نقشه 160 ساله تهران قدیم

محله عودلاجان یکی از محله‌های تاریخی و بسیار ارزشمند مرکز شهر تهران است که توانسته ساختار تاریخی خود را تا حدود زیادی حفظ کند و در ۲۴ اسفندماه ۱۳۸۴ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. اگر با دقت به نقشه موسیو کرشیش به سال ۱۲۳۷ شمسی نگاه کنیم، 4 محله اصلی سنگلج، بازار، چاله‌میدان و عودلاجان و همچنین محدوده ارگ سلطنتی را می‌بینیم. این نقشه نخستین نقشه دقیق از شهر تهران همراه با جزئیات فراوان است که در آن حدود محله‌ها، گذرها، کوچه‌ها، فضاهای مهم شهری و همچنین خانه شخصیت‌های مختلف دوره قاجار مشخص شده است.


تالار آیینه؛بخش ممنوعه خانه
خانه یا عمارت سلطان‌بیگم، ۱۵۰ تا ۲۰۰ سال قدمت دارد.  تاریخ بنای این عمارت به دوران قاجار در ایران بازمی‌گردد.سلطان بیگم شجاعی که یکی از نزدیکان ناصرالدین شاه قاجار بوده است، در سال ۱۳۱۲ این عمارت را به یکی از فرزندان خود با نام تقی شجاعی واگذار می‌کند.
این بنای قاجاری محل زندگی چهره‌های سرشناس دیگری هم بوده است. گویا خانواده پدری استاد «شهرام ناظری» ۲ سال در همین خانه زندگی می‌کردند. مرحوم «نیر نما» از مالکان این خانه بعد از ورثه سلطان بیگم توجه زیادی به اتاق شاه‌نشین و تالار آینه داشته است.
او با همسر و فرزندانش به‌مدت نیم‌قرن در این خانه قاجاری سکونت داشتند؛ خانه‌ای که در همه اتاق‌هایش به روی مهمانان باز بود، غیراز اتاق شاه‌نشین؛ یعنی تالار آینه که محوطه ممنوعه خانه محسوب می‌شد. دراین مدت کسی اجازه ورود به تالار آینه را مگر در مواقع خاصی از سال، آن هم با اجازه نیرنما نداشت. مثلا ایام نوروز یا پذیرایی از مهمانی خاص و گاهی اوقات هم برای پهن کردن سفره عقد در تالار ممنوعه باز می‌شد. خوشبختانه این شیفتگی و حساسیت‌ها چندان بی‌فایده نبود و باعث حفظ هویت این بنای ارزشمند برای امروز شده است.
این عمارت که امروزه به‌عنوان خانه موزه بازار تهران شناخته می‌شود، مساحتی حدود ۸۰۰ مترمربع داشته و هم‌اکنون نیز تحت نظر سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران فعالیت می‌کند.
نشانی: میدان امام خمینی،ابتدای خیابان امیرکبیر، خیابان ناظم‌الاطباء جنوبی، کوچه دشتی، کوچه کمالی


صنایع دستی در گذر عودلاجان
بدون شک اگر اهل تهران باشید برای خرید به بازار ۱۵ خرداد رفته‌اید و حتما در همان حوالی چشمتان به بازارچه عودلاجان افتاده است؛ بازارچه‌ای سنتی که در آن هم می‌توانید صنایع‌دستی بخرید و هم با قدم زدن در آن به عودلاجان قدیم سفر کنید. در این مکان بعد از خرید کردن می‌توانید ناهار را در رستوران‌های سنتی‌اش میل وچای بعد از غذا را در کافه‌های سنتی آن نوش جان کنید و با خاطرات تهران قدیم ساعاتی دلنشین را بگذرانید.
این بازارچه در بخش عودلاجان غربی قرار دارد و از خیابان ۱۵خرداد آغاز می‌شود و تا عمق بافت تاریخی عودلاجان ادامه پیدا می‌کند و چند سالی است به بازار صنایع‌دستی تبدیل شده و یکی از پاتوق‌های گردشگری تهران است. ازجمله محصولاتی که در این بازار به فروش می‌رسد، می‌توان از صنایع‌دستی شهرهای مختلف، پوشاک و کیف و کفش‌های سنتی و دیگر آثار هنری نام برد.


قتلگاه کریم آب‌منگل کجاست؟
در محله امامزاده یحیی حمام قاجاری وجود دارد. اگر فیلم قیصر ساخته مسعود کیمیایی را دیده باشید صحنه‌هایی  از آن از جمله کشته شدن کریم آب‌منگل در حمام نواب گرفته شده است. سازندگان این حمام دختران فردی به‌نام نواب به نام‌های سارا سلطان خاتون و سارا هاجر خاتون بوده‌اند. هشتی، رختکن، تنظیف گرمخانه، سرویس بهداشتی، خزینه، استخر و ستون بخش‌های مختلف حمام نواب را تشکیل می‌دهند.
نشانی:حمام نواب در خیابان ۱۵ خرداد شرقی، کوچه بیک دامغانی یا بازارچه نواب سابق قرار دارد.


صندوقچه عجیب داخل امامزاده یحییع
یکی از امامزاده‌های معروف تهران  هم در این محدوده قرار دارد. آستان مقدس امامزاده یحیی در زمان پهلوی اول تخریب و بعدها با استفاده از نقشه‌های قدیمی و به همان سبک بنایی جدید ساخته شد. این بنا دارای صحن، مسجد، ایوان، رواق، ضریح، حرم آینه‌کاری، سرداب، گنبد کاشی مخروطی شکل و سقاخانه‌ است. از قدیمی‌ترین آثار باقیمانده در این مکان، صندوق چوبی روی مرقد است که روی آن تاریخ ۸۹۵ هجری قمری ثبت و نوشته شده که این صندوق توسط دو برادر به نام‌های استاد حسین و استادمحمد لواسانی ساخته شده است. روی در قدیمی بقعه نیز در 2 کتیبه کوچک به خط ثلث نوشته شده که بانی بقعه خشتی قدیم شخصی به‌نام «قرابشاره» و معمار آن «دیوحسن» است. مقبره مرحوم بهاء الملک همدانی نیز در این محل قرار دارد.
یکی از دیدنی‌های عودلاجان در همین امامزاده قرار دارد؛ درخت چنار کهنسالی که ۹۰۰ سال سن دارد و در کنار ورودی زنانه می‌توانید آن را ببینید.به‌گفته اهالی محل امامزاده، در سال‌های گذشته کفاشی داخل این درخت را سوراخ کرده و آنجا مشغول کفاشی و زندگی بوده و حتی شب‌ها در همان درخت می‌خوابیده است. حدود ۳۰ سال قبل کفاش ناگهان این محل را ترک کرده و دیگر کسی از او خبر ندارد. برخی نیز بر این باورند حفره بزرگ و سیاه درخت، به‌دلیل دود شمع و چراغ‌های نذری است.
نشانی: امامزاده یحیی در کوچه‌ای به همین نام در محله‌ای حدفاصل شرقی - غربی خیابان ری و خیابان سیروس یا مصطفی خمینی فعلی و شمالی - جنوبی امیرکبیر به ۱۵خرداد (بوذرجمهری) واقع شده‌ است.