فریدون جیـرانـی
قبل از برگزاری نخستین دوره جشنواره بین‌المللی فیلم فجر در سال ۶۱، جشنواره‌ای به نام میلاد در سال ۶۰ برگزار شد که میان تنش‌ها و درگیری‌های این سال، زیاد دیده نشد و خیلی در یادها هم نماند؛ جشنواره‌ای که در آن فیلم‌های خوبی نمایش دادند و از بخش‌هایش مروری بر آثار کوبایاشی را به یاد دارم. به هر صورت میلاد با همان یک دوره‌ای که در سال ملتهب ۶۰ برگزار شد به تاریخ پیوست و فجر متولد شد. جشنواره اول فجر، جشنواره بسیار مهم و یکی از دوره‌هایی بود که فیلم فجر واقعا جشنواره جهانی بود. از پنج فیلم ایرانی حاضر در بخش مسابقه، سه فیلم «حاجی واشنگتن»، «خط قرمز» و «مرگ یزدگرد» بعد از فستیوال به مشکل خوردند. «حاجی واشنگتن» ۱۴ بهمن به نمایش درآمد؛ «خط قرمز» ۱۷ بهمن و «مرگ یزگرد» هم ۲۱ بهمن. البته نخستین فیلم ایرانی که در جشنواره به نمایش درآمد «اشباح» بود و در این جشنواره «سفیر» هم در مسابقه بود که ما آن موقع خیلی دوستش نداشتیم و بعدها جدی‌اش گرفتیم. برای ما سه فیلم ایرانی مهم جشنواره اول، «حاجی واشنگتن»، «خط قرمز» و «مرگ یزدگرد» بودند؛ سه فیلم برآمده از سینمای روشنفکری. فیلم‌هایی که بازتاب اندیشه فیلمسازان روشنفکر در ابتدای انقلاب بودند. فیلم‌هایی متعلق به روشنفکری عرفی که نسبت به شرایط روز ساخته شده بودند و هر سه فیلم بار سیاسی پررنگی داشتند. فیلم‌هایی که موقع نمایش‌شان سینماها قیامت شد. حسین وخشوری، دبیر جشنواره بود و کمال حاج سیدجوادی که معاون هنری وزیر ارشاد بود با حفظ سمت شده بود سرپرست معاونت سینمایی. حجت‌الاسلام گل‌محمدی هم به‌نظرم یکی از افراد مهم جشنواره اول بود و در به نمایش‌‌درآمدن این سه فیلم سینمای روشنفکری نقش داشت. سردبیر نخستین بولتن جشنواره فجر غلامرضا موسوی بود. حسین وخشوری با موسوی دوست بود و قبل از برگزاری جشنواره به او پیشنهاد داد که بولتن را دربیاورد. موسوی در کیهان کار می‌کرد و من هم هنوز در روزنامه اطلاعات بودم. بولتن جشنواره در کیهان و روی کاغذ روزنامه هم چاپ شد و صفحاتش به هم منگنه نشده بود. پنج شماره بولتن درآمد که در آن هم با مهدی کلهر، معاون سینمایی سابق مصاحبه شده بود و هم با کمال حاج سیدجوادی. بولتن، نقد فیلم هم داشت و برای سه فیلم مهم ایرانی جشنواره نقدهایی چاپ شد. کلا جشنواره اول بیشتر تحت‌تأثیر «حاجی واشنگتن »، «مرگ یزدگرد» و «خط قرمز» بود. من مقاله‌ای در بولتن درباره نئورالیسم ایتالیا نوشتم که یکی از بخش‌های جذاب جشنواره بود و به‌عنوان نویسنده بولتن، کارت جشنواره داشتم. اختتامیه در سینما شهرفرنگ برگزار شد و یادم هست که کیمیایی با تیمش از سعید راد تا علیرضا زرین‌دست و خانم فریماه فرجامی، همه به اختتامیه آمده بودند. علی حاتمی و بیضایی را یادم نمی‌آید که در اختتامیه آمده باشند. مراسم شروع شد و اول به فیلم‌های بخش آماتوری جایزه دادند و بعد یک دفعه اعلام کردند جشنواره تمام شد که همه شوکه شدند. بعدها یکی از داوران جشنواره به من گفت که مخالفت‌ها با فیلم‌های کیمیایی و بیضایی و حاتمی و تردیدها در دادن جایزه، باعث شد که به فیلم‌های بخش حرفه‌ای جایزه‌ای داده نشود. مخالفت‌ها هم از جو ملتهب زمان نمایش این سه فیلم می‌آمد و مشخصا طیفی با «مرگ یزدگرد» و «حاجی واشنگتن» و «خط قرمز» در همان سالن سینما و حین و پس از نمایش فیلم‌ها مخالفت داشت.
3فیلم بحث‌برانگیز جشنواره اول
در همینه زمینه :
