شهر هوشمند در قلب تهران
شفاف سازی دانشگاه تهران درباره طرح شهر دانش
در ماه های اخیر خبر های متعددی درباره«طرح شهر دانش»منتشر شده است.این خبرها جوانب مختلفی از طرح را مورد برسی قرار داده‌اند.از نظر مسئولان طرح انتشار اطلاعات پر‌ابهام و تناقض گویی در بعضی رسانه ها باعث گمراهی شهروندان می شود.این مطلب برای پاسخگویی و شفاف سازی درباره طرح شهردانش منتشر شده است.
ایده جدیدی در قلب شهر تهران در حال شکل‌گیری است. طرح شهر دانش چهره جدیدی به شهر تهران می‌دهد که نمی‌توان مزایای علمی، فناورانه، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی آن را نادیده گرفت. فلسفه طرح شهر دانش تهران، یک زیست‌بوم مبتنی بر دانایی است که با ایجاد ارزش در خود و پیرامون خود به توسعه علمی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی و بازنگاری برند شهر تهران منجر می‌شود. شهر دانش جلوه‌ای روشن از تعهد دو دانشگاه تهران و علوم پزشکی تهران در تحقق مسئولیت اجتماعی دانشگاه است. این طرح اقدامی برای پاسخ به نیازهای جامعه با استفاده از توانمندی‌های علمی دانشگاه، ایجاد زیست‌بوم مناسب برای تبدیل ایده‌های دانشجویان و دانش‌آموختگان دانشگاه به کسب و کار جدید محلی برای اشتغال دانش‌بنیان بخشی از دانش‌آموختگان دانشگاه است. شهر دانش، شهری است هوشمند و سبز که برای همه مردم ایران است، قابل‌دسترسی است و دورش حصاری وجود ندارد و به ترویج سلامت و رفاه، مشارکت و عدالت اجتماعی می‌پردازد. شهر دانش تهران، مغناطیس جاذب نخبگان، کارآفرینان و سرمایه‌گذارانی خواهد بود که به بازار کار متنوع، مهارت‌های گوناگون و تخصص‌های منحصر به فرد نیاز دارند. شهر دانش تهران، از طریق تسهیل دسترسی به زیرساخت‌ها و منابع مشترک، خود را به یک مرکز مهم کارآفرینی در تراز بین‌المللی تبدیل می‌کند.
ماهیت راهبردی طرح شهر دانش
طرح ساماندهی و توسعه دانشگاه تهران و دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی تهران ابتدا در دولت سازندگی مطرح شد و کلیات و محدوده طرح به تصویب رسید. در سال۱۳۸۲ با تصویب هیأت وزیران منابع مالی اولیه طرح تأمین شد و به واسطه آن تا حد زیادی به اهداف خود در بخش تملک اراضی دست یافت، اما از سال ۱۳۸۴ تا ۱۳۹۲ (با روی کار آمدن دولت‌های نهم و دهم) روند کندی را پیش گرفت و از سال۱۳۹۳ باهدف توسعه فضاهای آموزشی، پژوهشی و فناوری و تأکید بر همکاری متقابل میان شهر و دانشگاه در راستای ایجاد دانشگاهی کارآفرین، سبز و هوشمند دوباره احیا شد و از سال۱۳۹۴ با ایده جدید، ایجاد شهر دانش، روح تازه‌ای گرفت و با شتاب هر چه بیشتر در حال پیگیری است. اجرای این طرح به‌نوعی مسئولیت‌پذیری دو دانشگاه نسبت به جامعه را نشان می‌دهد. درواقع از امکانات ایجادشده با کمک این طرح جهت هویت‌بخشی به کلانشهر تهران به‌عنوان شهر دانش بهره گرفته می‌شود.
استراتژی این طرح دستیابی به توسعه پایدار در ابعاد مختلف اجتماعی، زیست‌محیطی و اقتصادی است که دربردارنده گذار از جامعه صنعتی به جامعه دانش‌بنیان، افزایش و ارتقای سطح استانداردها در زمینه‌های آموزش، پژوهش و ضرورت رساندن دانشگاه‌ها به سطح مطلوبی از استانداردهای جهانی است. از دیگر اهداف این طرح، تأمین نیاز جامعه به نیروی انسانی کارآمد و کارآفرین، ایجاد فضای کارآفرینی جهت قرار گرفتن دانش به‌عنوان مهم‌ترین منبع تولید ثروت، ایجاد اشتغال پایدار دانش‌بنیان با هزینه تمام‌شده کمتر از اشتغال‌زایی در بخش صنعت، و بازنگری در مراکز علمی و پژوهشی براساس نیازهای جامعه است.
اهداف توسعه طرح شهر دانش، دربردارنده تربیت نیروی انسانی متخصص، خلاق و کارآمد و اثربخش در داخل و خارج از کشور، تولید دانش و فناوری‌های جدید و پیشبرد مرزهای آن در سطح جهانی، انتقال دانش و اشاعه و نشر آن در داخل و خارج کشور، پاسخگویی به نیازهای جامعه ازطریق به‌کارگیری علوم و فناوری‌های نوین، توسعه فرهنگ علمی کشور به‌عنوان زیرساخت دستیابی به اهداف موردنظر، توسعه زبان و ادبیات فارسی در دیگر کشورها، ارتقای سطح کیفی فضاهای آموزشی، پژوهشی و خدماتی، تعامل مردم و دانشگاه با ایجاد ارتباط بهتر دانشگاه با فضاهای پیرامون آن و در نهایت رونق‌بخشی به فضای شهری با کمک ایجاد مکان‌های قابل استفاده در اجتماعات مردمی است. رسیدن به استانداردهای سرانه آموزشی، پژوهشی و فناوری در حد استانداردهای جهانی از دیگر اهداف طرح است که این شاخص‌ها هم‌اکنون در حد متوسط بوده و از استانداردهای بین‌المللی دانشگاه‌های معتبر فاصله جدی دارد.
با استقرار شرکت‌های دانش‌بنیان در فضای جدید، حلقه کمرنگ ارتباط صنعت و دانشگاه که در کشور وضعیت چندان درخشانی ندارد، با اجرای این طرح تقویت می‌شود. همچنین با گسترش این شرکت‌ها کارآفرینی و اشتغال افزایش می‌یابد و فرصت‌های بیشتری برای جذب، حفظ و نگهداشت نخبگان از میان دانش‌آموختگان، دانشجویان و اعضای هیأت علمی به‌وجود می‌آورد. به‌علاوه، تعامل اساتید و دانشجویان در این بستر جدید با گسترش همکاری‌های علمی، تحقیقاتی و تجاری بازتعریف می‌شود و توجه به مسئله محوری از طریق شرکت‌های دانش‌بنیان، به کاهش و حذف تخلفات علمی به‌ویژه در نگارش مقالات غیراثربخش و غیرکاربردی کمک می‌کند. همچنین، دادن فرصت به دانشجویان و اعضای هیأت علمی برای ثبت ایده‌ها و مالکیت فکری‌شان در قالب استقرار شرکت‌های دانش‌بنیان در طرح، نمود دیگری از احیای حقوق مالکان فکری در دانشگاه است.
از سوی دیگر با توجه به تأکیدات نظام در حوزه اقتصاد دانش‌بنیان که پایه اقتصاد مقاومتی است ضرورت ورود دانشگاه تهران به‌عنوان دانشگاه مادر کشور که نماد آموزش عالی کشور نامیده شده و باید به دانشگاهی کارآفرین، سبز و هوشمند به‌عنوان شهر دانش تبدیل شود در این عصر اجتناب‌ناپذیر بوده لذا ایجاد تمهیدات و فضای مناسب این امر به‌عنوان پارک‌های علم و فناوری ضرورتی انکارناپذیر است.
طرح محدوده پردیس مرکزی که در وضع موجود دارای مساحتی بالغ بر ۲۱ هکتار بوده، براساس مصوبه سال۱۳۸۴ شورای‌عالی معماری و شهرسازی، به حدود ۵۲هکتار درون محدوده‌ای منتهی به بلوار کشاورز در شمال، خیابان وصال در شرق، خیابان کارگر در غرب و خیابان انقلاب در جنوب افزایش می‌یابد که درحال حاضر حدود ۶۵درصد از این هدف‌گذاری حاصل گردیده است.
مساعدت‌ها، مجوزها و مصوبات طرح
این طرح دارای مصوبه‌ها و مجوزها از نهادهای حاکمیتی مرتبط است. دولت‌ها و قانونگذاران و مراجع تصمیم‌گیری قانونی و صاحب‌نظران حقوقی ساعت‌ها در جلسات کارشناسی متعدد طرح را بررسی کرده‌اند و براساس روند تاریخی زیر مسئولین مربوط آن را بررسی و تصویب کرده‌اند:
مورخ 1375/06/11 درخواست پیشبرد طرح توسعه دانشگاه از رئیس‌جمهور صورت گرفت.
مورخ 1375/06/11 موافقت رئیس‌جمهور و ارجاع به سازمان برنامه و بودجه و پیش‌بینی اعتبار توسط مجلس
مورخ 1376/01/31 مصوبه کمیسیون ماده ۵ و تغییر و تعریف کاربری کل محدوده طرح و تکلیف شهرداری تهران برای خرید برخی املاک محدوده طرح
مورخ 1377/11/10 مکاتبه رئیس دانشگاه با وزیر کشور مبنی بر عدم‌تحویل املاک خریداری‌شده توسط شهرداری به دانشگاه
مورخ 1379/09/02 درخواست از مقام معظم رهبری جهت واگذاری ۴۸ واحد ملک تحت اختیار معظم له
مورخ 1379/11/10 تکلیف شهرداری از سوی وزارت کشور مبنی بر لزوم واگذاری املاک خریداری‌شده
مورخ 1379/11/09 درخواست وزیر مسکن و شهرسازی وقت برای توسعه دانشگاه در خارج شهر
مورخ 1379/11/09 پاسخ رئیس دانشگاه به وزیر مسکن و شهرسازی مبتنی بر تغییر چهره این بخش شهر و تبدیل آن به محیطی فرهنگی اجتماعی با کاهش آلودگی‌های صوتی، تصویری و آب و هوایی و اقناع وزیر وقت
مورخ 1380/11/09 ارسال طرح به کمیسیون ماده ۵
مورخ 1382/05/15 تصویب‌نامه هیأت وزیران (به شماره ۲۳۳۰۸/ت ۲۹۱۰۶ ه) و متعاقب آن تصویب شورای‌عالی شهرسازی
مورخ 1382/08/05 مصوبه شورای‌عالی شهرسازی و معماری ایران به شماره 5731/100/02
مورخ 1382/05/15 به بعد انجام عملیات توسعه با خرید بیش از ۹۰۰ ملک تا سال۸۸
۱۳۸۸ تا ۱۳۹۳: پیشبرد کند روند عملیات خرید و تملک املاک و اراضی با منابع مختلف خود دانشگاه
مورخ 1394/06/22 تصویب مجدد محدوده طرح در شورای‌عالی شهرسازی و معماری ایران (به شماره34053/300)
۱۳۹۴ تا ۱۳۹۵ در مرحله اخذ مجدد مصوبه کمیسیون ماده۵ و استمرار خرید املاک از محل برخی منابع محدود
سال۱۳۹۶: مذاکره و برگزاری جلسات با مقامات ذی‌ربط نهاد ریاست‌جمهوری
سال۱۳۹۶: تعامل با اعضا و دبیر محترم کمیسیون ماده ۵ شهر تهران
سال۱۳۹۶: تعیین تکلیف املاک محدوده طرح ساماندهی از منظر کمیسیون ماده۱۰۰ قانون شهرداری‌ها.
این طرح منافع ملی به‌دنبال دارد و با توجه به پیشرفت ۶۵درصدی خرید املاک بازگشت به عقب ندارد
از ۱۴۵۰ مورد املاک که مالکیت آنها مربوط به اشخاص حقیقی بوده است تاکنون تملک قریب ۱۰۰۰ ملک که تقریبا ۶۵درصد مساحت عرصه کامل طرح را شامل می‌شود، انجام‌شده است و آنچه باقیمانده است شامل تقریبا ۴۵۰ پلاک ملک شخصی است که حدود ۳۵درصد مساحت کل عرصه املاک شخصی را شامل می‌شود. با توجه به مصوبات متعدد طرح توسط دولت، مجلس، شورای‌عالی شهرسازی و کمیسیون ماده۵ شهرداری تهران و عزم ملی صورت گرفته برای پیاده‌سازی این طرح برای حرکت کشور به سمت اقتصاد دانش‌بنیان و حرکت دانشگاه تهران به‌عنوان نماد آموزش عالی کشور به سمت دانشگاه نسل سوم و چهارم، توقف یا بازگشت به‌نفع منافع ملی نخواهد بود. نباید با تصوراتی که از دانشگاه نسل اول و دوم وجود دارد با این موضوع برخورد شود که به‌هیچ وجه به مصلحت آینده ایران و ایرانی نخواهد بود.
به‌دنبال استفاده از املاک در قالب طرح شهر دانش: تنها اهداف طرح شهر دانش در بهره‌برداری از املاک دنبال می‌شوند
برخی منتقدان به‌احتمال انحراف طرح از اهداف خود در بهره‌برداری از املاک خریداری‌شده و وجود نگاه درآمدی به املاک طرح اشاره دارند، درحالی‌که همه املاکی که در 3سال گذشته خریداری و تملک شده‌اند در راستای طرح شهر دانش بهره‌برداری شدند. به‌هیچ‌وجه دیدگاه تجاری نسبت به املاک خریداری‌شده وجود ندارد و با الگوگیری از دانشگاه‌های نسل سوم و چهارم و مطابق با طرح شهر دانش، یکسری از ساختمان‌ها به‌عنوان پارک‌های علم و فناوری، یکسری نیز برای افزایش سرانه فضای آموزشی و پژوهشی دانشگاه اختصاص داده شد و برخی نیز به مؤسسات پژوهشی واگذار شدند. وجود پارک‌های علم و فناوری در کنار دانشگاه‌های پیشرفته جهان بسیار مرسوم است و صرفاً معدود واحدهای مسکونی که در ساختمان‌های نیمه‌تملک‌شده قرار دارند و درحال حاضر برای متروکه نماندن چاره‌ای جز استفاده مسکونی ندارند، اجاره داده شدند که با تملک کامل آن ساختمان‌ها از آنها نیز در جهت اهداف شهر دانش استفاده می‌گردد.
امنیت کامل برقرار است و همه املاک خریداری‌شده ساماندهی شده‌اند
در برخی از انتقادات ادعا می‌شود «ساختمان‌های تملک‌شده متروکه و خالی هستند» درحالی‌که در مدیریت جدید در ۳سال گذشته تمام املاک خریداری‌شده احصا و ساماندهی شده‌اند و برای تمام املاک خریداری‌شده کاربری تعریف‌شده است. درواقع با طرح ساماندهی که تحت بهره‌برداری املاک شهر دانش اجرا شده است، امنیت کامل در محدوده طرح شهر دانش برقرار است.
پاسخگویی مستمر به مالکان واحدهای در حال واگذاری و ساکنین منطقه
همیشه در اتاق دفتر طرح ساماندهی (به‌جز 8سالی که دولت‌های نهم و دهم در سال‌های۱۳۸۴ تا ۱۳۹۲ طرح را متوقف کرده بودند) به روی مردم باز بوده است. گواه این مطلب آن است که از ۱۴۵۰ ملک شخصی حدود ۱۰۰۰ مورد بدون حتی یک مورد نارضایتی و مشکل قانونی در معاملات انجام‌شده خریداری شده‌اند.
امکان نوسازی املاک کنونی وجود دارد
در برخی از انتقادات بر مشکلات ساکنین درباره عدم‌امکان نوسازی املاکشان سخن به میان می‌آید. درحالی‌که بازسازی ساختمان‌های تملیک‌نشده فعلی ازنظر قانونی مجاز است و مشکلی بابت بازسازی وجود ندارد. با مساعدت دولت و مجلس شورای اسلامی، املاک به‌تدریج در حال خریداری هستند و درصد املاک مسکونی تملک‌نشده (حدود ۲۵۰ملک) به‌کل مسکونی‌هایی که از ابتدا که در محدوده طرح موجود بودند (حدود ۱۲۵۰ ملک)، کمتر از ۲۰درصد است.
روند کند تملک املاک به‌خاطر عدم‌تأمین منابع مالی در دولت‌های نهم و دهم بود
اگر آن تأخیر هشت‌ساله نبود حتما تاکنون ساخت‌وسازها انجام‌شده بود و طرح به مرحله بهره‌برداری کامل می‌رسید. تصور بر این بود که همکاری همه دولت‌ها مشابه دولت هشتم در امری که آینده‌ساز کشور است، وجود خواهد داشت، اما روند اجرایی طرح گرفتار تصمیمات دولت‌های نهم و دهم شد که تصمیم‌سازان آن زمان باید نسبت به عملکردشان در این موضوع پاسخگو باشند. حال‌آنکه مدیریت جدید تسریع روند تملک املاک باقیمانده را با تأمین اعتبار از منابع متنوع به‌خوبی دنبال کرده است.
تأمین اعتبار برای پیشبرد طرح در حال انجام است
در برخی خبرها از کمبود اعتبارات برای املاک انتقاد شده است. طرح شهر دانش نیاز به تأمین اعتبار دارد و در همین 3سال اخیر دولت، مجلس محترم شورای اسلامی، کمیسیون ماده ۵ مصوباتی را در پشتیبانی از این طرح دادند و مجلس شورای اسلامی علاوه بر ردیف بودجه‌ای که از سال ۱۳۹۳ به طرح اختصاص دادند، در سال‌های ۱۳۹۶ و ۱۳۹۷ تبصره خاص نیز در قوانین بودجه برای تملک اراضی طرح اختصاص داد.
مشاوران حرفهای طرح از تجارب دانشگاه‌های برتر به‌خوبی استفاده کرده‌اند
طرح از تخصص مشاوران حرفهای و بنام استفاده کرده است که از ۵۷دانشگاه بزرگ دنیا که رویکرد دانشگاه نسل سوم و چهارم داشتند، بازدید و مطالعه کرده‌اند و از تجارب دانشگاه‌های تراز اول جهان در این طرح استفاده شده است.
در طرح شهر دانش به دغدغه‌های میراث فرهنگی به‌خوبی توجه شده است
این طرح تمام دغدغه‌های میراث فرهنگی را به‌خوبی و با حساسیت بیشتر درنظر گرفته است و بافت فرهنگی- تاریخی و ملاحظات ثبت جهانی دانشگاه تهران در یونسکو را درنظر گرفته است. ازجمله اینکه سازمان میراث فرهنگی و گردشگری در سال۱۳۸۶ تنها ۴قطعه ساختمان موجود در محدوده طرح را واجد ارزش میراث فرهنگی شناسایی کردند اما مشاوران طرح علاوه بر ۴ قطعه موجود، ۱۱۳ساختمان دیگر را نیز واجد ارزش تاریخی (البته با درجات مختلف) شناسایی کردند و در نهایت ۱۱۷ قطعه ضمن مقاوم‌سازی و بازسازی مورد نیاز در طرح شهر دانش حفظ خواهند شد.
تراکم ۲۰۰درصدی در طرح جدید مصوب شده است
در برخی از گزارش‌ها منتقدان به نقل از «دبیر شورای‌عالی شهرسازی و معماری ایران و معاون کنونی فنی عمرانی شهرداری تهران» بیان داشتند که «تراکم نسبی دانشگاه تهران در محدوده اصلی‌اش ۱۰۰درصد و تراکم نواحی بیرون دانشگاه حدود ۳۰۰درصد است، اما محوطه U یعنی محدوده‌ای که برای طرح توسعه پیش‌بینی‌شده، تراکمی حدود ۴۰۰درصد دارد.» اما واقعیت این است که این طرح مصوبه تراکم ۲۰۰ درصدی از کمیسیون ماده۵ دارد و مجریان طرح به مصوبات قانونی عمل می‌کنند و اینکه برای طرح تراکم ۴۰۰درصدی درنظر گرفته شد که بنا به اقرار خود ایشان تنها یک اشتباه لفظی ناخواسته بوده است، چون فراتر از مصوبه کمیسیون ماده۵ نمی‌توان عمل کرد و دانشگاه نیز به تراکم ۲۰۰درصدی پایبند است.
بهبود ترافیک به‌واسطه اجرای طرح شهر دانش
در برخی انتقادات به بدتر شدن وضعیت ترافیک اذعان شده است. درحالی‌که هنگام تصویب در کمیسیون ماده ۵، معاونت شهرسازی و ترافیک شهرداری به همراه مشاور طرح به این موضوع توجه ویژه داشتند. همچنین با توجه به اینکه تراکم از ۲۳۵درصد فعلی به ۲۰۰درصد در طرح شهر دانش کاهش می‌یابد. به‌علاوه با درنظر گرفتن دیگر تمهیدات ترافیکی و با توجه به ماهیت فعالیت‌ها در طرح جدید، وضعیت ترافیک قطعاً بهتر از شرایط فعلی خواهد شد.
جلب نظر بنیادهای خیرین و حامیان و سایر مشارکت‌کنندگان در مرحله اجرای طرح
برای مرحله بعد از تملک طرح، برنامه‌ریزی مالی از طریق بنیادهای حامیان و خیرین برای تأسیس ساختمان‌های آموزشی، پژوهشی و تجهیز آنها به عمل‌آمده است و جلب مشارکت‌های لازم برای ایجاد پارک‌های علم و فناوری و سایر بخش‌های طرح با تلاش شبانه‌روزی مجریان طرح شهر دانش در حال پیگیری است.
