گزارش
پرش موتورها از روی قانون
گزارشی از وضعیت تردد موتورسیکلت‌های سطح شهر که باعث افزایش تصادفات مرگبار شده است
لیلا شریف-روزنامه‌نگار
سال‌هاست که موتور، وسیله فرار از ترافیک تهران شده است و با افزایش قیمت خودرو، این وسیله نقلیه بیش از پیش جای خود را در دل اهالی پایتخت باز کرده، اما موتور در گذر زمان امان شهر را بریده است. موتور و راکبانش نه‌تنها در گلوگاه‌های ترافیکی فرصت نفس کشیدن به خیابان‌ها نمی‌دهند، بلکه به‌دلیل تصادف و قانون‌گریزی آسیب‌های جبران‌ناپذیری هم به‌خود و شهروندان وارد می‌کنند.
شاید تا چند سال پیش تنها محدوده بازار بود که هر روز با حمله لشکر موتورسواران مواجه می‌شد، اما اکنون با افزایش جمعیت دوستداران این وسیله نقلیه، در هر گوشه از شهر باید مراقب بود که مبادا موتورسواری که در خلاف جهت خیابان در حال حرکت است، خاطره تلخی را رقم بزند. از تصادف موتورسواران در خطوط ویژه و تونل‌های شهری گرفته تا عبور آنها از پیاده‌روها و ایجاد آلودگی هوا هریک به نوعی شهر را به آشوب کشانده‌اند و هر چند برای مقابله با قانون‌گریزی موتورسواران از طرح‌های فرهنگی مختلفی استفاده شده است، اما هر روز شاهد اخبار مربوط به جان‌باختن راکبان و عابران پیاده به‌دلیل بی‌احتیاطی موتورسواران هستیم.
30درصد موتورسیکلت‌های ایران در تهران می‌رانند
حضور پررنگ موتورسواران در تهران زمانی نمایان می‌شود که نگاهی به آخرین آمار تعداد موتورسواران پایتخت داشته باشیم. رئیس پلیس راهور پایتخت که چندی پیش به صحن شورای شهر رفته بود، در رابطه با تعداد موتورهای فعال در تهران از آمار عجیبی پرده برداشت: «براساس آخرین آمار، ۱۵میلیون و ۴۹۰هزار موتورسیکلت در کشور وجود دارد که سهم تهران ۴میلیون و ۵۷۰هزار دستگاه است؛ یعنی ۳۰درصد موتورسیکلت‌های کل کشور در تهران تردد دارند.» براساس آمار موجود باید گفت که موتورسوارها برای اهداف مختلف در شهر رفت‌وآمد می‌کنند؛ ۴۳درصد برای کار، ۱۸درصد برای تحصیل و ۱۳درصد برای خرید و بقیه هم برای سایر موارد.
سهم موتورسیکلت‌ها در آلودگی هوا
هر زمان که آلودگی هوا به نقطه جوش می‌رسد و ابرهای سیاه آلودگی بر سر شهر خیمه می‌زنند، انگشت اتهام به‌سوی منابع ثابت و متحرک آلودگی هوا نشانه می‌رود و در میان منابع آلودگی شهر تهران، این موتورسیکلت‌ها هستند که پا به پای خودروهای فرسوده نفس شهر را بریده‌اند. موتورسیکلت‌های فرسوده بین 5تا 7برابر خودروها آلایندگی دارند و در کنار تمام راه‌حل‌هایی که برای کاهش آلودگی هوا درنظر گرفته می‌شود باید برای موتورسیکلت‌های شهر نیز چاره‌ای اندیشید. محمدمهدی میرزایی‌قمی، مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران، سال گذشته با تکیه بر آخرین سیاهه انتشار آلودگی هوای سال 96اعلام کرد: «تردد موتورسیکلت‌ها ۲۱درصد موجب انتشار آلاینده‌های گازی و ۱۰ درصد انتشار ذرات معلق هوا می‌شود.»
با بررسی میزان حضور موتورسیکلت‌ها در مراکز معاینه فنی، نقش‌آفرینی موتورسیکلت‌ها در آلودگی هوا بیشتر عیان می‌شود؛ چراکه از میان 4میلیون و 570هزار موتورسیکلت حاضر در تهران تنها 400دستگاه برای معاینه فنی مراجعه کرده‌اند و به‌گفته رئیس انجمن مراکز اسقاط و بازیافت خودرو تا سال گذشته، ۲.۵میلیون خودروی فرسوده و ۹.۵ میلیون موتورسیکلت فرسوده در کشور تردد می‌کردند. بدون شک این آمار با توجه به افزایش استهلاک موتور با روند صعودی همراه شده است.
متهم در تصادف‌های شهر
هنگام عبور در خیابان‌های شهر به‌خصوص در روزهایی که شهر بارش باران و برف را تجربه کرده است، کم نیست حوادثی که با حضور موتورسیکلت‌ها رقم می‌خورد. بررسی آمار مرگ موتورسیکلتسواران در نیمه اول سال‌جاری در معابر پایتخت نشان می‌دهد که ۵۰درصد از تصادفات فوتی شهر تهران متأسفانه به موتورسیکلتسواران اختصاص دارد. محمد که سال‌هاست از موتور به‌عنوان وسیله عبور و مرور در شهر استفاده می‌کند، یکی از موتورسوارهایی است که داغ تصادف با موتور بر دلش نشسته است. او در رابطه با این اتفاق می‌گوید: «اواخر دهه 80بود که با یک ماشین تصادف کردم. من کلاه ایمنی داشتم و مقصر راننده ماشین بود، اما خب فرقی نداشت. این تصادف چنان آسیبی به بدن من وارد کرد که بعد از این همه سال هنوز با آن درگیرم. تمام استخوان‌های فک، گونه و کاسه چشمم خرد شد و 25پلاتین در صورتم کار گذاشتند. پا و دستم هم بد شکست و فقط خدا با من همراه بود که زنده ماندم.»
در کنار موتورسوارانی که با تصادف چشم در چشم شده‌اند و جان خود را از دست داده‌اند، عابران پیاده هم به‌دلیل بی‌مبالاتی موتورسواران با جراحت و فوت روبه‌رو شده‌اند. «سمیه» نزدیک 60سال دارد و سال‌ها در یکی از محله‌های همجوار با بازار ساکن است. او روایت‌های تلخی از ویراژ دادن موتورسوارهای شهر دارد: «همیشه موقع عبور از خیابان تن و بدنم می‌لرزه که مبادا یک موتوری را نبینم و وقتی حواسم به سمت دیگه خیابون هست، موتورسواری از سمت دیگه بیاد و به من بزنه. هر قدر هم حواسمون باشه باز این موتورها مثل اجل معلق ظاهر می‌شن و به یکی می‌زنند.» او شاهد تصادف تلخ یکی از همسایه‌هایش با موتورسیکلت بوده: «یک روز که از میدان تره‌بار محله میثم بیرون اومده بودم، یک موتوری که با سرعت زیاد در بلوار ویراژ می‌داد به یکی از همسایه‌هامون زد و اون خانم بیچاره فوت کرد. خیلی صحنه وحشتناکی بود و از اون به بعد بیشتر از موتور می‌ترسم.»
هر کوچه، خیابان و تقاطع در شهر مملو از روایت‌های مختلفی در مورد قانون‌شکنی موتورسواران و تصادف‌های آنهاست. کمتر تهرانی‌ای می‌تواند پس از شنیدن صدای ترمز موتورهای شهر بدون هراس به راه خود ادامه بدهد؛ گویی تمام اهالی شهر اعم از عابر و راننده یاد گرفته‌اند که تنها راه‌حل این است که همیشه برای ویراژ موتورسوارها در حال آماده‌باش قرار بگیرند.
مکث
50درصد آمار متوفیان تصادف‌ها مربوط به موتورسیکلتسواران است
سرهنگ رابعه جوانبخت، رئیس اداره تصادفات پلیس راهور تهران بزرگ: موتورسوارها به یکی از معضلات شهر تهران تبدیل شده‌اند؛ تا جایی که در آمار 7ماهه تصادفات منجر به فوت شهر تهران، 50درصد آمار متوفیان به راکبان موتورسیکلت‌ها اختصاص داده شده است. سهم تقصیری که موتورسیکلت‌سوارها در تصادفات منجر به فوت دارند، بیش از 70درصد است؛ چرا که در اکثر موارد این موتورسوارها هستند که سرعت غیرمجاز دارند و نمی‌توانند تعادل خود را در حرکت حفظ کنند. 58درصد از تصادف‌های منجر به فوت موتورسواران در بزرگراه‌ها و باقی تصادف‌ها در سایر معابر اتفاق می‌افتد. متأسفانه چند بزرگراه در شهر تهران به‌عنوان گلوگاه مرگ موتورسواران شناخته می‌شود. بزرگراه نواب که به تونل توحید ختم می‌شود یکی از این نقاط است که در 7ماه گذشته منجر به فوت 5موتورسوار به‌دلیل تصادف شد. در بزرگراه امام علی(ع) نیز شاهد فراوانی تصادف موتورسیکلت هستیم و در بزرگراه آزادگان نیز که کمربندی محسوب می‌شود و خودروهای سنگین در آن بسیار تردد می‌کنند، موتورسواران تصادف‌های بسیاری را باعث می‌شوند. ما شاهد هستیم که در مناطق مرکزی شهر موتورسواران در خطوط ویژه اتوبوس‌ها تردد می‌کنند و حوادث ناگواری را رقم می‌زنند.
براساس بررسی‌هایی که ما انجام داده‌ایم، 48درصد از تصادفات منجر به فوت موتورسیکلت‌ها در بازه زمانی 6صبح تا یک بعدازظهر اتفاق می‌افتد، نزدیک به 37درصد این تصادف‌ها در ساعات یک‌بعدازظهر تا 8شب و همچنین 15درصد تصادف‌ها میان 9شب تا 6صبح روز بعد رخ می‌دهد. این بازه‌های زمانی با میزان تردد موتورسیکلت‌ها ارتباط دارد و نکته مهم این است که تصادف‌های رخ داده از ساعت 9شب تا 6صبح، شدت بالایی دارند؛ چراکه موتورسیکلتسواران با سرعت بالا در معابر خلوت می‌رانند.
متأسفانه موتورسوارها علاقه‌ای به استفاده از کلاه ایمنی ندارند و نزدیک به 70درصد رانندگان موتورسیکلت از کلاه استفاده نمی‌کنند. در بیشتر مواقع موتورسوارها تنها کلاه ایمنی را همراه خود حمل می‌کنند. در 6ماهه دوم سال که هوا سرد می‌شود و موتورسوارها از کلاه ایمنی استفاده می‌کنند، شدت تصادف‌ها کاهش پیدا می‌کند و تصادف‌ها به جراحت ختم می‌شوند. رصد ما در 2سال اخیر نشان می‌دهد که با توجه به افزایش قیمت خودرو، استقبال از موتور به شکل چشمگیری افزایش پیدا کرده و علاوه بر آمار افزایش میزان تصادف‌ها ما شاهد هستیم که بیشتر فوتی‌های موتورسیکلت‌ها 25تا 36ساله هستند؛ درحالی‌که تا چند سال پیش این میانگین در محدوده سنی 40سال به بالا بود.
آمار به ما نشان می‌دهد که تعداد متوفیان تصادف‌های موتورسیکلت‌ها در 7ماهه امسال نسبت به بازه زمانی مشابه سال قبل، 26درصد افزایش یافته است. این نشان می‌دهد که تعداد موتورسیکلت‌ها و استفاده‌کنندگان آن افزایش و از سوی دیگر سن راکبان موتور کاهش یافته است. این اتفاق یک زنگ خطر برای پلیس و خانواده‌هاست. موتورسیکلت‌ها در موضوع تصادف‌های عابران پیاده و آمار مجروحان هم نقش پررنگی دارند.
ایجاد مسیر ویژه برای تردد موتورسیکلتسواران
حادثه‌آفرینی موتورسیکلت‌ها در شهر آنقدر شدت گرفته که به ورود دستگاه‌های مختلف برای ساماندهی آنان نیاز دارد تا با اجرای طرح‌های ویژه بتوانند آنان را کنترل و آرام‌سازی کنند. در بحث موتورسیکلت‌ها، پیشنهادی را داشتیم که برای موتورسیکلتسواران خط ویژه اختصاص دهیم. ما نمی‌توانیم آمار موتورسواران را کاهش دهیم؛ چراکه مردم این نوع حمل‌ونقل را انتخاب کرده و از آن استفاده می‌کنند و ما چاره‌ای نداریم تا آن را ساماندهی کنیم.
خط ویژه شاید یکی از راه‌های مناسب برای ساماندهی باشد. این خط ویژه چند حسن دارد؛ اولا موتورسیکلت‌ها در بین خودروها پراکنده نمی‌شوند و آسیب‌هایشان کمتر خواهد شد، ثانیا وقتی در این خط ویژه حرکت کنند، موظف به اجرای قوانین و مقررات خواهند بود و در پشت چراغ قرمز خواهند ایستاد، ثالثا، در معابر دیگر همانند پیاده‌روها عبور نخواهند کرد و رابعا، سرعتشان کاهش پیدا خواهد کرد. ما با اجرای این طرح، وضعیت موتورسیکلت‌ها در سطح شهر را آرام‌سازی و منظم خواهیم کرد و از این وضعیت ناهنجاری خارج می‌کنیم. این باعث می‌شود که برخوردها، تصادفات و عدم‌رعایت قوانین نیز کاهش یابد. سال گذشته این پیشنهاد توسط کمیسیون حمل‌ونقل شورای شهر به پلیس راهور داده شد و قرار بود در چند خیابان مرکزی سطح شهر این مدل پیاده‌سازی شود اما همچنان این اتفاق نیفتاده است.
در این پیشنهاد کمیسیون، تمام شهر منظور ما نبوده، بلکه نقاطی را مدنظر داریم که تردد موتورسیکلت‌سوارها بیشتر است. پیشنهاد دادیم قسمتی از مسیر تندرو را به موتورسیکلتسواران اختصاص دهند که نیاز به مرتفع‌سازی سطح زمین هم نباشد و با خط‌کشی بتوانیم آن را اجرا کنیم. در هر خیابانی که عارضه ترافیکی اعمال شود، باید پلیس راهور ورود کند.
*رئیس کمیته عمران شورای شهر تهران
