تمرینی برای ورود به جامعه

رابعه تیموری- روزنامه‌نگار

سابقه تشکیل تشکل‌های دانش‌آموزی به نخستین روزهای پیروزی انقلاب اسلامی برمی‌گردد و در همان سال‌های اولیه فعالیت تشکل‌های دانش‌آموزی شاهد اوج شکوفایی این نهادهای اجتماعی بودیم، اما در گذر زمان و به‌ویژه در سال‌های اخیر شاهد کم‌رونق شدن فعالیت تشکل‌های دانش‌آموزی هستیم. آثار خلأ فعالیت این تشکل‌ها در نظام تعلیم و تربیت کشور از دید متولیان امور تربیتی آموزش و پرورش کشور نیز دور نمانده و برنامه‌های پیش‌بینی شده در معاونت پرورشی وزارت آموزش و پرورش هم بر این امر دلالت دارد. نقطه‌قوت این برنامه‌ها گسترده‌تر دیدن مفهوم تشکل‌های دانش‌آموزی و ایجاد تنوع در فعالیت این نهادهاست که به موازات احیا و رونق‌بخشی فعالیت‌های تشکل‌های دانش‌آموزی در مدارس کشور دنبال می‌شود و اقدامی راهگشا برای جلب مشارکت دانش‌آموزان در برنامه‌های تشکل محور مدارس به شمار می‌آید. نگاهی به تاریخچه فعالیت تشکل‌های دانش‌آموزی نشان می‌دهد این نهادهای اجتماعی در سایه فعالیت مربیان پرورشی مدارس بیشترین پویایی را داشته‌اند، اما درحالی‌که بیش از نیمی از مدارس کشور مربی پرورشی ندارند و پیش‌بینی استخدام 20هزار مربی پرورشی در مهرماه امسال نیز محقق نشده، ضرورت رونق‌بخشی به فعالیت این نهادهای تربیتی مؤثر در بسترهایی جایگزین بیش از گذشته احساس می‌شود. استفاده از ظرفیت سایر معلمان و مدیران مدارس برای رفع خلأ مربیان پرورشی ایده‌ای است که از مدت‌ها پیش در نظام تعلیم و تربیت مطرح شده، اما درحالی‌که عملیاتی کردن این ایده بعید و دشوار به‌نظر می‌رسید، سیاستگذاری و ریل‌گذاری‌های اخیر معاونت پرورشی آموزش و پرورش کشور نشان می‌دهد متولیان تعلیم و تربیت کشور نه‌تنها بسترهای تحقق این ایده را به‌درستی شناخته‌اند، بلکه با ایجاد تنوع و تحول در مفهوم تشکل‌های دانش‌آموزی تلاش می‌کنند مسیر افزایش مشارکت دانش‌آموزان در فعالیت‌های جمعی را فراهم کنند. اصغر باقرزاده در این‌باره می‌گوید: «یکی از مهم‌ترین کارکردهای تشکل‌های دانش‌آموزی، هویت‌سازی‌ است و باید در بستر فعالیت‌های جمعی و تشکل‌محور، موقعیت‌های هویت‌ساز را برای بچه‌ها فراهم کنیم.»

مشارکتی فراگیر
معاون پرورشی وزیر آموزش و پرورش توجه به روحیات و ویژگی‌های دانش‌آموزان را از شرایط لازم برای مشارکت آنها در تشکل‌های دانش‌آموزی عنوان می‌کند و ادامه می‌دهد: «هر یک از دانش‌آموزان ذائقه‌های خاص خود را دارند و باید موقعیت‌های هویت‌ساز منطبق با ذائقه دانش‌آموزان توسط تشکل‌های دانش‌آموزی فراهم شود. مدیر مدرسه باید مطمئن باشد که هر دانش‌آموز عضو یک تشکل دانش‌آموزی است. دانش‌آموزی که علاقه‌مند به فعالیت‌های اردویی و مهارت‌های زندگی در شرایط سخت است، می‌تواند عضو سازمان دانش‌آموزی و خبرگزاری دانش‌آموزی شود، دانش‌آموزی که علاقه‌مند به کمک‌های اولیه و امدادی است می‌تواند عضو جمعیت هلال‌احمر شود، دانش‌آموزی که علاقه‌مند به کارهای تشکیلاتی است، می‌تواند عضو اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانش‌آموزان شود و دانش‌آموزی که علاقه‌مند به فعالیت‌های اردویی و جهادی است می‌تواند عضو بسیج دانش‌آموزی شود.» باقرزاده به تحقق اهداف تربیتی در بستر فعالیت‌های آموزشی مدارس اشاره می‌کند و توضیح می‌دهد: «آموزش فقط از طریق کلاس درس محقق  نمی شود بلکه می‌تواند در موقعیت تربیتی نیز محقق شود. امسال از سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی خواسته‌ایم و معاونت پرورشی نیز آمادگی دارد تا این موقعیت را فراهم کند. »

فعالیت تربیتی در جریان آموزش علوم و ریاضی
او ادامه می‌دهد: «برای مثال وقتی معلم در علوم تجربی به فصل آشنایی با گیاهان می‌رسد، ما حاضریم یک روز در محیط مدرسه، فضایی را ایجاد کنیم که معلم بتواند در آن فضا درختان و گیاهان را توضیح دهد که در کنار کار تربیتی، آموزش نیز به‌حساب می‌آید یا مثلا اگر روزی انتخابات شوراهای دانش‌آموزی را به‌عنوان زنگ اجتماعی به‌حساب بیاوریم، در کنار کار تربیتی، یک برنامه آموزشی هم هست؛ بنابراین باید نگاه‌مان به آموزش را تغییر دهیم که در این راستا خواسته‌ایم به ما اجازه دهند که 2جلسه از هر درس در طول سال تحصیلی به‌عنوان کلاس پرورشی و در خارج از محیط کلاسی اجرا شود.»
تأکید معاون پرورشی وزیر آموزش و پرورش بر هویت‌آفرینی تشکل‌های دانش‌آموزی باسابقه و نهادینه شده لزوم حفظ این تشکل‌ها به موازات بسترسازی در فرایندهای آموزشی را یادآوری می‌کند. باقرزاده می‌گوید: «هویت تشکل‌های دانش‌آموزی موقعیت‌های هویت‌آفرین برای دانش‌آموزان ایجاد می‌کند و مشارکت در فعالیت‌های اردوهای جهادی، جمعیت هلال‌احمر، بسیج دانش‌آموزی یا اتحادیه انجمن‌های اسلامی زمینه تحقق این هویت‌آفرینی را به‌وجود می‌آورد.»

تنوع‌بخشی به تشکل‌های دانش‌آموزی
همسویی رویکرد معاونت پرورشی برای گسترده‌تر کردن مفهوم تشکل‌های دانش‌آموزی و تنوع‌بخشی به فعالیت‌های این نهادهای اجتماعی با مطالبات دانش‌آموزان از نقاط قوت این رویکرد به شمار می‌آید. علیرضا عرب، از دانش‌آموزان سال یازدهم است که سابقه حضور در تشکل‌های بسیج دانش‌آموزی و هلال احمر را دارد. او می‌گوید: «من متوسطه دوره اول را در مدرسه هیأت امنایی و نمونه دولتی شهید چمران گذراندم که در جنوب شهر قرار گرفته است. مسئولان این مدرسه برای دانش‌آموزان 256تشکل طراحی کرده بودند که فعالیت‌های مختلف را در برمی‌گرفت و تقریبا همه دانش‌آموزان در یک یا چند تشکل عضو بودند.» عرب تشکل‌های دانش‌آموزی را بستر تقویت ارتباط و هم‌اندیشی دانش‌آموزان با مربیان مدرسه برمی‌شمارد و توضیح می‌دهد: «بسیاری از این تشکل‌ها مانند تشکل پیرایشگران یا تشکل پرورش موجودات آبزی برای تمرین مهارت‌های اقتصادی و شغلی طراحی شده بودند، اما در بستر این تشکل‌ها مربیان و مسئولان مدرسه با دانش‌آموزان ارتباط تنگاتنگ و صمیمانه‌ای برقرار می‌کردند و در زمینه‌های تربیتی و اخلاقی هم روی آنها تأثیرگذاری داشتند.»

رویکردی متناسب با مقتضیات زمان
حسین محمدی با نظر این دانش‌آموز موافق است و رویکرد سازمان دانش‌آموزی برای تحقق اهداف فعالیت‌های تربیتی را متناسب با شرایط کنونی جامعه دانش‌آموزی کشور عنوان می‌کند. این مربی پرورشی که در این کسوت، سابقه‌ای 20ساله دارد، می‌گوید: «نسل امروز آموزش غیرمستقیم را بهتر می‌پذیرد و اگر آموزش مفاهیم اعتقادی به دانش‌آموزان در بستر فعالیت‌های اجتماعی انجام شود، از آن استقبال بیشتری خواهند کرد.» او به تجربه ‌خود در یکی از مدارس اشاره می‌کند و می‌گوید: «بسیاری از دانش‌آموزان عضویت در تشکل‌های دانش‌آموزی را فعالیت‌هایی زمانبر می‌دانستند و تمایلی به شرکت در جلسات و برنامه‌های تشکل‌های فرهنگی مدرسه نداشتند، اما وقتی این برنامه‌ها را با شیوه‌هایی خلاقانه و در قالب اردوهای زیارتی و تفریحی اجرا کردیم، با استقبال و مشارکت دانش‌آموزان همراه بود.»

احیای امور تربیتی ضرورت دارد
اما آنچه در این فرایند نباید از نظر متولیان امور پرورشی دور بماند، لزوم احیای امور تربیتی و برنامه‌ریزی برای افزایش تعداد مربیان پرورشی در مدارس است. احمد محمود‌زاده، معاون وزیر آموزش و پرورش و رئیس سازمان مدارس و مراکز غیردولتی، فعالیت نهاد امور تربیتی را بستر شکوفایی فعالیت‌های تشکل‌های دانش‌آموزی می‌داند و می‌گوید: «امور تربیتی طی سال‌های گذشته با چالش‌هایی مواجه بوده و در مقطعی بدون اینکه سایر مؤلفه‌های تأثیرگذار در این فرایند درنظر گرفته شود، این نهاد تربیتی و تأثیرگذار تعطیل شد. با احیای امور تربیتی که به سفارش مقام معظم رهبری در سال 1385انجام شد، همتی برای از سرگیری و رونق فعالیت‌های این نهاد و در رأس آنها پویایی تشکل‌های دانش‌آموزی شکل گرفت، اما تا رسیدن به نقطه مطلوب فاصله زیادی داریم. باید بپذیریم که در زیست‌بوم جدید نیازها، سبک‌ها و علائق دانش‌‌آموزان متفاوت شده و به اقتضای این تفاوت‌ها، امور تربیتی نیاز به بازنگری در فرایند اجرا دارد.»

 مکث
تشکل‌های دانش‌آموزی بستر تحول‌آفرینی
محمودزاده ایجاد تحول و فعال‌سازی‌ تشکل‌های دانش‌آموزی را از تکالیف برجسته آموزش و پرورش کشور عنوان می‌کند و ادامه می‌دهد: «در سند تحول بنیادین، وظیفه و رسالت تربیت نیروی صالح و دانش‌‌آموزان شجاع، صاحب اخلاق اسلامی، موحد، مومن، بصیر، ولایتمدار، ظلم‌ستیز، جهادگر، کارآفرین و مقتصد بر دوش ارکان نظام تعلیم و تربیت گذاشته شده است.»او نقش تشکل‌های دانش‌آموزی را در این فرایند تربیتی مؤثر و کارآمد ذکر می‌کند و می‌افزاید: «نقش تشکل‌های دانش‌‌آموزی می‌تواند برجسته باشد و بخشی از مسائل را باید به دانش‌آموزان واگذار کنیم‌ و در این مسیر سازمان مدارس و مراکز غیردولتی و توسعه مشارکت‌های مردمی در تلاش است تا حضور و فعالیت تشکل‌ها در مدارس پررنگ شود.»