پنبه‌ وشمگیر، قربانی هندوانه‌کاری

هما اخوان| بندر ترکمن ـ خبرنگار:


پنبه گیاه صنعتی گرمادوست است که به آفتاب فراوان و رژیم آبیاری منظم و دقیق با فاصله بین آبیاری نیاز دارد. استان از لحاظ ثروت ارضی غنی است اما در زمینه تامین آب در چند سال اخیر با مشکل روبه‌رو شده است.کاهش کشت پنبه طی 2 دهه گذشته در گلستان چنان چشمگیر بوده که در سال‌های اخیر با وجود همه تلاش‌ها این محصول سالانه کمتر از 10 هزار هکتار در استان کشت شده است. دلایل مختلفی برای کاهش کشت پنبه وجود دارد که کمبود آب یکی از علل کم شدن کاشت پنبه در سال‌های اخیر در استان و به خصوص در بخش وشمگیر شهرستان آق‌قلاست. 


شالیکاری غیرمجاز بالادست وشمگیر 

توماج یکی از پنبه‌کاران بخش وشمگیر آق‌قلا در این باره می‌گوید: کاشت پنبه از قدیم در بخش وشمگیر رونق داشت. درواقع پنبه مرغوب این منطقه دلیل نامگذاری این محصول به نام طلای سفید است. پنبه منطقه در یک نوبت کشت می‌شود و مانند بسیاری از مناطق در کشت دوم پنبه کاشته نمی‌شود. این کشاورز می‌گوید: با توجه به اینکه امسال در وشمگیر 2 هزار هکتار برای کشت بهاره پنبه در نظر گرفتیم، اما فقط توانستیم حدود 1300 هکتار کشت انجام دهیم و آبیاری کنیم. آب‌بندان‌های غیرمجاز در مسیر گرگان‌رود تا سد وشمگیر به تعداد زیادی وجود دارد و باعث شده است مشکلات ما مضاعف شود. حتی در مسیر گرگان‌رود تا وشمگیر شالیکاری‌های غیرمجاز وجود دارد که جلو آنها گرفته نمی‌شود. انتظار ما این است که مقدار آب بیشتری از سدهای بالادست را برای ما بفرستند. برای شالیکاری‌های غیرمجاز بالادست چاره‌ای اندیشیده شود و تکلیف آب‌بندان‌های غیرمجاز هم مشخص شود. 

یکی دیگر از پنبه‌کاران این منطقه بیان می‌کند: سال‌های قبل حدود 40 هکتار پنبه در محدوده سد وشمگیر می‌کاشتم اما امسال به دلیل کم‌آبی کشت را انجام ندادم. به نظرم ساخت سدهای بالادست موجب خشک شدن سد وشمگیر شده است و کشاورزان نمی‌توانند کشاورزی کنند و مجبور به مهاجرت هستند. 


11 هزار هکتار پنبه

معاون بهبود تولیدات گیاهی جهاد کشاورزی استان هم درباره وضعیت آبدهی دوم کشت پنبه می‌گوید: در استان تاکنون 11 هزار هکتار کشت پنبه صورت گرفته است. در سد وشمگیر 1573 هکتار با 3380 بهره‌بردار که طرف قرارداد ما هستند پنبه کاشته‌اند که میزان کشت پنبه آنها به میزان بارندگی و منابع آبی ما بستگی دارد. 
«محمدرضا عباسی» می‌افزاید: امسال برنامه ما این بود که 1500 هکتار را زیر کشت پنبه ببریم. جلسات مشترکی را ماهانه و مستمر با مدیریت شرکت آب منطقه‌ای داریم و در مواقع اضطراری هم جلسات توزیع آب سدهای استان با حضور نمایندگان بخش گنبد و آق‌قلا برگزار می‌شود. با تعامل نمایندگان دستگاه‌های سیاسی این 2 شهرستان و دستگاه‌های اجرایی ذی‌ربط و جلسات فنی، براساس موجودی آب و نیاز آب مزارع به‌منظور آبیاری مزارع رهاسازی آب انجام می‌شود. 


ظرف یک هفته آینده تکلیف روشن می‌شود

عباسی در پاسخ به این سوال که آیا آبدهی پنبه این منطقه با تاخیر انجام شده است، می‌گوید: آبیاری کشت پاییزه غلات باید به اتمام می‌رسید و بعد آبیاری پنبه صورت می‌گرفت. با توجه به شرایط اقلیمی استان و تجارب گذشته دیرتر از موعد مقرر رهاسازی آب را از بالادست انجام می‌دهیم تا ریسک کمتری برای این محصول استراتژیک در استان داشته باشیم. 
وی می‌افزاید: توصیه ما این است کشاورزان برنامه استفاده از کود پتاسه و مدیریت بقایای گیاهی و مارچ گیاهی داشته باشند تا در مصرف آب صرفه‌جویی شود. زمان آبیاری مجدد پنبه فرارسیده است و حداکثر ظرف یک هفته تا 10 روز تعیین تکلیف رهاسازی آب انجام می‌شود. 


آب سد وشمگیر کم است

معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای استان با اعلام این مطلب که حجم آبی که هم‌اکنون در سد وشمگیر وجود دارد کمتر از 5/2 میلیون مترمکعب است، بیان می‌کند: این حجم آب را برای مرحله دوم آبیاری پنبه در محدوده سد در نظر گرفته‌ایم. «سیدمحسن حسینی» اضافه می‌کند: کمیته‌ای تحت عنوان کمیته هماهنگی توزیع آب سدهای استان داریم. در آخرین جلسه این کمیته در 4 تیر 97 مجموعا قرار شد بخشی از آب سد گلستان رها شود و به سد وشمگیر برسد. براساس این جلسه قرار شد بین هزار تا 1500 هکتار در وشمگیر پنبه‌کاری شود. آخرین اتفاقی که افتاد این است که 1385 هکتار از اراضی پنبه سد وشمگیر یک نوبت آبیاری شد و اینها آب اول را خوردند و برای مرحله دوم هم آب هست. 


در انتظار سیلاب 

معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای استان بیان می‌کند: تصمیمات برای رهاسازی آب سدها و تامین آب اراضی حوزه سدهای استان از جمله وشمگیر پشت میز گرفته نمی‌شود و قبل از آن کارهای میدانی انجام می‌شود. تصمیمات ما عملیاتی است نه انتزاعی. حسینی ادامه می‌دهد: ما تقریبا از ابتدای سال آبی 6 جلسه استانی و 5 جلسه در وشمگیر داشتیم. منابع آب مشخص و محاسبات انجام شده است و نهایتا در زمان مناسب آب از سال گذشته برای آبیاری غلات و امسال هم برای پنبه در نظر گرفته شده است. در استان 850 هزار هکتار زمین وجود دارد که 650 هزار هکتار آن زیر کشت می‌رود. از این مقدار فقط 250 هزار هکتار کشت آبی است. قریب 12 میراب محلی و حدود 18 نفر از شرکت بهره‌برداری از سد وشمگیر این مقدار آب را توزیع می‌کنند. اگر همین آب موجود باشد، یک مرحله دیگر می‌توانیم آبیاری کنیم. اگر سیلابی بیاید احتمال آب سوم هم هست. 


توان وشمگیر 3500 هکتار پنبه بود 

حسینی می‌افزاید: در بهترین حالت سرزیر سد، نهایت توان وشمگیر آبیاری 3500 هکتار زمین زیر کشت پنبه است. اراضی شبکه وشمگیر 21 هزار هکتار است که 12 هزار هکتار اگر آب خوب باشد قابل آبیاری است. 8500 هکتار از این مقدار غلات آبیاری شد و به دلیل کم‌آبی از 3500 هزار هکتار پنبه 1835 هکتار آن آبیاری شد. او در ادامه تعداد آب‌بندان غیرمجاز بین وشمگیر و سد گلستان را 124 عدد عنوان می‌کند و می‌گوید: هیچ کدام از این آب‌بندان‌ها مجوز آب ندارند و برخی سال‌های اخیر ساخته شده است و برخی نیز سنوات قبل. برخی از آب‌بندان‌ها در اراضی خود این افراد است. تعدادی نیز داخل بستر رودخانه احداث شده‌اند که مشغول انجام عملیات قضایی هستیم که تخریب شوند، البته آنها هم به دنبال گرفتن مجوزند که موافقت نشده است. امسال آبی که در سد بوستان و گلستان جمع شد پاسخگوی نیاز شبکه است. در سد بوستان 500 تا 700 هکتار پنبه و در گلستان نیز هزار تا 1500 هکتار پنبه و در وشمگیر بین هزار تا 1500 هکتار پنبه قرار است با آب این 3 سد آبیاری شود. عده‌ای هم در سارجه‌کر گنبد شالی غیرمجاز کاشته‌اند که به همین دلیل جلسه‌ای با دادستانی برگزار شده است تا جلوی آنها را بگیرند. 


آب‌بندان‌های غیرمجاز 

بخشدار بخش وشمگیر درباره وضعیت مشکلات پنبه‌کاران وشمگیر می‌گوید: شرایط کشاورزان پنبه‌کار مطلوب نیست. کم‌آبی وجود دارد اما در این بخش به مدیریت نیاز است. در مسیر، آب‌بندان‌های غیرمجاز قرار دارد که هر زمان آب بالادست رهاسازی می‌شود این آب‌بندان‌ها حقابه پایین‌دست را غیرمجاز استفاده می‌کنند که باید تعیین تکلیف شود. 
«جواد محمدی» می‌افزاید: با توجه به اینکه در سدهای بالادست هم آب وجود دارد، اطراف سد گلستان و بوستان شالی و هندوانه‌کاری شده است، در حالی که پایین‌دست نیاز آبی پنبه که الگوی کشت استان است و هم‌اکنون موعد آب‌دهی دوم آن است، انجام نشده است.