گزارش
حجم‌کتاب‌های درسی کم نمی‌شود
بررسی تغییرات کتاب‌های درسی در گفت‌وگو با معاون وزیر آموزش و پرورش
رابعه تیموری- روزنامه‌نگار
وقتی بحث تغییر کتاب‌های درسی از سوی متولیان آموزش و پرورش کشور مطرح شد، بسیاری از معلمان، دانش‌آموزان و اولیا انتظار داشتند در این تغییرات، مطالبه چندین ساله آنها برای کاهش حجم کتاب‌های درسی مورد توجه قرار گیرد، اما صحبت‌های حجت‌الاسلام علی لطیفی، معاون وزیر آموزش و پرورش و رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی نشان می‌دهد این تغییرات شامل کاهش حجم کتاب‌های درسی نمی‌شود و کتاب‌های درسی تغییرات دیگری را تجربه خواهند کرد. در گفت‌وگو با حجت‌الاسلام لطیفی به این موضوع پرداخته و کم و کیف تغییرات کتاب‌های درسی را بررسی کرده‌ایم:
در دوره‌ای حجم کتاب‌های‌درسی کمتر شد تا یادگیری مفاهیم درسی آسان‌تر شود، اما حذف بخشی از مطالب به گنگ شدن مفاهیم درسی منجر شد و دانش‌آموزان برای فهم مطالب مجبور شدند بیشتر از گذشته از کتاب‌های کمک‌درسی استفاده کنند. در تغییراتی که روی کتاب‌های درسی اعمال می‌شود، چقدر به این مسئله توجه شده است؟
در بین خانواده‌ها و بعضی از معلمان از مفهوم حجم کتاب‌های درسی تعبیر صحیحی وجود ندارد. باید به این نکته توجه کنیم که بالابودن چگالی کتاب‌های درسی فهم مطالب را با مشکل روبه‌رو کرده است، نه حجم کتاب‌ها و مشکل ما بیش از آنکه حجم کتاب باشد، چگالی آن است.
منظور از حجم تعداد صفحات کتاب است، ولی چگالی کتاب‌ها ناظر بر تعداد مفاهیمی است که در این کتاب‌ها گنجانده شده است. مثلا 200صفحه بودن کتاب ریاضی به این معنا نیست که چگالی کتاب درسی هم زیاد است. اگر ما 10مفهوم ریاضی را در 200صفحه توضیح دهیم چگالی‌اش می‌شود10و اگر در 200صفحه 20مطلب را توضیح دهیم چگالی آن می‌شود 20.
در تغییرات کتاب‌های درسی کاهش چگالی و مفاهیم کتاب‌های درسی لحاظ می‌شود؟
یکی از مهم‌ترین مشکلات نظام آموزش و پرورش کشور متناسب نبودن تعداد مفاهیم کتاب‌های درسی و زمان آموزش است و نکته‌ای که باعث اعتراض دانش‌آموزان شده عدم‌تناسب زمان و چگالی کتاب‌های درسی است. در مدارس ما زمان آموزش کم است و زمان مصوب آموزش اجرا نمی‌شود. براساس تحقیقات صورت گرفته، ایران جزو کشورهایی است که پایین‌ترین زمان آموزش را دارد و زمان آموزش مدارس واقعی نیست؛ بنابراین به معلم و دانش‌آموز فشار وارد می‌شود و دانش‌آموزان بدون درک مطالب به حفظ آنها اکتفا می‌کنند. در بعضی از عناوین درسی مقاطع تحصیلی مختلف، چگالی و تعداد مفاهیم ارائه شده در کتاب استاندارد است، ولی به‌دلیل کمبود زمان آموزشی، فرایند یادگیری به‌درستی انجام نمی‌شود. در جریان این تغییرات ممکن است وارد کردن تمرینات متعدد به کتاب‌های درسی با هدف کاهش رجوع به کتاب‌های کمک درسی، حجم این کتاب‌ها را افزایش دهد. تغییرات کتاب‌های درسی به‌طور کلی شامل بازطراحی عناوین درسی، تغییر این عناوین و واقعی شدن زمان آموزش است که کار دشوار و پیچیده‌ای است و باید فرایند مطالعاتی و پژوهشی خود را طی کند.
بالا بودن حجم کتاب‌های درسی باعث سنگین‌شدن کتاب‌ها می‌شود که حمل آنها را برای دانش‌آموزان مشکل می‌کند. قرار نیست این مشکل دانش‌آموزان حل شود؟
در همه جای دنیا برای حل مشکل سنگینی کتاب‌های درسی راه‌حل‌های صحیح‌تر و معقول‌تری پیش‌بینی می‌شود. مثلا کتاب‌های حجیم را فقط در کلاس استفاده می‌کنند تا دانش‌آموز مجبور به حمل آنها نباشد، اما افزایش تمرینات کتاب به یادگیری و درک مطالب کمک می‌کند و نباید به‌دلیل کاهش حجم کتاب از اثرات مثبت افزایش تمرینات غافل شویم.
بیشترین تغییرات کتاب‌های درسی شامل کدام مقطع می‌شود؟
در مورد کتاب‌های درسی متوسطه دوم انتقاد زیادی وارد شده و بازآرایی رشته‌ها و عناوین درسی این مقطع را در دستور کار قرار داده‌ایم. البته همزمان با تغییر کتاب‌های درسی، باید نوع طراحی سؤال در آزمون‌هایی مانند کنکور و آزمون‌های ورودی مدارس هم متحول شود تا ساختار محتوایی جدید کارایی لازم را داشته باشد و به جای قرار دادن مطالب حفظی در کتاب‌های درسی، از محتواهای کیفی و مناسب استفاده کنیم.
