نور ایران در آسمان

عمادالدین قاسمی‌پناه- روزنامه‌نگار

توانایی کشور در حوزه هوا-فضا یک‌بار دیگر با تزریق مداری نور3 به‌وسیله ماهواره‌بر قاصد اثبات شد. این نخستین ماموریت قاصد نیست و پیش از این در سال1399 این ماهواره‌بر توانمند توانست ماهواره نور را به مدار 425کیلومتری زمین تزریق کند. توانایی ماهواره‌بر قاصد زمانی تثبیت شد که در سال1400 یک‌بار دیگر شاهد تزریق ماهواره نور2 در مدار 500کیلومتری بودیم. به‌عبارت دیگر این اتفاق نشان داد که توانایی قاصد بیش از آن چیزی است که تصور می‌شد. روز گذشته هم برای بار سوم این ماهواره‌بر ویژه نور3 را به مدار 450کیلومتری رساند. اگرچه درباره ویژگی‌های فنی ماهواره‌بر قاصد که روز گذشته پرتاب شد، به‌طور رسمی اطلاعاتی منتشر نشده، اما در کل به‌نظر می‌رسد که به جز ارتقا و بهبودهای جزئی، با جزئیات فنی همان ماهواره‌بر موفق سال99 روبه‌رو هستیم. توانمندی ماهواره‌بر قاصد به‌گونه‌ای بود که در رسانه‌های خارجی انعکاس قابل توجهی داشت، ازجمله ایندیپندنت و بی‌بی‌سی روز گذشته با انتشار خبر این ماموریت، بر آن صحه گذاشتند.

ساختار خطی قاصد
مرحله اول ماهواره‌بر 3مرحله‌ای قاصد دارای یک پیشران سوخت مایع است. مرحله دوم آن یک پیشران سوخت جامد و مرحله سوم هم آنطور که به‌نظر می‌رسد دارای یک موتور پیشران جامد است.این 3 مرحله با یک ساختار خطی و در طول هم قرار گرفته‌اند که در مرحله اول قاصد، سپاه به جای توسعه یک پیشران جدید، از یک ابتکار آزموده شده در دنیا استفاده کرده و آن هم به کارگیری یک موشک نظامی بالستیک در مأموریت پرتاب ماهواره است.
همچنین «قاصد» با پیشران کامپوزیتی الیاف کربن خود باعث کاهش قابل توجه وزن حامل نسبت به حامل‌های فلزی شده است.در گذشته و خصوصا پس از پایان جنگ سرد و کاهش تنش‌های نظامی، موشک‌های بالستیک قاره‌پیمای متعددی به‌منظور قرار گرفتن ماهواره‌ها در مدار زمین به‌کار گرفته شدند. سپاه هم از مرحله اول موشک «قدر» برای این منظور استفاده کرده است که سبب حذف کامل هزینه تحقیق و توسعه، طراحی، شبیه‌سازی‌، ساخت و آزمایش و کسب قابلیت اطمینان برای مرحله اول ماهواره‌بر می‌شود.زمانی که قاصد در سال99 ماهواره نور1 را به مدار، اطلاعات در دسترس حاکی از این بود، با کاهش قابل توجه هزینه و زمان و استفاده از محصولی با سطح آمادگی فناوری (TRL) بالا، بخش مهمی از پروژه به انجام رسیده است.

قدرت‌نمایی «قدر»
در قسمت فوقانی موشک‌های قدر، یک بخش هماهنگ‌کننده بین قطر ۱.۲۵متری بدنه و قطر کمتر کلاهک وجود دارد. در قاصد هم با توجه به قطر کمتر مراحل دوم و سوم، نیاز به چنین بخشی وجود داشت که مجددا طراحی شده است، چراکه قطر مراحل دوم و سوم قاصد بیشتر از قطر پایه سرجنگی موشک قدر است.موشک قدر در انواع مختلف خود جرم 17هزار تا 17هزارو250کیلوگرم دارد و به‌طور معمول سرجنگی ۶۵۰ کیلوگرمی حمل می‌کند. در نتیجه با حذف سرجنگی، جرم باقیمانده که در مرحله اول قاصد استفاده شده بود در حدود 16هزارو350 تا 16هزارو600کیلوگرم قابل تخمین است.

تخمین سرعت
اگرچه درباره سرعت ماهواره‌بر قاصد که روز گذشته نور3 را در مدار تزریق کرد، اطلاعاتی در دست نیست. اما در ماموریت سال99 نکاتی وجود دارد که جالب توجه و احتمالا مشابه ماموریت روز گذشته است.
براساس طی مسافت افقی ۱۱کیلومتر در ۲ثانیه که معادل ۵۵۰۰متر بر ثانیه است و نیز داده‌های دریافتی که سرعت را در حدود ۵۲۲۰متر بر ثانیه نمایش داده، سرعت قاصد حدود ۱۸.۵ تا ۱۹.۵ ماخ (با توجه به حدود سرعت صوت در ارتفاع ۴۰۰کیلومتری) قابل محاسبه است.البته با توجه به دریافت اطلاعات تله متری، مقداری خطا و اختلاف در محاسبات وجود دارد. در ادامه مسیر، قاصد با طی حدود ۱۲۰ثانیه دیگر درنهایت خود را به سرعت حدود ۲۶ تا ۲۷ ماخ می‌رساند که متناسب با سرعت مورد نیاز ۷۵۰۰متر بر ثانیه‌ای برای موازنه با جاذبه زمین است.

سابقه ماموریت‌های قاصد
ماهواره‌بر 3مرحله‌ای قاصد برای نخستین بار از سوی نیروی هوا-فضای سپاه، اوایل اردیبهشت۱۳۹۹ با محموله ماهواره نور۱ به مدار ۴۳۰کیلومتری زمین پرتاب شد.این ماهواره در ثانیه۴۸۰ پس از پرتاب و در ارتفاع ۴۳۰کیلومتری با سرعت ۷۶۵۰متر بر ثانیه به وسیله مرحله سوم ماهواره‌بر قاصد با موفقیت در مدار تزریق شد.اما دومین پرتاب فضایی سپاه با هدف توانایی تثبیت و نمایش تکرارپذیری توان پرتاب ماهواره با ماهواره‌بر بومی قاصد روز ۱۷اسفند۱۴۰۰ با موفقیت صورت گرفت و ماهواره نور۲ هم با موفقیت کامل در مدار ۵۰۰کیلومتری زمین قرار گرفت.این اتفاق به این معنی بود که کشور برای نخستین بار همزمان دارای 2ماهواره در مدار بود. تزریق ماهواره نور۲ در پرتاب دوم به مداری با ۷۰کیلومتر ارتفاع بالاتر یعنی مدار ۵۰۰کیلومتری، نشان داد که در پرتاب اول قاصد از تمام توان این ماهواره‌بر استفاده نشده و حد نهایی توان آن بالاتر از تخمین‌های مطرح شده براساس پرتاب اول بوده است.

مکث
مأموریت نور 3
سردار علی جعفرآبادی، فرمانده فضایی نیروی هوافضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی درباره پرتاب ماهواره نور ۳ گفت: «ماموریت این ماهواره سنجشی و شناسایی است و دوربینی که در آن استفاده شده نسبت به نور ۲ تا 5/2 برابر دقت عکس‌برداری بیشتری دارد و یک‌سری سنسورهای سیگنالی روی ماهواره نصب شده که متفاوت از ماهواره‌های نور ۱ و ۲ است. این سومین پرتاب موفق ماهواره‌بر قاصد بود. پیش از این ماهواره‌های نور ۱ و ۲ را با موفقیت پرتاب کرده بود. این پرتاب نشان داد که این ماهواره‌بر صلاحیت‌های لازم را دارد تا در پروسه تولید قرار بگیرد.»

مکث
اهمیت فناوری ماهواره‌بر
فناوری ماهواره‌بر‌ها یا پرتابگرها تنها در اختیار 12کشور است. درواقع، اکنون کشورهایی هستند که ماهواره تولید می‌کنند، اما به این علت که از فناوری پرتابگر برخوردار نیستند، چرخه کامل فناوری فضایی را در اختیار ندارند.ایران یکی از 12کشور دنیاست که چرخه کامل فناوری فضایی را در اختیار دارد. درواقع، علاوه بر نمایش اقتدار ایران در دنیا با فناوری ماهواره‌بر، دستاورد دیگر این فناوری می‌تواند اقتصاد کشور را تقویت کند.ایران با پرتاب ماهواره‌های کشورهای دیگر به وسیله پرتابگرهای خود می‌تواند منابع ارزی قابل‌توجهی را وارد چرخه اقتصاد کشور کند.