«دا» چگونه به چاپ 159رسید؟

فرشاد شیرزادی- روزنامه‌نگار

کتاب «دا» نوشته سیده‌اعظم حسینی که نقل روایت‌های سیده زهرا حسینی است از سال 1387تا به امروز به بیش از 159چاپ رسیده است. اگر حساب کنیم که این کتاب در هر چاپ 5هزار نسخه تیراژ خورده است، یعنی چیزی بالغ بر 5میلیون نسخه از «دا» فقط در ایران به فروش رفته است. این در حالی است که «دا» همچنان می‌فروشد. ‌ در این یادداشت، نگاهی کوتاه و گذرا به این کتاب حجیم داریم. در کشور همسایه‌مان ترکیه که اتفاقاً نویسندگان جهانی و برنده نوبل مانند «اورهان پاموک» دارد، این کتاب خوانده می‌شود و مردم آن اقلیم از نقل این کتاب خاطره استقبال می‌کنند. در این یادداشت، نگاهی کوتاه و گذرا به این کتاب حجیم داریم.


کتاب «دا» از آن حیث که نقل روایت‌های جنگی با زبانی زنانه است، مورد توجه زنان و آحاد مخاطبان در ایران قرار گرفته است. زنانی که تا پیش از این به‌نظر می‌رسید که در پشت جبهه‌ها نقش‌آفرینی می‌کنند و در خط مقدم نبرد، جای چندانی ندارند. اما «دا» عکس این موضوع را مطرح کرد: روایت زنانه در دل کارزار.

خانواده سیده‌زهرا حسینی از 1330خورشیدی از ایلام به بصره مهاجرت می‌کنند. شروع می‌شود. این کتاب به‌دلیل روایت مستقیم از حال و هوای کشور عراق، از زمان روی کار آمدن پهلوی دوم در ایران، برای ایرانیان حائز اهمیت است. روایت کتاب خطی است و از اواخر سال 1346شروع می‌شود. زمانی که راوی به همراه خانواده‌اش زیر فشار استخبارات عراق که آن زمان حسن‌البکر و صدام حسین در رأس قدرت بودند، آغاز می‌شود.

روایت کتاب «دا» با ذکر کوچه پس‌کوچه‌ها و درختان بوریا و نی در شهر بصره آغاز می‌شود. تصویر عینی آن سال‌ها از شهر بصره، شاخص است و حلاوت ذکر خاطرات را دوچندان می‌کند. سیده‌زهرا حسینی به‌دلیل سکونت در عراق و‌ زاده شدن در یک خانواده کرد، به 2 زبان کردی و عربی مسلط است.

در مقدمه کتاب نویسنده به نقل از خاطرات سیده‌زهرا حسینی می‌پردازد. اینکه پس از گذشتن از خاطرات مربوط به زمان سکونت در عراق، وقتی به سال‌های جنگ نزدیک می‌شویم، سیده‌زهرا با نقل روایت‌ها، به‌دلیل یادآوری آن خاطرات، دچار حمله‌های عصبی می‌شد و همین امر وقفه‌هایی به ناچار در روند گفت‌وگوها ایجاد می‌کند. اما این روند که پیش‌تر برای هیچ نویسنده‌ای اتفاق نیفتاده، برای اعظم حسینی رخ می‌دهد. او به قلب راوی نفوذ و خاطرات وی را ثبت و ضبط می‌کند. در واقع کتاب «دا» از منظری دیگر، حاصل اعتماد راوی به نویسنده است و اینکه هر دو به زبان‌ و
گفت و شنود زنانه آشنایی کامل دارند.

کتاب تا زمان اشغال خرمشهر و آزادسازی این شهر ادامه می‌یابد. روایت‌های عینی و جذاب برای مخاطب گیراست. برادر و پدر راوی شهید می‌شوند. راوی در غسالخانه خرمشهر مشغول به‌کار است و پس از آن هم تا نیمه‌های شب به مداوای مجروحان می‌پردازد. رخت و لباس شهدا را می‌شوید و در جیب آنها انواع نامه و کاغذ و یادگاری می‌یابد. راوی نه دگم است و نه خشک. در بخشی از کتاب می‌گوید: «یک‌بار برخلاف میلم، به‌دلیل اینکه چادرم از عرق و گرما سفیدک زده بود، آن را درآوردم و به تنه درخت کوبیدم. بعدش از یکی از پیرزن‌ها چادر نماز گل‌گلی‌اش را گرفتم.» نقل روایت از مسجد جامع خرمشهر برای مخاطبان و به‌ویژه نوجوانان نسل امروز که هیچ خاطره حتی مبهمی از جنگ در ذهن ندارند، سرشار از مطالب خواندنی و اطلاعات تاریخی است.

کتاب «دا» همچنین به توصیف حیوانات زبان‌بسته که از حقوق اولیه‌شان هم محرومند، می‌پردازد. گاوها و گوساله‌هایی را توصیف می‌کند که جا‌به‌جا ترکش خورده‌اند و ماغ می‌کشند و یک به یک تلف می‌شوند. در پایان روایت خطی کتاب، راوی به دهه 60می‌رسد که برای حل مشکلات مجروحان و جانبازان راهی مجلس شورای اسلامی و نهاد ریاست‌جمهوری می‌شود و به دیدن رجال سیاسی می‌رود.

کتاب «دا» تا به امروز به بیش از 5زبان زنده دنیا ترجمه شده است. به انگلیسی در نیویورک آمریکا مخاطب یافته. به اسپانیایی در کشورهای آمریکای لاتین خوانده می‌شود و به عربی در کشورهای عربی و به‌ویژه لبنان خریدار دارد. کتاب «دا» در کشور همسایه‌مان ترکیه که اتفاقاً نویسندگانی جهانی و برنده نوبل ادبیات مانند اورهان پاموک دارد نیزخوانده می‌شود و مشتری دارد. این کتاب در کراچی و پاکستان هم توزیع شده و به اردو برگردانده شده است.

تعدادی از چهره‌های سینمای ایران ازجمله لعیا زنگنه، شقایق فراهانی، شبنم قلی‌خانی، ‌ نیوشا ضیغمی، پریوش نظریه، مهتاب کرامتی، نسرین مقانلو، اکرم محمدی، رؤیا تیموریان ‌و سحر دولتشاهی و... در قالب انیمیشن روایت این کتاب را در 120قسمت انجام داده‌اند و صداپیشگی کرده‌اند. این برنامه از شبکه دوم سیما پخش شد.