تأثیر قهرمان یا سلبریتی بر جامعه

علی‌اکبر قلیچ‌خانی؛ کارشناس جامعه‌شناسی

برای فرهنگسازی‌ هیچ راهی نزدیک‌تر از ارتباط عاطفی که همان سرمایه‌سازی‌ اجتماعی است، وجود ندارد. اداره کاریزماتیک هر گروه و اجتماعی بالاترین بهره‌وری را دارد. در جریانات و تحولات اجتماعی سده اخیر ایران، دوست و دشمن به نقش امام خمینی(ره) در شکل‌گیری، پیروزی و پیشرفت جامعه ایران معترف هستند. جریانی که امام منشأ و رهبر فکری و معنوی آن را در ایران زمان پهلوی به‌دست گرفت، منجر به تغییر ماهیت حکومت، تولید قانون و فرهنگ و همبستگی اجتماعی ایران شد و در ادامه اثرگذاری همین شخصیت بود که سرمایه اجتماعی فراوانی را برای شکل‌گیری نظام جمهوری اسلامی ایران تولید کرد، قهرمان‌هایی که توان تولید فرهنگ و اعتقاد را داشته و ظرفیت کاریزماتیک‌شان، فکر و فرهنگ را به سبک زندگی دوستدارانش و جریان اجتماعی و بعد از آن به قدرت و حکومت سیاسی ارتقا داده و در حوزه دانش سیاسی و اجتماعی به‌عنوان مکتب فکری و سیاسی ثبت می‌نماید، چنین قهرمانانی در طول تاریخ بسیار نادر هستند. نمی‌توان از نقش و تأثیر امام در سده اخیر ایران و خاورمیانه به‌راحتی گذشت. بررسی سیر و تحلیل جریان امام‌خمینی(ره) به‌عنوان یک قهرمان دینی و ملی و منطقه‌ای که حرکت اجتماعی او از یک مجلس مذهبی آغاز شده و تا بعد از رحلت‌شان نیز ادامه داشته و تمام مستندات آن موجود است و هنوز نسل اثرپذیر از شخصیت امام خمینی، در قید حیات هستند، برای محققان و پژوهشگران اجتماعی این دوران، فرصت مغتنمی است که تاریخ در اختیار هر پژوهشگری نگذاشته است و متأسفانه از آن غافلیم. شاید اگر امام خمینی(ره) و جامعه متاثر از ایشان به‌عنوان یک نمونه زنده و واضح اثر‌گذاری اجتماعی، قهرمان و میزان تأثیر‌گذاری او در هدایت قدرت اجتماعی به حکومت و تولید فکر و فرهنگ، در جایی غیر از ایران واقع شده بود، شاهد کتاب‌ها، فیلم‌ها، رساله‌ها و دکترین‌های اجتماعی و فرهنگی بسیاری بودیم که در مراکز علمی تدریس و تعلیم می‌شد.
امام ابتدا به‌عنوان یک قهرمان مذهبی تبدیل به یک قهرمان اجتماعی و ملی شد و توانست با تولید و افزایش سرمایه اجتماعی، خواسته مردم را به حکومت تبدیل کند و منشأ قانونگذاری و فرهنگسازی‌ شود. شخصیت امام خمینی مصداق و نمونه بارزی از ارزش فرهنگی و تاریخی قهرمان، در هر ملت و جامعه‌ای است. امام خمینی فراتر از یک رهبر مذهبی و ملی، به تنهایی موضوع مطالعه و بررسی‌های علمی و اجتماعی جهت استخراج تعاریف و تأثیر قهرمان بر ملت‌ها‌ست.
امام خمینی و جامعه زمانه ایشان، واقعیت‌ اجتماعی ارزشمندی است که در حوزه‌های فکری و نزد اندیشمندان اجتماعی ایران و جهان مغفول مانده است. دلیلش هم کاملا واضح است. در خارج از ایران، جریان امام خمینی در تضاد با اهداف و فلسفه زندگی غربی است و در داخل ایران نیز آنچه از جامعه‌شناسی مورد توجه قرار می‌گیرد، بیان مسئله اجتماعی ایران و ایرانی و ضعف‌های آن است تا نقاط قوت آن که جای بحث و بررسی دقیق‌تری دارد. از سوی دیگر، قهرمان هر ملتی برآمده از عصاره نگرش فردی و اجتماعی آن جامعه و نیاز جامعه در زمانه خود است. تحلیل شخصیت قهرمان، شعارها، اهداف و شخصیت او، نشان‌دهنده تمایلات طرفداران او‌ست. این تمایلات همواره مقدس و ممدوح نیست. نمی‌توان همراهی و پذیرش مردم آلمان را در شکل‌گیری و خونریزی‌های هیتلر بی‌تأثیر دانست. از این زاویه می‌توان حتی انتخابات هر دوره ریاست‌جمهوری و انتخاب شعارها را تحلیل کرد و به شناختی از نیازهای مردم آن دوران رسید.
هرقدر دایره افراد اجتماعی متاثر از قهرمان گسترده‌تر شود، امکان شناخت بهتری از نیازها و خواسته‌های طرفداران و جامعه زمانه او وجود خواهد داشت.
به بررسی مصداق خود بر‌می‌گردیم، امام خمینی ابتدا به‌عنوان بیان‌کننده نیازهای فکری و فرهنگی مردم زمانه خود بود که در کمتر از 20سال توانست به خواسته قریب به اتفاق جامعه پهناور ایران تحقق بخشد. در تحلیل جریان
امام خمینی(ره)، مسیر ایجاد انسجام اجتماعی، تولید هدف فرهنگی و اعتقادی برای جامعه و سپس هدایتگری آن به جریان پویای فکری و تبدیل‌کردن آن به قدرت و حکومت نشان از تأثیر فرهنگی قهرمان بر ملت خود دارد.
در علوم اجتماعی و فرهنگی، قهرمان، مصداق و نمونه واقعی است که از آن می‌توان به معیار و تعریف علمی و اثرگذاری قهرمان رسید. با پذیرش همین اصل، به مقداری که شخصیت امام خمینی در ارتباط با جامعه و دوستدارانش و میزان محبوبیت و اثرگذاری او مورد بررسی و تحلیل دقیق‌تری قرار گیرد، تبیین و تعریف و تأثیر و کارکرد قهرمان بر ساحت‌ها و زوایای مختلف زندگی فردی و اجتماعی روشن‌تر خواهد شد.‌