تشکیل کمیته‌ برای ایجاد رویکرد جدید در معماری مترو

محمد یاشار لطفی-دبیر کمیته معماری متروی تهران

با توجه به نقش و تأثیر شکل ظاهری و همچنین معماری ایستگاه‌های شبکه متروی تهران در زیباسازی منظر شهری و همچنین القای حس شادابی و پویایی در مسافران این وسیله حمل‌ونقلی، از چندی پیش کمیته معماری در شرکت مترو رسما تشکیل شد. این یک واقعیت است که تغییر اصولی در شکل ظاهری و محتوای معماری ایستگاه‌های مترو، غیر از کمک به ارتقای سطح زیبایی مبلمان شهری، در کاهش هزینه‌های ساخت و همچنین سهولت امر تعمیر و نگهداری ایستگاه‌ها در دوران بهره‌برداری نیز مؤثر است؛ ضمن اینکه به‌روزرسانی الزامات و توجه به مباحث پایه معماری، ارتقای کیفیت فضاهای ایستگاهی و افزایش بهره‌وری کارکنان شاغل در  ایستگاه‌ها را هم در بر خواهد داشت.
اما با تشکیل کمیته معماری شرکت متروی تهران، اهم انتظارات از جلسات این کمیته، ارتقای محتوای مفهومی و شکل اجرای ایستگاه‌ها بوده و این مهم در مواردی از قبیل احیای هویت معماری ایرانی-اسلامی، بازنگری و بهینه‌سازی مصالح مصرفی، هماهنگی سازه‌های مترو با بافت پیرامونی شهری، هوشمندسازی ایستگاه‌ها، توجه ویژه به نیازهای توان خواهان، محوطه‌سازی مناسب در فضای پیرامونی ایستگاه‌ها، طراحی متفاوت مبلمان و چیدمان بهتر عناصر مؤثر در فضاهای موجود، استفاده از روش‌های جدید ساخت ایستگاه‌ها و تغییر کاربری فضاهای بدون استفاده با توجه به تغییرات ساختار بهره‌برداری از ایستگاه‌ها تبلور می‌یابد. در واقع امیدواریم تغییر نگرش و رویکرد معماری در شکل ظاهری ایستگاه‌ها، طی فرایند احداث ایستگاه‌های خطوط جدید شبکه متروی پایتخت، تأثیرات و نتایج مربوطه را نشان داده و کارکردهای جدید این قبیل فضاهای شهری را به منصه ظهور برساند. به ‌دنبال تغییر نگرش صورت گرفته در نوع مصالح مصرفی و همچنین شکل ظاهری ایستگاه‌های شبکه متروی تهران که در راستای ارتقای کیفیت فضاهای شهری و همچنین بهبود طراحی و معماری این قبیل عناصر مدنظر قرار‌ گرفته ‌است، ایستگاه‌های جدید با شکلی متفاوت از گذشته ساخته و در اختیار شهروندان قرار‌ خواهند‌ گرفت.  سیر تکامل معماری ایستگاه‌های در حال تکمیل شبکه متروی پایتخت به شکلی پیش‌ رفته‌ است که در سال‌های اخیر نمونه‌هایی از قبیل ایستگاه‌های محمدیه، برج میلاد، آهنگ، بوستان گفت‌وگو، مرزداران، شهرک آزمایش، شهدای هفدهم شهریور و این اواخر ایستگاه میدان کتاب با طراحی‌های چشم نواز به منصه ظهور رسیدند و حتی ایستگاهی مثل ایستگاه آهنگ موفق به کسب عناوین ارزنده از مراجع معتبر داخلی شده است. در رویکرد جدید معماری ایستگاه‌های شبکه متروی پایتخت، نوع طراحی مینیمال که در عین زیبایی ایستگاه اتفاقاً هزینه‌های اجرا و بهره‌برداری آتی از سازه‌ها را تقلیل می‌دهد، از نکات بارز طراحی‌ها خواهد ‌بود که البته شاخصه ایرانی‌ - اسلامی بودن آن در همگی لحاظ می‌شود. حتی نوع نورپردازی سالن‌ها و معابر داخلی ایستگاه‌ها نیز متفاوت از گذشته بوده و این امر ضمن تلطیف فضاهای زیرزمینی، چشم‌انداز بصری آن را هم زیباتر می‌کند.  ایستگاه‌های در دست تکمیل یا طراحی، ضمن آنکه ارتباط موضوعی منسجم‌تری با محیط پیرامونی خود برقرار ‌می‌کند، در افزایش کیفیت بصری فضاهای شهری نیز نقش‌آفرینی پررنگ تری ایفاء کرده و در عین حال هزینه اجرا و نگهداری از آنها کاهش خواهد ‌یافت. در واقع مصالح جدید که از طول عمر مفید بیشتری برخوردار ‌هستند و با عنایت به فناوری‌های روز دنیا مدنظر قرار‌ گرفته‌اند، در عین رعایت الگوی ایرانی‌ - اسلامی، منظره زیباتری را در منظر و مرئای عمومی به نمایش خواهند ‌گذاشت.  یکی از مهم‌ترین دلایل راه‌اندازی کمیته معماری و در ذیل آن بخش تابلوهای هنری ایستگاه‌ها، احیای هویت معماری ایرانی‌ - اسلامی در مبلمان ایستگاه‌های مترو است که همه روزه محل تردد میلیون ها مسافر شهری بوده و طبیعتا فضای داخلی و شکل ظاهری این قبیل اماکن عمومی، تأثیر بسزایی در روحیه افراد دارد. از جمله ماموریت‌های این کمیته، می‌توان به بازنگری در طراحی تابلوهای هنری یا همان دیوارنگاره‌ها اشاره کرد. با توجه به ضرورت بررسی مجدد نحوه طراحی تابلوها به لحاظ مفاهیم، الگوها و نمادهای استفاده شده در آنها و همچنین اعمال دقت بیشتر در کیفیت و دوام مصالح مورد استفاده در تابلوها، تصمیم گرفته شد تا از این پس همه آثار هنری قبل از شروع به ساخت و پس از طراحی اولیه، به تصویب اعضای کمیته معماری برسد. نخستین و بدیهی‌ترین نتیجه رویکرد جدید در طراحی و ساخت تابلوها، اجتناب از طرح‌های تکراری و متداول کنونی بوده و می‌توان با استفاده از نقطه نظرات جدید که البته با معیارهای کمیته معماری شرکت مترو نیز همخوانی داشته باشد، جاذبه‌های بصری ایستگاه‌ها را متحول کرد و در انتقال مفاهیم ارزشمند هنری، سرفصل جدیدی باز کرد.