منابع طبیعی
به بیابان نزدیک می شویم!
تقی سالک: بیشترین و مهم‌ترین عامل بیابانزایی در استان محیطی و انسانی است
آزاده امینی| زنجان - خبرنگار:
پدیده بیابانزایی همواره یکی از بلایایی است که در مناطق خشک از جمله در آفریقا، چین، استرالیا، ایران و به‌خصوص در واحد ژئو مرفولوژی اتفاق می افتد. در گذشته اغلب استان‌هایی که بیشتر تحت تاثیر بادهای 120 روزه قرار داشتند مانند سیستان و بلوچستان، کرمان، خراسان جنوبی و یزد با این بحران روبه‌رو بودند، اما امروزه به علت خشکسالی‌های مداوم، چرای بی رویه، تخریب اراضی مرتعی و پوشش گیاهی، تغییر کاربری اراضی و ایجاد سدهای کوچک و بزرگ در بالادست اراضی اغلب استان‌های کشور به‌ویژه استان زنجان در معرض بیابانی شدن هستند. در دهه گذشته تمام استان‌های کشور تحت تاثیر پدیده ریزگردها قرار داشته‌اند که آسیب‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی متعددی را باعث شده است.به علت ذرات ریز موجود در طوفان‌های گرد و غبار بیماری‌های تنفسی، چشمی و پوستی به خصوص در استان‌هایی با غلظت بالای گرد و غبار افزایش یافته است.
تعریف بیابانزایی
کارشناس منابع طبیعی در گفت‌وگو با همشهری در تعریف بیابانزایی می گوید: در اولین کنفرانس جهانی بیابانزایی و بیابان‌زدایی که از سوی دفتر برنامه‌های زیست محیطی ملل متحد (یونپ) در سال 1977 در نایروبی برگزار شد، بیابانزایی به فرایند زوال اکوسیستم‌های طبیعی و کاهش استعدادهای بالقوه آن در نواحی خشک تا نیمه مرطوب گفته می‌شود. «تقی سالک» اظهار می کند: از زمان ارائه این تعریف تاکنون به دلیل تفاوت در ویژگی‌های محیطی و ساختارهای اجتماعی موثر در بیابانزایی در نقاط مختلف جهان الگوی مشخص و واحدی برای طبقه بندی بیابان‌ها و همچنین شدت بیابانزایی ارائه نشده است. این در حالی است که طبقه‌بندی و تعیین شدت بیابانزایی اراضی در ایران، کشوری که به عنوان سرآمد برنامه های اجرایی و بیابان‌زدایی در جهان مطرح است، ضروری به نظر می رسد.
این کارشناس می افزاید: بر اساس نیازهای مطالعاتی و ساختارهای محیطی و اجتماعی – اقتصادی حاکم بر بیابان‌های ایران ابتدا روش نسبتا جامع و گام به گام با دخالت همه عوامل موثر در بیابانی شدن اراضی ایران تدوین شد و سپس در مساحتی بیش از 10 میلیون هکتار از اراضی مرکز تا جنوب ایران مورد آزمون و بررسی قرار گرفت. این روش که به نام «طبقه بندی شدت بیابانزایی در ایران »معرفی می شود، ابتدا به کمک مطالعات پایه مناطق مورد بررسی قرار گرفت و بر اساس چشم اندازهای گیاهی به 3 واحد اصلی (اراضی جنگلی و مرتعی ، اراضی کشاورزی و شهری ، اراضی بدون پوشش گیاهی) و چندین زیر واحد تفکیک شده است. سالک می گوید: در مرحله بعد در هر زیر واحد، 8 پارامتر موثر در بیابانزایی شامل 3 عامل محیطی (طبیعی) و 3 عامل انسانی و نهایتا 2 شاخص شدت فرسایش خاک و توان بازگشت پذیری و بازسازی اکوسیستم به روش امتیازدهی مورد بررسی قرار گرفته است، سپس با جمع امتیازهای به‌دست آمده به روش ترازوی وزنی، عوامل اصلی و فرعی موثر در بیابانزایی اراضی مشخص شده‌اند.
عامل بیابانزایی در زنجان
این کارشناس منابع طبیعی استان ادامه می دهد: با این تفاسیر می‌توان گفت بیشترین و مهم‌ترین عامل بیابانزایی در استان زنجان محیطی و انسانی است، چرا که در حال حاضر بیش از 20 هزار خانوار از مراتع و اراضی طبیعی ارتزاق می کنند؛ این در حالی است که مراتع استان فقط می توانند 3000 خانوار را ازنظر واحدهای اقتصادی مراتع تحت پوشش قرار دهند.همچنین وجود بیش از یک میلیون و 700 هزار واحد دامی در مراتع استان فشار بیش ازحد چرای دام به مراتع را باعث می شود. وی اضافه می کند: ظرفیت نهایی و غایی مراتع استان حدود 700 هزار واحد دامی است.
این موضوع باعث شده است نزدیک به 500 هزار هکتار از اراضی ملی و طبیعی استان در معرض تخریب قرار گرفته و پوشش گیاهی خود را ازدست بدهند که با توجه به رخنمونی سنگ‌های زیرین و حرکت شن‌های روان و ریزگردها میل به بیابانی شدن را به رخ
بکشد. وی سپس به موضوع تقسیم بیابان اشاره و اظهارمی کند: اگرچه در تقسیم بیابان‌های استان باید به این نکته اشاره شود که بیابان‌های ثانویه استان درحال گسترش است که این موضوع نگرانی‌ها را دوچندان می‌کند. همچنین وجود 7 کانون تولید گردو غبار در استان باید متولیان را به فکر وادارد که اگر این کانون‌ها در زمان‌های خاص وقتی با سایر کانون‌های گردو غبار در اطراف استان مانند استان‌های قزوین و آذربایجان غربی در هم بیامیزند زندگی را برای ساکنین استان با مشکل مواجه خواهد کرد.
راهکار جلوگیری از بیابانی شدن استان
کارشناس منابع طبیعی در پاسخ به این سوال که راهکار برای برون رفت از شرایط حاضر چیست؟ اظهار می کند: لازم است در حرکت منسجمی استانداری، سازمان جهاد کشاورزی و ادارات کل منابع طبیعی و آبخیزداری و محیط زیست با همکاری کارشناسان وسازمان های مردم نهاد با تشکیل کارگروه‌های تخصصی ضمن بحث و تبادل نظر در مورد راهکارهای مقابله با این پدیده شوم که می‌تواندملتی را از صحنه تاریخ حذف کند، مقابله کنند.«تقی سالک» به شعار امسال روز جهانی مقابله به بیابانزایی اشاره می کند و می گوید: زمان مسامحه و سهل انگاری نیست؛باید به هوش باشیم، اگر دیر اقدام کنیم، استان به بیابان تبدیل خواهد شد.
