله‌ها و وسایل باقیمانده از ساختوساز غیرمجاز تامین شد. بعضی نخاله‌ها هم تبدیل به مصالح ساختمانی شدند. بعد از چند دهه زمین‌ها به‌صورت طبیعی به شکل علفزار درآمدند و گونه‌های بسیار متنوع گیاهی و جانوری ساحل دریاچه به آن بازگشتند. شهرداری گری طرح‌های کشاورزی مردمی را پیشنهاد کرد. با استقبال گروه‌های مردمی از سبزی‌کاری در این زمین‌ها، سرمایه‌گذاران طرح‌های درختکاری هم پیدا شدند و در قسمتی از زمین‌ها نیز نیروگاه‌های خورشیدی نصب شد. آسیب‌هایی که با ساخت کارخانه فولاد ایجاد شده بود، با ایجاد دشت شهری در حال رفع شدن است.
مکث
تهران؛ مقابله با ساختوساز در حریم
در سال‌های گذشته حاشیه جنوبی شهر تهران و حریم مناطق جنوبی شهر دچار مشکلات متعدد ساختوساز شده است. شهرداری‌های مناطق با رعایت قوانین و اخطار‌های قبلی برخی از این ساختمانها را تخریب می‌کنند. تخریب این ساختمانها که اغلب با سوء‌استفاده از نیاز اقشار کم‌درآمد به مسکن انجام می‌شود، دارای احکام قانونی از مراجع قضایی است؛ اما سودجویان همچنان از هر فرصتی برای ساخت مجدد بنا‌های بدون مجوز استفاده می‌کنند تا پول‌های زیادی به جیب بزنند و ساختمانهای ناایمن بسازند. شهرداری تهران در همین رابطه اقدام به تخریب ساخت و ساز‌های غیرمجاز کرده و مجموعه‌های مختلف را به شکل قبلی درآورده است و طبق طرح جامع شهر تهران اجازه تبدیل آنها به کاربری اصلی را می‌دهد.
تخریب وسیع ساختمانهای غیرمجاز و غیرقانونی در بعضی از شهر‌های بزرگ باعث ایجاد «دشتهای شهری» شده است
علفزار‌های درون شهر
در همینه زمینه :
جهان
آخر مصور
یاد‌د‌اشت