مرهمی بر زخم‌های مادران خشونت‌دیده در بیمارستان‌ها

پروانه بندپی-روزنامه‌نگار

متولیان نظام سلامت از تدوین و ابلاغ «منشور کرامت مادری» خبر می‌دهند تا منجر به کاهش بی‌احترامی و آزار مادران باردار در مراکز درمانی شود. البته به‌گفته مسئولان وزارت بهداشت، آمار آزار و خشونت علیه مادران در بیمارستان‌ها عدد قابل‌توجهی نیست اما حتی یک گزارش از برخوردهای نامناسب با آنها هم نباید وجود داشته باشد چون زنانی که قصد بارداری دارند یا باردار می‌شوند زمانی که برای زایمان به مراکز درمانی مراجعه می‌کنند، اگر تکریم نشوند و کرامت مادری‌ تحت‌تأثیر قرار بگیرد، هم شیرینی آن برای زنان کم می‌شود و هم فرزندآوری تحت‌الشعاع قرار می‌گیرد. این در حالی است که برخی مادران از تجربه‌های تلخ و نامهربانی در اتاق‌های زایمان به‌ویژه در مراکز درمانی دولتی به همشهری می‌گویند؛ از آزار کلامی، شوخی‌ها و اظهارنظرهای توهین‌آمیز تا فریاد کشیدن بر سر مادرانی که در آستانه زایمان هستند، معاینه‌های ناشیانه یا غیرضروری، ترک مراقبت یا کوتاهی در آن، مزاحمت‌های دانشجویان پرستاری، رعایت نشدن حریم بسیار خصوصی زنان باردار، تبعیض و حتی در مواردی برخورد و آزار فیزیکی.

خطر کاهش آمار زایمان طبیعی در کشور
خشونت در اتاق زایمان بیمارستان‌های دولتی طبق روایت‌های خود زنان، در شهرستان‌ها حتی بیشتر و موارد آن تلخ‌تر و گزنده‌تر است، خشونت از سوی پزشک گرفته تا پرستار و ماما و حتی کادر نظافت! موضوعی که می‌تواند آمار زایمان طبیعی را در کشور به‌شدت کاهش دهد. به‌طور کلی در سال‌های اخیر به سختی می‌توان زنانی را یافت که در بیمارستان‌های دولتی زایمان کرده باشند، یا قصد زایمان در یک بیمارستان دولتی را داشته باشند.

از ترس‌های دردناک تا بی‌احترامی‌های دردناک‌تر
مخاطبان زیادی گفته‌اند ترس زایمان طبیعی آنقدر زیاد است که می‌تواند هر زنی را دچار وحشت کند. اما بدرفتاری کادر اتاق زایمان دردناک‌تر است که شما درد زایمان را روزی فراموش می‌کنید اما بدرفتاری‌ها و خشونت‌ها در اتاق زایمان را هرگز نمی‌توانید از یاد ببرید.  رفتارهایی که به‌گفته روان‌شناسان، نه‌تنها باعث رعب و وحشت مادران خواهد شد بلکه ممکن است تبعات جدی روانی و اجتماعی برای آنان داشته باشد.

راه‌اندازی کمپینِ « نه به خشونت در اتاق زایمان»
برخی روایت‌ها حاکی از اعمال خشونت بیشتر در مورد زنانی است که زایمان سوم یا چهارم خود را انجام می‌دهند. بارها به آنها گفته شده که «چهارتا بچه! چه خبره؟» یا «اگر تحمل درد را نداشتی، چرا حامله شدی؟» سال گذشته بود که انتشار یک فایل صوتی از اتاق زایمانِ یکی از بیمارستان‌های دولتی حاشیه‌ساز شد و موجی از واکنش‌های مردم، رسانه‌ها و کاربران شبکه‌های اجتماعی را به‌دنبال داشت. در این فایل صوتی، ماما یا پرستاری که نزدیک زن باردار است، با شنیدن فریادهای او که ناشی از شدت درد زایمان است، بر سرش فریاد می‌کشد و الفاظ توهین‌آمیزی به زبان می‌آورد. انتشار این فایل صوتی باعث شد رسانه‌ها به این موضوع ورود کرده و اصلاح این رویه را از مسئولان وزارت بهداشت مطالبه کنند.

یادآوری‌اش اذیتم می‌کند
مادری که صاحب 2فرزند است و هردو را در یک بیمارستان دولتی معروف به دنیا آورده، به همشهری می‌گوید:«در هر دو زایمان آنقدر بدرفتاری دیدم و حرف‌های نامربوط و توهین‌آمیز شنیدم که هنوز بعد از گذشت سال‌ها، با یادآوری‌اش اذیت می‌شوم». او می‌گوید: «6سال پیش موقع زایمان فرزند دومم نه‌تنها هیچ دلداری و دلگرمی از طرف کادر اتاق زایمان ندیدم بلکه مدام توهین می‌شنیدم و تحقیر می‌شدم. پرستار مدام با لحن بد می‌گفت «چرا همکاری نمی‌کنی؟»حال خوبی نداشتم وقتی هم پزشک آمد بالای سرم، از من خواست سر و پاهایم را بالا بگیرم و فقط کمرم روی تخت بماند. من گفتم خانم دکتر، بدنم خیلی سنگین است و نمی‌توانم همزمان این کارها را بکنم. درد بسیار زیادی هم داشتم. اما دکتر با عصبانیت گفت «پس آنقدر درد بکش تا حالت جا بیاید.» بعد با پرستارها شروع کردند به خندیدن و تمسخر من شوخی‌هایشان تمامی نداشت وحتی پزشک با خنده می‌گفت ای وای زایمان تمام شده و جنین جامانده است. او ادامه می‌دهد: باز همگی خندیدند. و من در میان آن همه ضعف و درد و بی‌حالی وحشت کرده بودم و هنوز که هنوز است از خودم می‌پرسم آن رفتارها و حرف‌های غیرانسانی چطور ممکن است از یک انسان سربزند؟!»

بدرفتاری حتی در بخش خصوصی!
بعضی از زنان به همشهری می‌گویند شرم‌شان می‌شود توهین‌هایی را که در اتاق زایمان از کادر درمان شنیده‌اند، به زبان بیاورند. یکی از آنها می‌گوید: «توهینی که شنیدم، آن قدر زشت و رکیک بود که ممکن است آن را فقط در خیابان و به شکل متلک‌های جنسی بشنویم.»ماجرای خشونت با مادران در حال زایمان مختص ایران نیست و در تمام دنیا جاری است. این مسئله در برخی از کشورها تا  حدی جدی شد که حتی سازمان جهانی بهداشت در سال۲۰۱۴ علیه خشونت در اتاق‌های زایمان بیانیه‌ای صادر کرد.

توقعی از شما نداریم
یکی از این مادران تعریف می‌کند: «کیسه آب من یک‌ماه زودتر از موعد مقررپاره شد و بچه‌ام یک‌ماه زودتر به دنیا آمد. شبی که کیسه‌ام پاره شد، همسرم من را با حال روحی بسیار بدی به بیمارستانی خصوصی رساند. قبل از آن یک سقط داشتم و وحشت داشتم که این بچه هم از دستم برود. مرا به اتاق زایمان بردند. من چند ساعت از ناراحتی گریه می‌کردم. خیلی ترسیده بودم،ترسِ از دست رفتن جنینی که 8‌ماه در وجودم حملش کرده بودم. به من گفتند باید تا صبح بخوابم تا دکتر بیاید سراغم. من گفتم حالم خوب نیست و توقع نداشته باشید در این اوضاع بتوانم بخوابم ویکی از نفرات کادر درمان گفت: «ما توقعی از شما نداریم. دوست داری بخواب، دوست نداری نخواب.» با همین یک جمله من فروشکستم. البته رفتار بقیه کادر خیلی خوب بود و همان پرستار هم وقتی اعتراض کردم، عذرخواهی کرد. ولی گاهی یک جمله نامربوط می‌تواند زنِ در آستانه زایمان را ویران کند».

قانون داریم اما...
بسیاری از پرستاران، برخی رفتارها در اتاق زایمان را طبیعی می‌دانند و دلیل خود برای این رفتارها را حقوق زیر 10میلیون تومان، کمبود شدید نیرو، شیفت‌های اجباری طولانی، فشار بالای کار و استرس کار عنوان می‌کنند. اما مادرانی که در بیمارستان‌های دولتی زایمان کرده‌اند، معتقدند این مشکلی نیست که مادران در ایجاد آن نقش داشته و مقصر آن باشند. آنها می‌گویند بعضی از پرستارها در اتاق زایمان با آنکه درد کشیدن و به‌خود پیچیدن زنِ در حال زایمان را می‌بینند، سرشان در گوشی موبایل است و به ناله‌ها هیچ توجهی نمی‌کنند! این موضوع دیگر به حقوق کم آنها مربوط نیست و مستقیما به وجدان و انسانیت آنها مربوط است.از سوی دیگر، خیلی از ماماها و پرستاران خشونت همکاران خود با مادران باردار را قابل توجیه نمی‌دانند و معتقدند احترام به مادر باردار با وجود وضعیت روانی بدی که در آن قرار دارد، وظیفه انسانی پرسنل اتاق زایمان است.

باید جریمه‌شان کرد
لیلا محمدخانی شهری، عضو هیأت مدیره نظام پزشکی تهران که سابقه ای بیش از 20سال در‌مامایی دارد، می‌گوید: «کرامت مادر باردار در اتاق زایمان باید در هرشرایطی حفظ و از هرگونه خشونت و آزار و اذیت علیه مادران اجتناب شود. حتی باید برای آن جریمه‌ای درنظر گرفته شود.»

مکث
خیلی از زنان سکوت می‌کنند
بدرفتاری کادر درمان در اتاق زایمان برخی بیمارستان‌های دولتی با مادران باردار را خود وزارت بهداشت نیز تأیید می‌کند و اعلام کرده که برای جلوگیری از آن، «دستورالعمل کرامت مادری» تدوین و به دانشگاه‌های علوم‌پزشکی سراسر کشور ابلاغ شده است. این دستورالعمل، یکی از ماده‌های قانون جوانی جمعیت است.انسیه کتابچی، معاون برنامه‌ریزی پایش و ارزیابی عملکرد ستاد ملی جمعیت چند روز پیش در گفت‌وگویی درباره این دستورالعمل گفت: «ماده ۵۰ قانون جوانی جمعیت به‌طور مفصل به بهبود شرایط زایمان زنان در بیمارستان‌ها پرداخته است. برمبنای این ماده قانونی باید تعداد متخصصان مامایی و زنان در بیمارستان‌ها متناسب با تعداد مراجعان افزایش پیدا کند تا فشار کار از دوش این قشر برداشته شود  چون افزایش فشار کار منجر به خستگی پرسنل می‌شود و فرد ممکن است به همین دلیل، برخورد نامناسبی با مادران باردار داشته باشد.»کتابچی به این موضوع هم اشاره کرده و «طبق این قانون، وزارت بهداشت مکلف شده که از مادران بعد از انجام پروسه زایمان، نظرسنجی کند. در این نظرسنجی میزان رضایت مادر از نحوه برخورد کادر درمان، شرایط بهداشتی بیمارستان و نحوه ارائه خدمات تشخیصی و درمانی مورد بررسی قرار می‌گیرد. یعنی باید پیامکی برای مادر ارسال شود که حاوی چند سؤال کلی باشد و وی با بله و خیر به سؤالات پاسخ دهد. طبق این قانون، وزارت بهداشت باید این رضایت‌سنجی را مبنای پرداخت کارانه عوامل زایمان قرار دهد.»او گفت: «اهمیت اجرای این قانون در بیمارستان‌های دولتی بسیار زیاد است و زیرساخت‌های آن هم آماده است.»