یادداشت
سرمایه‌گذاری برای کودکان
مهدی رمضانی؛ دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور
«باید پدرها و مادرها، بچه‌ها را از اول با کتاب محشور و مأنوس کنند. حتی بچه‌های کوچک باید با کتاب انس پیدا کنند.»
این جمله، فرازی از فرمایش‌های رهبر معظم انقلاب اسلامی است. ایشان از افرادی هستند که همواره به نقش کتاب در شکل‌گیری شخصیت کودک توجه کرده‌اند. نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، به‌عنوان متولی اصلی توسعه فرهنگ کتابخوانی در کشور، با درک این مسئله، بخش عظیمی از توان خود را صرف ارائه خدمات به اعضای کودک و نوجوان کرده است. از آنجا که حدود نیمی از اعضای کتابخانه‌های سراسر کشور را کودکان و نوجوانان تشکیل می‌دهند، وظیفه نهاد کتابخانه‌ها برای تأمین نیازهای این گروه سنی بسیار خطیر است. این نهاد، به‌منظور ارائه خدمات هرچه گسترده‌تر به اعضای کودک و نوجوان، اقدامات بسیاری انجام داده است که در ادامه و به اختصار به شاخص‌ترین برنامه‌های انجام‌شده اشاره می‌شود.
تمامی کتابخانه‌ها در سراسر کشور مجهز به بخش کودک هستند. این بخش مکان مفرحی برای کتابخوانی، بازی و سرگرمی بچه‌هاست؛ یعنی علاوه‌بر کتاب، لوازم بازی و تفریح کودکان نیز در این مکان تعبیه شده است. حضور کودکان در این بخش می‌تواند برای والدین نیز فرصت مطالعه در کتابخانه را فراهم کند. کتابداران توانمند، همچون یک مربی حرفه‌ای، مسئولیت جذب مخاطب کودک به سمت کتاب را دارند. آنها با ایده‌هایی نو و با صمیمیت، بچه‌ها را گرداگرد خود جمع می‌کنند و به اجرای برنامه اهتمام می‌ورزند.
یکی دیگر از کارویژه‌های نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، راه‌اندازی کتابخانه‌های ویژه کودک و نوجوان است. وجود یک کتابخانه مخصوص کودکان از جنبه‌های مختلف حائزاهمیت است و لذا در چشم‌انداز توسعه کتابخانه‌های عمومی، جایگاه ویژه‌ای دارد. تاکنون 13باب کتابخانه «هدهد سفید» در شهرهای طبس در استان خراسان‌جنوبی، فسا، اوز و شیراز در استان فارس، صومعه‌سرا، رشت و شفت در استان گیلان، تویسرکان در استان همدان، فردیس در استان البرز، کردکوی در استان گلستان و تهران در استان تهران راه‌اندازی شده و پذیرای مخاطبان کودک و نوجوان است. ان‌شاءالله قرار است به‌زودی 9باب کتابخانه دیگر نیز در سایر شهرهای کشور به بهره‌برداری برسد تا کودکان و نوجوانان بیشتری از این امکانات بهره بگیرند. استفاده از کاغذدیواری، نقاشی‌ها، کفپوش‌های مناسب و شخصیت‌های کارتونی با ماهیت ایرانی- اسلامی، تجهیزات طراحی‌شده در اشکال جذاب مطابق با استانداردهای روز شامل مبلمان قصه‌گویی، قفسه‌ها و میز و صندلی‌های آموزشی و مطالعه، از دیگر ویژگی‌های ظاهری کتابخانه‌های کودک و نوجوان است که امکان کتابخوانی را در کنار آموزش، بازی و سرگرمی برای کودکان فراهم می‌کند. این کتابخانه‌ها، فضایی به‌عنوان سالن انتظار والدین دارند که پدرها و مادرها می‌توانند در ساعاتی که کودکانشان در کتابخانه حضور دارند، از منابع ویژه خودشان استفاده کنند.
براساس آمارهای موجود، پرامانت‌ترین کتاب‌ها در کتابخانه‌های نهاد، کتاب‌های گروه سنی کودک و نوجوان است. همین موضوع می‌طلبد تا منابع این حوزه تقویت شود؛ از این‌رو کتاب‌های این گروه سنی بیشترین سهم را در سبد خرید منابع کتابخانه‌ای دارد. اساسا یکی از مهم‌ترین وظایف کتابخانه‌ها، مجموعه‌سازی است. در تأمین منابع بخش کودک و نوجوان کتابخانه‌های عمومی کشور، خرید آثار تألیفی پرکشش و متعلق به هویت بومی، فرهنگی و دینی در اولویت نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور است. در حال حاضر، بیش از 8میلیون نسخه کتاب ویژه گروه سنی کودک و نوجوان در کتابخانه‌های سراسر کشور وجود دارد.
تولید برنامه‌های تلویزیونی با محوریت کتاب و کتابخوانی یکی دیگر از طرح‌های نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور برای گروه سنی کودک و نوجوان است. این برنامه‌ها توانسته‌اند در طول چند سال، مخاطب خود را نیز پیدا کنند. از آن جمله می‌توان به برنامه‌های «هدهد سفید» و «نقاشی نقاشی» اشاره کرد. در این برنامه‌ها تلاش می‌شود بچه‌ها با کتاب و کتابخانه بیشتر آشنا شوند.
ساخت شخصیت‌های کارتونی و عروسکی ویژه گروه سنی کودک، نقش مهمی در ایجاد علاقه و اشتیاق کودکان در مراجعه به کتابخانه داشته است. کاراکترهای «خانم و آقای کتابدار» ازجمله این شخصیت‌ها هستند که حالا دیگر بچه‌ها آنها را می‌شناسند. در کنار این دو عروسک، باید به کاراکتر «هدهد سفید» اشاره کرد.
«هدهد» در ادبیات دینی ما، نماد دانایی است. عروسک «هدهد سفید» نیز توسط نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور تولید شده است. تاکنون 16جلد از این مجموعه چاپ شده است. نکته بسیار مهم درباره این مجموعه این است که بیش از 60درصد محتوای آن توسط خود بچه‌ها تهیه و تدوین می‌شود.
همچنین بزرگ‌ترین رویداد کتابخوانی کشور با رویکرد محتوایی، تحت عنوان جشنواره کتابخوانی رضوی، به‌صورت سالانه برگزار می‌شود که نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور متولی آن است. طی3سال اخیر به‌طور میانگین بیش از یک‌میلیون نفر در این رویداد شرکت کرده‌اند که از این تعداد، کودکان و نوجوانان بیشترین آمار شرکت را دارند. در این جشنواره امکان مشارکت سایر گروه‌های سنی هم فراهم شده است؛ مهم‌ترین ویژگی این جشنواره این است که مسابقه به تولید محتوا ختم می‌شود.
در راستای توسعه خدمات کتابخانه‌ای برای اعضای کودک و نوجوان نابینا و کم‌بینا نیز مجموعه‌ای از اقلام آموزشی، کمک‌آموزشی و سرگرمی متناسب با نیازهای این عزیزان تهیه شده و در اختیار کتابخانه‌های عمومی که دارای بخش نابینایان هستند، قرار گرفته است. از آن جمله می‌توان به جعبه آموزش خط بریل و بازی‌های ویژه این عزیزان اشاره کرد. همچنین تولید و توزیع کتاب‌های بریل نیز در دستور کار نهاد قرار دارد؛ ازجمله اقداماتی که برای اعضای ناشنوا به سرانجام رسیده است می‌توان به تولید منابع الکترونیکی مناسب‌سازی‌شده، تجهیز بخش‌های ناشنوایان کتابخانه‌ها به ملزومات و امکانات ضروری و موردنیاز اشاره کرد. در برخی از کتابخانه‌ها، بخش ویژه ناشنوایان نیز راه‌اندازی شده است. از خدمات کتابخانه‌ها به این اعضا می‌توان به این موارد اشاره کرد: برگزاری دوره‌های زبان اشاره، تولید کلیپ‌های داستانی با زیرنویس، نمایش کتب چندرسانه‌ای، آموزش نقاشی، آشنایی با رایانه، قصه‌گویی به زبان اشاره، آموزش جمله‌سازی، خوانش لغات و... .
در اینجا لازم است به نقش ویژه و مهم کتابداران توانمند و همکاران عزیزم در سراسر کشور اشاره کنم. این عزیزان با ذوق و حوصله، وظیفه مهم ارتباط‌گیری با کودکان را برعهده دارند. به شخصه شاهد عشق و علاقه بسیار همکارانم در رفتار با اعضای کودک کتابخانه‌ها بوده‌ام. شایان ذکر است که کتابداران در این حوزه آموزش‌های کافی را نیز دیده‌اند و پدران و مادران می‌توانند با اطمینان کامل، از حضور این مربیان توانمند در کتابخانه‌ها استفاده کنند. «بچه‌ها به سمت قله» شعاری است که شورای فرهنگ عمومی برای هفته ملی کودک در سال‌جاری تعیین کرده است. امید است فعالیت‌های فرهنگی و ترویجی، هدایتگر کودکان این سرزمین به سمت قله‌های پیشرفت و تعالی باشد؛ ان‌شاءالله.
در همینه زمینه :
