مسجد ۵ گنبد

سعیده مرادی- روزنامه‌نگار

روبه‌روی بقعه بی‌بی زبیده(س) در خیابان فداییان اسلام شهر ری، مسجد کوچکی با گلدسته‌های زیبا وجود دارد که نگاه هر رهگذری را به‌ خود جلب می‌کند. این مسجد خوشرنگ و لعاب با معماری زیبایش و با توجه به پیشینه و قدمتی که دارد، هویت محله ابن بابویه و شهر ری محسوب می‌شود. این مسجد در تاریخ 1328 (هجری شمسی) ساخته شده و نام آن برگرفته از اسم بانی ساخت مسجد یعنی مرحوم حاج علی‌اکبر افضلی است که در سال 1350به رحمت خدا رفته و در یکی از حجره‌های جنوبی مسجد آرمیده است. تقریبا از یک ‌ماه قبل این اثر در فهرست میراث ملی کشورمان جا گرفته است.

یادگار پیر معماری ایران
این محدوده از شهر ری در گذشته به محله حسین‌آباد معروف بود؛ محله کوچکی که آن زمان 3-2 خان و ارباب در آن زندگی می‌کردند و یکی از آنها حاج علی‌اکبر افضلی، مرد مؤمن و معتقد به مسائل مذهبی بود که زمین مسجد افضلیه را برای ساخت مسجد وقف کرد و با موافقت استاد لرزاده، معمار سرشناس، بنای مسجد ساخته شد. او با وقف این زمین، بانی ساخت مسجدی شد که در سال ۱۳۲۸ هجری شمسی، نام لرزاده را که سابقه پررنگی در ساخت مساجد از سالیان قبل داشت بار دیگر بر سر زبان‌ها انداخت.

معماری مینیاتوری
درست روبه‌روی بقعه بی‌بی زبیده(س) قرار دارد و معماری این مسجد ۵ گنبده زیبا و مینیاتوری در اصطلاح معماران، از نوع «پلان دو ایوانی» است و یک حیاط و 2 ایوان در طرفین آن قرار گرفته که با تزیینات کاشی‌کاری و استفاده از کتیبه‌های آجری آذین شده‌اند. از همان ورودی در مسجد، شیوه معماری پر از رسمی‌سازی، مقرنس، کاسه‌سازی و گره‌سازی استاد لرزاده خودنمایی می‌کند. فضای داخل مسجد هم از هنر او بی‌بهره‌ نیست و در کاشی‌کاری‌ها و ساخت قسمت‌های مختلف بنا ظرایف استادانه‌ای به‌کار رفته است. شبستان در ضلع غربی مسجد قرار دارد و وجود آرامگاه خانوادگی و قرائتخانه استاد لرزاده هم بر ویژگی‌های اینجا افزوده است.

تغییر به نفع اهالی
مسجد افضلیه نه‌تنها جزو مساجد فعال استان تهران است و به لحاظ ماهیت تاریخی مورد توجه قرار دارد، بلکه جزو مساجد و بناهایی محسوب می‌شود که با ساخت آن بافت محله حسین‌آباد تغییر شکل داد. بعد از ساخت این مسجد، کم‌کم شکل معماری محله و محدوده‌های اطراف مسجد به‌ویژه بعد از پیروزی انقلاب تغییر کرد و این محله شکلی نو به‌ خود گرفت. شهرک جدیدی به اسم شهرک جوادالائمه(ع) در کنار مسجد ساخته و بر جمعیت محله افزوده شد، با افزایش جمعیت، به تبع آن تعداد نمازگزاران مسجد افضلیه هم روزبه‌روز بیشتر و بیشتر و فعالیت‌های این مسجد نیز گسترده‌تر شد.

پایگاه مهم
فعالیت مسجد سال‌ها ادامه داشت و پایگاه مهم این محدوده محسوب می‌شد. به‌طوریکه در دوران جنگ تحمیلی و دفاع‌مقدس هم یکی از پایگاه‌های مهم مذهبی محله حسین‌آباد برای جذب جوانان و اعزام آنها به جبهه بود. این مسجد هم مانند خیلی از مساجد دیگر در موضوعات اجتماعی، سیاسی و فرهنگی دخیل بود و پایگاهی برای رفع مشکلات اهالی محله محسوب می‌شد و هم‌اکنون فعال است. در ایام مختلف و با توجه به اعیاد و عزاداری‌ها برنامه‌های ویژه‌ای در این مسجد برگزار می‌شود. در چند سال اخیر مرمت و بازسازی آن هم توسط هیأت امنا پیگیری و اجرا شده است.