تشویق و تنبیه

تشویق و تنبیه ازجمله روش‌هایی است که پدر و مادرها برای تربیت فرزند انجام می‌دهند. استفاده از آنها نقش مهمی در شکلگیری شخصیت بچه‌ها دارد، اگر درست و بجا به‌کار گرفته شود. والدین عموما به رفتارهای نامطلوب توجه می‌کنند و می‌خواهند آنها را کاهش دهند یا به رفتار مطلوب تبدیل کنند، درحالی‌که رفتار‌های مطلوب موجود را قسمت حل شده ماجرا می‌دانند که نیازی به توجه ویژه ندارد و همین موضوع از اشکالات اساسی در تربیت کودکان است؛ زیرا تحسین و توجه به یک رفتار مطلوب می‌تواند آن را افزایش دهد. به‌طور مثال وقتی کودک‌تان با خواهر و برادرش همکاری می‌کند یا وقتی بی‌سروصدا بازی می‌کند به چشم‌هایش نگاه کنید و کلمات تحسین‌کننده به‌کار ببرید؛ «آفرین دختر گلم. چه عالی پسر عزیزم.» این کلمات تأثیر زیادی در مطلوب کردن کار بچه‌ها دارد. میزان توجه مثبت و تعریف و تمجید والدین باید 5 تا 10برابر توبیخ آنها باشد. با بیان کلمات زیبا احساسات خود را به بچه‌ها انتقال دهید. «آفرین پسرم که تکالیفت را بموقع انجام دادی. حالا می‌توانی با خواهرت بازی کنی.» گفتن این جمله بازخورد مثبت کار او را نشان می‌دهد. به همان اندازه که تشویق در تربیت فرزند نقش دارد، تنبیه هم مؤثر است، مشروط بر اینکه درست انجام شود. بهترین نوع تنبیه، تذکر غیرمستقیم است. وقتی کودک برای نخستین بار مرتکب اشتباهی می‌شود، پدر و مادر باید به شکل غیرمستقیم و بدون کلام او را متوجه خطای خود کنند. به‌طور مثال به او اخم کنند یا صورت خود را برگردانند. اگر کار بد خود را تکرار کرد بهتر است به‌طور مستقیم به او تذکر دهند. البته نه با سرزنش و تخریب شخصیت او، بلکه با آرامش و کلامی مودبانه. قهر کردن یا محروم کردن کودک از چیزهایی که دوست دارد هم روش خوبی است. والدین باید به‌صورت مستقیم به کودک اخطار دهند که اگر به رفتار بد خود پایان ندهد، اجازه تماشای تلویزیون یا بازی با اسباب بازی را ندارد. اما بعضی از والدین به محض خطای کودک او را به‌شدت سرزنش یا تنبیه بدنی می‌کنند. این دسته از پدر و مادرها اگر از عواقب سوء این کار آگاه باشند، هیچ وقت تنبیه بدنی نمی‌کنند. نخستین تأثیر تنبیه بدنی بر کودکان از بین رفتن اعتماد‌به‌نفس آن‌هاست. کودک پس از آنکه مورد تنبیه بدنی و فیزیکی قرار می‌گیرد، تا مدت‌های طولانی حس اعتماد به‌خودش را از دست می‌دهد و حس ناامنی و ترس از اطرافیان خود را  تجربه می‌کند. پیامد دیگر آن این است که همیشه تصور می‌کند باید فرد مطیعی باشد و از خودش هیچ اختیار و استقلالی ندارد. همیشه مضطرب است و دائم احساس بی‌پناهی می‌کند.
برگرفته کتاب 57کلید طلایی در آموزش فرزند‌پروری نویسنده: حمید کچویی