تهران؛ بی رقیب در فناوری جهان اسلام

عماد الدین قاسمی پناه-روزنامه‌نگار

تهران، براساس گزارش شاخص جهانی نوآوری 2023 (GII2023) در میان 100خوشه (شهر، استان، ایالت) علم و فناوری جهان در جایگاه‌34 قرار گرفته است. این گزارش که هر سال از سوی سازمان جهانی مالکیت فکری (WIPO) منتشر می‌شود، بیانگر وضعیت شاخص نوآوری جهانی است. همچنین ایران از لحاظ این شاخص در میان کشورهای منطقه آسیای مرکزی و جنوبی در جایگاه دوم قرار گرفته و در پارامترهای «پیچیدگی بازار»، «خروجی‌های نوآورانه» و «خروجی‌های دانش و فناوری» این شاخص، به‌ترتیب در رتبه‌های ۱۹، ۴۳ و ۵۵ جهان تثبیت شده است. به‌عبارت دیگر، جایگاه ایران در مقایسه با سال گذشته در میان کشورهای منطقه آسیای مرکزی جنوبی تغییر نکرده است. همچنین سال گذشته ایران براساس گزارش شاخص جهانی نوآوری (GII2023) رتبه53 دنیا را به خود اختصاص داد.

برترین شهر اسلامی
نکته قابل‌توجه در مورد خوشه‌های علم و فناوری این است که تهران رتبه اول شهرهای جهان اسلام را به ‌خود اختصاص داده است. براساس گزارش GII2023 تهران در حالی در جایگاه 34خوشه‌های علم و فناوری قرار دارد که استانبول(ترکیه) در رتبه 59 و آنکارا (ترکیه) در رتبه87 قرار گرفته‌اند. با این اوصاف درحالی‌که تعدادی از کشورها چند شهر، ایالت یا استان را در این رتبه‌بندی نشان می‌دهند، تهران تنها نقطه ایران است که در جدول خوشه‌های علم و فناوری قرار دارد. این اتفاق به این معنی است که علم و فناوری کشور در تهران متمرکز شده است.

حوزه‌های برتر تکنولوژی در تهران
گزارش GII2023 نشان می‌دهد که تهران در چندین حوزه سرآمد است. بیشترین سهم در بخش پتنت (ثبت اختراع) به فناوری پزشکی با 17درصد اختصاص دارد. پس از آن، فناوری‌های کامپیوتری با 6درصد، اندازه‌گیری 6درصد، مهندسی شهری 6درصد، مهندسی شیمی 5درصد، داروسازی 5درصد و شیمی مواد پایه 5درصد توانسته‌اند سهم خود را بگیرند.
 بقیه این سهم به حوزه‌های دیگر مربوط است.همچنین در بخش مقالات،سهم مهندسی با 25درصد، شیمی با 18درصد، فیزیک و ریاضیات با 10درصد، فناوری با 9درصد، بیوشیمی و بیوتک با 6درصد، علوم زمین با 5درصد و بیولوژی کاربردی با 2درصد بوده است. سایر حوزه‌ها با سهم‌های کمتر در رتبه‌های بعدی قرار دارند.

برگزیده‌های تهران
گزارش GII2023 حاکی از آن است که در بخش پیمان همکاری حق ثبت اختراع 3نفر از هموطنان ایرانی(تهران) توانسته‌اند برای کشور موفقیت‌هایی را به ارمغان بیاورند. احمد قنبری با 8ثبت اختراع، شهروز توکلی با 6ثبت اختراع و حسین اسدی با 5ثبت اختراع نفرات برتر این حوزه معرفی شده‌اند.
همچنین در بخش مقالات 3دانشگاه در تهران در مجموع 18هزارو826مقاله منتشر کرده‌اند. از این تعداد، دانشگاه تهران با 7728مقاله در رتبه اول قرار گرفته است. پس از آن، دانشگاه آزاد اسلامی با 5911مقاله و دانشگاه امیرکبیر با 5187مقاله در رتبه‌های دوم و سوم قرار گرفته‌اند.

جایگاه 62 جهانی ایران
شانزدهمین گزارش GII2023 بیانگر آن است که ایران در بین ۱۳۲کشور جهان در جایگاه‌۶۲ قرار گرفته و در میان ۳۷کشور که در گروه کشور‌های با درآمد متوسط به پایین دسته‌بندی می‌شوند، در رتبه ششم قرار دارد. این در حالی است که ایران در میان ۱۰کشور منطقه آسیای مرکزی و جنوبی در جایگاه دوم قرار گرفته‌ است. به‌عبارت دیگر، ایران توانسته رتبه سال گذشته خود را تثبیت کند.همچنین بهترین رتبه‌های به‌دست آمده به وسیله ایران در ارکان پیچیدگی بازار، خروجی‌های نوآورانه و خروجی‌های دانش و فناوری هستند که به‌ترتیب رتبه 19، 43 و 55 را به‌خود اختصاص داده‌اند.

ارزش یونیکورن ایران
یکی از شاخص‌های گزارش سال گذشته شاخص نوآوری جهانی با عنوان «کسب‌وکارهای جدید» نامگذاری شده بود. با این حال، در گزارش GII2023 یعنی امسال، این شاخص به «ارزش یونیکورن» تغییر کرده است،درحالی‌که ایران سال گذشته در رتبه90 این شاخص قرار گرفته بود، گزارش امسال نشان می‌دهد که ایران به جایگاه‌48 ارتقا یافته است،این شاخص البته به این معنی نیست که ایران اکنون به «یونیکورن» دست یافته است.

نتیجه‌گیری از GII2023
در کل شاخص‌های بهبود‌یافته سال۲۰۲۳ نسبت به سال۲۰۲۲ شامل اثربخشی دولت، محیط کسب‌وکار، پژوهشگران، پایداری اکولوژیکی، تولید ناخالص داخلی به واحد مصرف انرژی، مقیاس بازار داخلی، اشتغال دانش‌بنیان، نفوذ دانش، پرداخت‌های مالکیت فکری، واردات با فناوری‌بالا، واردات خدمات ICT، هزینه‌های نرم‌افزاری، رسیدهای مالکیت فکری، پیچیدگی‌های تولید و صادرات، ارزش برند جهانی و صادرات کالاهای خلاق هستند.وضعیت نوآوری کشور در تعدادی از سنجه‌ها به‌گونه‌ای است که ضرورت برنامه‌ریزی برای بهبود برخی از زیرساخت‌ها، تنظیم‌گری، سیاستگذاری و بازنگری در برخی از قوانین و سیاست‌های موجود را نشان می‌دهد.
مهم‌ترین سنجه‌های نیازمند رویکردهای تحولی، دسترسی به فناوری اطلاعات و ارتباطات، خدمات برخط دولت، تنوع صنایع داخلی، بهره‌وری نیروی کار، تولیدات مبتنی بر فناوری‌های پیشرفته، صادرات محصولات با فناوری‌های پیشرفته و عملکرد لجستیک هستند.

مقایسه با کشورهای منطقه
یکی از نکات جالب توجه حاصل از این گزارش که می‌تواند برای سیاستگذاران اهمیت داشته باشد، مقایسه ایران با کشورهای منطقه است.بر این اساس، کشورهای ایران و اندونزی از نظر شاخص نوآوری در یک سطح هستند که این موضوع می‌تواند فرصتی برای همکاری‌های بین 2کشور در حوزه فناوری نوآوری باشد. نتیجه این همکاری با توجه به سطح یکسان هر 2کشور براساس سیاستگذاری‌ها و برنامه‌ها می‌تواند جایگاه هر 2کشور را ارتقا دهد.