چل‌چنار های آسمان شهر ما
یک تبارشناسی متفاوت؛ سایه‌به‌سایه تولد و بقای چنارهای تهران که عمر برخی از آنها نزدیک به هزار سال است
تا روزگار نه چندان دور، تهران را با چنارهای معروفش که برای عابران پیاده حکم جان‌پناه را داشت می‌شناختند. کاشت چنار در تهران قدیم اقدامی نمادین هم به شمار می‌رفته. چنان‌که چنارها معمولاً کنار حسینیه‌ها و امامزاده‌ها کاشته می‌شد و گاهی اوقات برای پنهان‌کردن گنج‌ها، محدوده اطراف چنارها را انتخاب می‌کردند. حکایت تولد و بقای چنارهای قدیمی تهران که عمر برخی از آنها نزدیک به هزار سال است و با گذشت زمان به بخشی از هویت پایتخت بدل شده‌اند به غایت خواندنی است. ویژگی منحصربه فرد چنار این است که به دلایل مختلفی مثل قطع‌شدن تنه اصلی، شاخه‌هایی از آن جوانه می‌زند که در نهایت منجر به روییدن تنه‌های تازه می‌شود که به این درخت به‌اصطلاح چل‌چنار گفته می‌شود.
7چنار سوهانک
موقعیت: بزرگراه ارتش، خیابان سلمان
قصه: بعد از پایان عمر درخت کهنسال و پرخاطره امامزاده صالح(ع)، چشم اهالی سوهانک به چنار هفت‌شاخه‌ای دوخته شده که با گذشت قرن‌ها به هویت این محله تبدیل شده است. تاریخ‌شناس‌ها عمر این درخت را نزدیک به 900سال تخمین می‌زنند و اگر حدس و گمان‌ها درست باشد چنار هفت‌شاخه سوهانک را باید یکی از سه چنار قدیمی پایتخت بدانیم. طبق روایت‌هایی که سینه‌به‌سینه نقل شده، هفت‌چنار سوهانک نخستین درختی بوده که در این محله جوانه زده است. چنار هفت‌شاخه سوهانک اکنون در دل حسینیه محوطه مسجدجامع سوهانک واقع شده است.
13چنار اوین
موقعیت: کوچه سیزده‌چنار
قصه: آنطور که محلی‌ها روایت می‌کنند این درخت از 400سال قبل در شمیران جوانه زد و با گذشت این سال‌های طولانی شمایل فعلی را پیدا کرده است. داستان‌های زیادی درباره این درخت نقل می‌شود. قدیمی‌های شمیران می‌گویند 200سال قبل بنا به دلایل نامعلومی این درخت را قطع می‌کنند اما 13شاخه تازه جوانه می‌زند و هرکدام از این 13شاخه به مرور به تنه درخت شبیه می‌شوند. حالا این درخت کهنسال به خاطره مشترک اهالی شمیران تبدیل شده و با تاریخ و هویت محله گره خورده است.
13چنار یکه‌باغ
موقعیت: محله بهاران، باغ‌های شمال کن
قصه: قدیمی‌های کن معتقدند این درخت 400سال قدمت دارد. طبق روایت‌های قدیمی، چنار سیزدهشاخه یکه‌باغ دو درخت کنار هم بوده‌اند که با گذشت زمان شاخه داده‌اند و حالا در نگاه اول به‌نظر می‌رسد هرکدام از این شاخه‌ها به یک درخت تبدیل شده‌اند که البته اینگونه نیست. این درخت به‌رغم شکوه و عظمتی که دارد تاکنون از نگاه تهران‌شناس‌ها دور مانده و کشف خبرنگاران محلی است. نکته جالب درباره چنار سیزدهشاخه یکه‌باغ اینکه با وجود قدمت زیاد هنوز هم پوست‌اندازی می‌کند و جزو بلندترین چنارهای تهران به‌حساب می‌آید. این درخت در ملک شخصی واقع شده است.
6 چنارسنگان
موقعیت: جاده امامزاده داود(ع)، جاده سنگان
قصه: چند سال قبل بود که نام این درخت در فهرست میراث فرهنگی به ثبت رسید. کارشناسان میراث فرهنگی قدمت 6 چنار سنگان را بین 800تا هزار سال تخمین زده‌اند.البته قدمت این درخت دور از ذهن نیست، چراکه روستای سنگان هم قدمتی بیش از هزار سال دارد .این درخت برخلاف همه چنارهای چندشاخه پایتخت یک تنه قطور دارد و شاخه‌های قطور در ارتفاع چندمتری آن رشد کرده‌اند. 6چنار سنگان در نزدیکی امامزاده قاسم(ع) واقع شده است.
7 چنار بریانک
موقعیت: خیابان شهید دعوتی
قصه: یکی دیگر از مشهورترین چنارهای تهران، درختی قدیمی در حوالی قلعه بریانک است که سال‌هاست لقب هفت‌چنار را یدک می‌کشد. داستان از این قرار است که از ریشه و تنه اصلی این درخت، 7درخت چنار روییده بود که با گذشت زمان فقط 3تای آن باقی مانده است. این درخت نزد بومی‌های بریانک بسیار مورد احترام بوده تا جایی که برای دعا و نیایش و ادای نذر در مناسبت‌های مذهبی، دور آن جمع می‌شدند و هفت‌چنار آرام آرام به نماد همدلی یک محله تبدیل شد. این سنت با گذشت زمان رنگ باخت، اما هفت‌چنار هنوز هم جزو مشهورترین و مهم‌ترین چنارهای تهران به‌حساب می‌آید و در دل یکی از شلوغ‌ترین خیابان‌های پایتخت نفس می‌کشد.
2 چنار سرآسیاب
موقعیت: کن، خیابان رحیمی
قصه: یکی از سنت‌های اهالی کن در سال‌های دور این بوده که کنار هر حسینیه یک درخت چنار می‌کاشتند. قدیمی‌های کن چنارها را وقف و نذر سالار شهیدان می‌کردند و از شاخ و برگ آنها برای پخت نذری بهره می‌برند. نقل است که اهالی محله کن در سال‌های دور با شاخ و برگ درخت دوشاخه سرآسیاب که درست جلوی حسینیه سرآسیاب واقع شده، زیراندازی حصیری بافتند تا عزاداران امام‌حسین(ع) در مراسم عزاداری محرم روی آن جلوس کنند. قدمت چنار دوشاخه سرآسیاب حدود 700سال برآورد می‌شود و قطر هرکدام از شاخه‌های آن اندازه قطر درختان 70،60ساله است.
2 چنار بالون
موقعیت: بزرگراه شهید همت، ابتدای خیابان شهید احمد کاشانی
قصه: قدمت چنارهای قدیمی و پرماجرای تهران به‌طور دقیق مشخص نیست اما برخی رویدادهای تاریخی می‌تواند سند قدمت آنها باشد. در مورد چنار بالون در محله کن این اتفاق رخ داده است. نزدیک به 2دهه قبل و در جریان عملیات راهسازی بزرگراه شهید همت، تعدادی سکه نقره تاریخی کشف شد که قدمت آنها به دوره حکومت انوشیروان برمی‌گشت. از آنجا که در آن روزگار گنج‌ها را در نزدیکی چنارها پنهان می‌کردند، حدس زده می‌شود که قدمت چهل‌چنار بالون هم به دوره حکومت انوشیروان یعنی حدود سال 550میلادی برمی‌گردد. نکته جالب درباره چنار دوازده شاخه بالون این است که بسیاری از قول و قرارهای محلی پای این درخت گذاشته می‌شود و به چنار معروف محله کن و پاتوق اهالی بدل شده است.
چناری که رنگی شد
چنارهای قدیمی تهران به واسطه قدمت و هیبت منحصربه‌فردی که دارند به شهرت رسیده‌اند، اما درخت چناری که در دل محله الهیه به شهرت رسیده هیچ‌کدام از این ویژگی‌ها را ندارد. چنار محله الهیه که به درخت آدامسی معروف شده یک درخت معمولی مثل همه چنارهای خیابان ولیعصر(عج) است با این تفاوت که آدامس‌های رنگی تنه آن را پوشانده و به همین‌خاطر شمایل متفاوتی پیدا کرده است. این درخت در خیابان باریک خیام قرار دارد و بعضی از خودروهای عبوری هنگام گذر از کنار آن، آدامسی را به تنه درخت
می‌چسبانند. چنار آدامسی چنان به شهرت رسیده که این روزها خیلی‌ها برای اینکه با آن عکس یادگاری بگیرند به محله الهیه در شمال پایتخت می‌روند. محلی‌ها معتقدند این درخت با تنه رنگی‌اش جلوی تصادف خودروها در تاریکی شب را می‌گیرد و آدامس‌ها در تاریکی شب حکم شب‌تاب را پیدا می‌کنند. خیلی‌ها با دیدن این درخت، یاد دیوار آدامسی معروف شهر سیاتل آمریکا می‌افتند که آن هم با انبوه آدامس‌های رنگی پوشانده شده است.
یادگار باغ نخودی
چنار قدیمی خیابان ورکش در محدوده امجدیه قدیم را باید نماد احترام تهران‌نشین‌ها به درخت بدانیم. این درخت مثل برخی درختان کهنسال محدوده شمیران و بزرگراه شیخ فضل‌الله نوری با گذشت زمان و توسعه تهران در مسیر عبور و مرور خودروها قرار گرفت، اما در هیچ مقطعی تیشه به ریشه‌اش زده نشد. چنار کهنسال خیابان ورکش که سن آن بین 600تا 700سال تخمین زده می‌شود، یادگار انبوه باغ‌هایی مثل باغ امجدالسلطان و باغ نخودی است که تا 100سال قبل در حاشیه دروازه‌دولت وجود داشته و با گذشت زمان در مسیر تردد انبوه خودروها قرار گرفته. سال‌هاست که انواع وسایل نقلیه به‌خاطر وجود این درخت، به سختی از خیابان ورکش عبور می‌کنند، اما مردم شیوه عبور و مرورشان را با آن سازگار کرده‌اند. از انبوه درختان باغ‌های قدیمی این محدوده همین درخت چنار خیابان ورکش و درختان داخل ورزشگاه شهید شیرودی باقی مانده‌اند.
بلندترین چنار
تردیدی وجود ندارد که چنار قدیمی و کهنسال محله کن که به چنار یکه‌باغ کن معروف شده قطورترین چنار پایتخت است. در توصیف قطوربودن این درخت همین قدر بدانید که چند سال قبل 8مرد تنومند دست‌به‌دست هم دادند و دور آن حلقه زدند تا عکس یادگاری آنها، شکوه و عظمت قطورترین چنار تهران را هم نشان بدهد. کارشناسان میراث فرهنگی معتقدند چنار یکه‌باغ کن در دوره صفویه سبز شده و با این حساب قدمت آن بین 400تا 500سال تخمین زده می‌شود. قطورترین چنار پایتخت در عین حال عنوان بلندترین چنار را هم یدک می‌کشد. این درخت هم در ملک شخصی واقع شده و دوستداران محیط‌زیست نگران هستند دیر یا زود از گزند ساخت‌وسازهای بی‌امان محله کن در امان نماند. چه بسا قطورترین چنار تهران در خوش‌بینانه‌ترین حالت زیر سایه برج‌ها و ساختمان‌های بلند مرتبه قرار بگیرد.
چنار پیر امامزاده
انتخاب قدیمی‌ترین چنار تهران شاید کار آسانی نباشد، اما اگر نظر کارشناسان میراث فرهنگی را ملاک قضاوت قرار بدهیم راحت‌تر می‌توان به نتیجه رسید. تابلوی رنگ‌ورو‌رفته‌ای که از سال‌ها قبل روی تنها چنار کهنسال امامزاده یحیی(ع) چسبانده شده، نشان می‌دهد که عمر این درخت، از 900سال گذشته است. گفته می‌شود چنار محوطه بقعه امامزاده یحیی(ع) سه شاخه بزرگ داشته که سال‌ها قبل یکی از آنها را برای سهولت در رفت‌وآمد شهروندان بریدند و یک شاخه دیگر هم خشک شد و هم‌اکنون تنه‌ای به قطر 7متر با چند شاخه معمولی از این درخت باقی مانده است. چنار امامزاده یحیی(ع) نمونه‌ای از چنارهای کهنسالی است که در روزگار قدیم، کنار امامزاده‌ها کاشته می‌شد. نمونه‌هایی از این دست اکنون در امامزاده عینعلی و زینعلی، امامزاده قاسم، امامزاده حسین گوراب و... قابل مشاهده است.
