احیای خاطره‌ها
سرایی در قلب طهران قدیم ؛یرانه‌‌ای که آباد شد تا خاطرات گذشته از بین نرود
مهدی واعظی:
اینجا سرای‌کاظمی است؛ خانه‌ای که هنوز رد پای معماری سنتی و اصیل ایرانی ـ اسلامی را می‌توان در آن پیدا کرد؛ رد پایی که در حال محوشدن بود ولی دوباره جان گرفت و در یک مرکز فرهنگی و موزه، ماندگار شد. شاید نخستین تصویری که پس از مطرح‌شدن بحث خانههای تاریخی و باهویت تهران در ذهن بعضی افراد شکل میگیرد، خانههای ویران یا در آستانه ویرانی باشد؛ چون بر هیچ‌کس پوشیده نیست که این معماری و این هویت پایتخت، در خطر است و کم‌کاری و بی‌توجهی برخی مسئولان باعث شده که بسیاری از این خانههای تاریخی، یا به طور کلی ویران شوند و یا در آستانه ویرانی قرار بگیرند. این تصاویر، بخشی از تلاش برای حفاظت از این خانههای تاریخی را نشان می‌دهد.
ویرانه‌ای که آباد شد
به تصاویر سرای کاظمی ،قبل و بعد از مرمت نگاه کنید.شاید باورتان نشود که یک ویرانه تاریخی بعد از بازسازی و مرمت تبدیل به این بنای زیبا شده است. سرای کاظمی پیش از بازسازی، خانه‌ای متروکه به شمار می‌رفت و همان‌طور که در تصویر می‌بینید، بیش از 70درصد از بنای آن تخریب شده بود. فضای درونی خانه تقریبا به شکل کامل، ویران شده و فقط فضای بیرونی عمارت تا حدودی سالم باقی مانده بود. این خانه در شرایطی که در اختیار بخش خصوصی بود به منظور بازسازی و استفاده فرهنگی، توسط شهرداری تهران تملک شد. با اینکه سرای کاظمی در مالکیت چند نفر بود، مدیریت شهری توانست با همکاری خاندان کاظمی، این خانه قدیمی را خریداری کند.
یک مرکز فرهنگی تمام‌عیار
این خانه زیبا که در تصویر می‌بینید، به یک مرکز فرهنگی تمام‌عیار در قلب پایتخت ـ محله امامزاده‌یحیی(ع) ـ تبدیل شده است. این عکس را با عکس چند سال قبل همین ساختمان مقایسه کنید تا جزئیات بازسازی بافت‌های تاریخی دست‌تان بیاید. پس از تملک خانه کاظمی توسط شهرداری که خود این اقدام هزینه‌بر و زمانبر بود، بخش اصلی کار، یعنی بازسازی و مرمت بنا آغاز شد. ویژگی خاص مرمت سرای کاظمی، در حفظ هسته اصلی بنا و بافت سنتی آن رقم خورده؛ طوری که قسمتهای مهم خانه ازجمله مطبخ‌خانه، بادگیر، اسطبل، رخت‌شورخانه، آب انبار، هشتی‌ها، ورودی‌ها و تالار اصلی شکل خود را حفظ کرده است.
موزه مردمشناسی
سرای کاظمی فقط یک خانه تاریخی نیست که بازسازی شده باشد؛ حالا در زیرزمین این خانه یک موزه مردمشناسی دیدنی هم برپا شده است. در این موزه شما می‌توانید اطلاعات بسیار جالبی در مورد تهران قدیم و مردم آن دوران به دست بیاورید و حتی برخی را در قالب عکس، فیلم و ماکت با چشم خود ببینید!
نگارخانه تهران قدیم
به تهران قدیم علاقه دارید؟ اگر سری به سرای کاظمی مرمت‌شده بزنید، می‌توانید در نگارخانه تهران قدیم، پایتخت چند دهه قبل را از نزدیک تماشا کنید. نگارخانه یکی دیگر از قسمتهای سرای‌کاظمی را تشکیل می‌دهد. موزه مشاهیر تهران قدیم و همچنین نمایشگاه عکس، 2بخش اصلی نگارخانه هستند.
مرمت در و پنجره‌های چوبی
استفاده از چوب برای ساختن در، پنجره، ستون‌‌ها، تیر سقف و چهارچوب، از ویژگی‌های معماری ایرانی ـ اسلامی است که در بخش‌های مختلف سرای‌کاظمی می‌توانید مشاهده کنید. درخت‌های تبریزی، سپیدار، چنار، کاج و گردو ازجمله درخت‌هایی هستند که از چوب آنها برای این کار استفاده می‌شود.
مرمت شیشههای الوان
یکی از عناصری که در سرای تاریخی کاظمی به کار رفته، شیشه است. در معماری
ایرانی-اسلامی از شیشههای الوان به رنگ‌های سرخ، آبی، بنفش و سبز برای تأمین روشنایی و تزئین در و پنجره و قاب‌های گنبدخانه و شبستان‌ها استفاده می‌شده است. مرمت شیشههای سرای کاظمی هم با استادی تمام انجام شده است.
عنصر معماری داخلی
تا دلتان بخواهد، در تهران می‌توانید خانه‌هایی قدیمی پیدا کنید که عنصری به نام «معماری داخلی» در ساخت آنها مشهود است. با دیدن این خانههای قدیمی که نسلشان در حال انقراض است می‌توان دریافت که فرهنگ و هویت ایرانی برای خودش تعریف و مشخصه‌هایی دارد که در معماری بناها به آنها توجه می‌شده است.
خانه نان و نمک؛ همان خانه بهره‌مند
یکی از مهم‌‌ترین بنا‌هایی که چند سال قبل مورد مرمت، بازسازی و بهره‌برداری قرار گرفت، خانه فخرالملوک بود که قدمت آن به دوران قاجار می‌رسد. خانه تاریخی نان‌ونمک فخرالملوک یا بهره‌مند، در چهارراه سرچشمه، خیابان امیرکبیر‌شرقی، کوچه جاویدی (میرزامحمود وزیر)، بعد از کوچه خلیل نصراللهی، پلاک۱۱۴ قرار دارد. خانه تاریخی بهره‌مند در سال۸۸ توسط خیری نیک‌‌اندیش، خریداری شد و سپس توسط خود او در فهرست آثار ملی کشور قرار گرفت؛ پس از آن هم با کاربری ترویج فرهنگ و هنر ایرانی، بازسازی و مرمت و در سال۹۱ راه‌اندازی شد. این خانه تاریخی از زمان بهره‌برداری، به‌عنوان یکی از مراکز تفریحی و گردشگری تهران مطرح شده و مورد استفاده و بازدید علاقه‌مندان قرار میگیرد. حالا به جای خانه‌ای مخروبه و روبه‌ویرانی که می‌توانست چهره زشتی به شهر بدهد، بنایی زیبا و چشم‌نواز قرار دارد که توجه هر بیننده‌ای را به خود جلب و هر مخاطبی را به بازدید، ترغیب می‌کند.
خانه فرهنگ بازار؛ خانه سلطان‌بیگم
این خانه از بناهای اواسط دوران قاجار و متعلق به سلطان‌بیگم خان شجاعی‌است که مردم معتقدند عمه ناصرالدین‌شاه بوده؛ هرچند در مورد این ادعا، سندی موجود نیست. یکی از قسمتهای جالب توجه این بنا، تالار آیینه و پنجره ارسی زیبای آن است که قدمت ۱۵۰ساله دارد. این بنا توسط شهرداری پس از مرمت به‌عنوان خانه فرهنگ با کاربری فرهنگی و آموزشی مورد بهره‌برداری قرار گرفته و هم‌اکنون در اختیار سازمان فرهنگی ـ هنری شهرداری تهران است. این بنای تاریخی بازسازی‌شده، در خیابان سعدی جنوبی، کوچه ناظم‌الاطباء واقع است. برای پی‌بردن به زیبایی‌ها و معماری خاص این بنا که پس از مرمت و بازسازی تقریباً شکل و شمایل اولیه خود را حفظ کرده، بهتر است سری به آنجا بزنید و از نزدیک و با چشم خودتان تماشایش کنید. اینجا یکی از خانههای عهد قجر است که با گذشت زمان، در حال نابودشدن بود و اگر کار مرمت آن انجام نمی‌شد، شاید در سال‌های آینده چیزی از آن باقی نمی‌ماند.
