تهک؛ قاتل سنگ و سنگلاخ

نام: درخت داغداغان
محدوده فراوانی: محله‌های شمال شهر ازجمله دربند، قیطریه، اراج و...
ویژگی گونه: مقاوم در برابر سرمای شدید و سایه‌گستر

ردپای درخت «تا»، این درخت مورد احترام و منحصربه‌فرد را باید در محله‌های شمال شهر پیدا کرد؛ همان محله‌هایی که روزگاری آبادی‌هایی خوش‌آب‌وهوا بودند در گستره وسیع شمیران. درخت «تا» یا همان درخت داغداغان که به گویش محلی «تهک» نیز نامیده می‌شود، پیوندی عمیق با کشاورزی و فراهم‌کردن زمینه برای حاصلخیز‌شدن زمین‌های سنگلاخی داشت. داغداغان در برابر سرما بسیار مقاوم بود و در فصل‌های کم‌باران در برابر بی‌آبی تاب می‌آورد. ریشه‌های عمیق این درخت به‌دنبال آب تا اعماق زمین نفوذ می‌کرد و همین رمز ماندگاری این درخت متفاوت بود. داریوش شهبازی، تهران‌پژوه، درباره پراکندگی درخت داغداغان در گستره شمیران می‌گوید: «در محله‌های امروز شمال شهر مثل زرگنده، قیطریه و... که در گذشته آبادی‌های شمیران بودند و نیز در روستاهای لواسان مانند آهار، ایگل، شکراب و... شمار زیادی درخت داغداغان وجود داشت. از آنجا که معیشت ساکنان این آبادی‌ها درگذشته‌های دور با کشاورزی تامین می‌شد، درخت داغداغان جایگاه ویژه‌ای برای ساکنان این مناطق داشت. حتی در ایران باستان نیز به‌دلیل تأثیر درخت «تا» در حاصلخیزشدن زمین‌ها، جایگاه ویژه‌ای برای آن قائل بودند. ریشه‌های تا در عمق زمین نفوذ می‌کرد و به‌تدریج زمین‌های سنگلاخی و سفت و سخت با ریشه‌های قدرتمند این درخت برای کشاورزی مهیا می‌شدند. از همین رو بود که کشاورزان در زمین‌های سنگلاخی درخت داغداغان می‌کاشتند تا ریشه‌های این درخت زمین‌ها را به‌تدریج برای کشت و زرع مهیا کند.»  با توسعه تهران و شروع ساخت‌وسازها در پایتخت، به‌ویژه در دهه‌های 30و 40 که آبادی‌های‌ شمیران به محله‌های امروزی شمال تهران تبدیل شدند، از شمار درختان «تا» نیز کاسته شد. یکی از معروف‌ترین درختان داغداغان پایتخت، درخت کهن محله زرگنده بود که اکنون دیگر هیچ نشانی از آن باقی نمانده است. در انتهای کوچه قنات و روی شیب تپه‌ای در این محله، تا پیش از دهه40تک‌درختی وجود داشت که اهالی قدیمی زرگنده شاخه‌های آن را با پارچه‌های رنگی تزیین کرده بودند.  اکنون از درخت داغداغان در تهران اندک‌شماری باقی مانده است. هرچند هنوز در پس‌کوچه‌های دربند، روستاهای لواسان، درکه، باغ ایرانی ونک و... می‌شود شماری درخت داغداغان پیدا کرد، اما یکی دیگر از نمونه‌های کهنسال درخت داغداغان که بیش از 5قرن عمر کرده بود تا چند سال پیش در محله اراج وجود داشت. درخت داغداغان تنومند محله اراج سالیان بسیار همسایه مسجد جامع این محله بود. آن درخت دیگر از میان رفته، اما ساکنان اراج برای زنده‌نگه داشتن یاد آن درخت مورد احترام، در خیابان سعیدی و در نزدیکی مسجد جامع چند نهال درخت «تا» کاشته‌اند.