گفت و گو
موزه‌ای‌بودن آثار، نشانگر کیفیت آنهاست
گفت‌وگو با مدیر هنری نمایشگاه «همچنان جاری» که در موزه هنرهای معاصر برپاست
ناصر احدی- روزنامه‌نگار
نمایشگاه «همچنان جاری» که از 29تیر در موزه هنرهای معاصر تهران آغاز به‌کار کرده، مروری بر بازتاب جریان عاشورا در هنرهای تجسمی معاصر با آثاری از گنجینه موزه هنرهای معاصر تهران و گنجینه حوزه هنری است. در کنار این آثار، ادوات و لوازم تعزیه نیز از مجموعه شخصی مهدی دریایی از اراک به تهران آورده شده است. برخلاف نمایشگاه‌هایی که در موزه‌های معتبر دنیا برگزار می‌شود، این نمایشگاه کیوریتور یا نمایشگاه‌گردان ندارد و در پوستر آن نام کسی به این عنوان نیامده است. با پرس‌وجو از روابط‌عمومی موزه، شعیب حسینی مقدم به‌عنوان مدیر هنری نمایشگاه به ما معرفی شد. حسینی مقدم عضو هیأت علمی دانشگاه صداوسیما و دانشجوی مقطع دکتری رشته پژوهش هنر در دانشگاه تهران است. با او درباره «همچنان جاری» و مسائلی که درباره کیفیت این نمایشگاه وجود دارد، گفت‌وگو کردیم.
روابط‌عمومی موزه شما را به‌عنوان مدیر هنری نمایشگاه به ما معرفی کرد، اما نام شما حتی با همین عنوان هم در پوستر نمایشگاه نیامده، درحالی‌که رسم است نام نمایشگاه‌گردانی که کار گزینش و سازماندهی آثار را برعهده داشته در کنار نام نمایشگاه قید شود.
واقعیت این است در فاصله انتصاب مدیرکل مرکز تجسمی وزارت ارشاد، آقای محمد خراسانی‌زاده، به‌عنوان سرپرست موزه هنرهای معاصر تا برگزاری این نمایشگاه فرصتی تقریبا 2هفته‌ای وجود داشت. ایشان به من لطف دارد و قبلا من را به‌عنوان دبیر هیأت‌های اندیشه‌ورزی اداره کل هنرهای تجسمی منصوب کرده بود. ایشان می‌خواست موزه در ایام محرم و صفر تعطیل نباشد و نمایشگاهی عاشورایی برگزار کند. به همین دلیل از من دعوت شد و عملا برای برگزاری این نمایشگاه تقریبا 8روز بیشتر فرصت نداشتم. فقط حمل‌ونقل آثار و انتقال‌شان با رعایت اصول ایمنی به 8-7روز زمان نیاز دارد. من با اصول پژوهش آشنایی دارم و با بزرگان پژوهش کشور نشست‌وبرخاست کرده‌ام. میدانم نمایشگاه‌گردان باید برای برگزاری نمایشگاه یک سال کار کند اما ما چنین فرصتی نداشتیم. به همین دلیل نخواستم نامم به‌عنوان نمایشگاه‌گردان بیاید.
چرا قبول کردید در چنین فرصت کوتاهی نمایشگاه برگزار کنید؟
به هر حال ممکن است کاری به شما پیشنهاد شود و نپذیرید اما همان کار به شخص دیگری پیشنهاد شود و بپذیرد. این تفاوت افراد با هم است. من هم چون می‌خواستم به تیم مدیریتی موزه کمک کنم این کار را پذیرفتم و به‌عنوان مدیر هنری در کنارشان بودم. من بارها مدیر هنری پروژه‌های مختلف بوده‌ام و اجرای این نمایشگاه برایم کار سختی نبود.
نمایشگاه‌گردان با انتخاب‌هایش رویکرد یک نمایشگاه را تعیین می‌کند، اما در «همچنان جاری» این رویکرد اگر نگویم غایب، حداقل کمرنگ است که یکی از دلایلش به شتابزدگی در برگزاری نمایشگاه برمی‌گردد.
قبول ندارم که نمایشگاه نخ تسبیح ندارد. در بخشی از نمایشگاه نقاشی‌های قهوه‌خانه‌ای، در بخشی آثار سقاخانه، در بخشی آثار مرتبط به تعزیه و در بخش دیگر آثار حوزه هنری به نمایش گذاشته شده است. همین نشان می‌دهد که به دوره‌بندی آثار توجه شده است. از طرف دیگر اصرار داشتم آثاری که به نمایشگاه می‌آید حتما موزه‌ای باشند. فرصت جمع‌آوری آثار از مجموعه‌های شخصی وجود نداشت. موزه‌ای‌بودن آثار کیفیت آنها را نشان می‌دهد، اما به هر حال ما باید از میان همین آثار موجود دست به انتخاب می‌زدیم. در ضمن قرار است به‌زودی نشست‌های علمی برگزار کنیم و در این نشست‌ها نقد هنری، نه نقد ژورنالیستی، انجام می‌شود که مکمل آن بخش پژوهشی نمایشگاه خواهد بود.
برخی آثار نمایشگاه چندان باکیفیت نیستند. مثلا نمونه‌های بهتری از نقاشی قهوه‌خانه‌ای وجود دارد که می‌شد در نمایشگاه باشند یا برخی از آثار مهم سقاخانه که به موضوع نمایشگاه می‌خوردند، جایشان خالی است.
کیفیت نسبی است. همه آثاری که به نمایش درآمده باکیفیت هستند ولی ممکن است آثار باکیفیت‌تری از این آثار هم وجود داشته باشد. بازخوردهای خوبی هم از بازدیدکننده‌ها گرفته‌ایم که نشان می‌دهد با توجه به فرصت و محدودیت‌هایی که داشته‌ایم
آثار خوبی را به نمایشگاه آورده‌ایم.
رنگ تعدادی از دیوارهای موزه را برای هماهنگی با موضوع نمایشگاه سیاه کرده‌اید، اما فکر نمی‌کنید این رنگ سیاه، با توجه به اینکه فضای موزه به‌طور عادی پرنور نیست و نورپردازی موضعی روی آثار انجام می‌شود، به خستگی دید بازدیدکنندگان منجر شود؟
رنگ همه دیوارها سیاه نیست و بخشی از دیوارها سیاه شده و بخشی دیگر سفید است که نشان‌دهنده تقابل خیر و شر است. من به موزه‌های زیادی در دنیا رفته‌ام و رنگ دیوار موزه‌ها با توجه به نمایشگاهی که دارند تغییر می‌کند. ما هم با توجه به موضوع نمایشگاه رنگ دیوارها را سیاه کردیم. برای کسی که یک یا حتی 2 و 3 بار نمایشگاه را ببیند، رنگ سیاه خسته‌کننده نیست. دیدن رنگ سیاه شاید برای مراقبان موزه که مدام در این فضا حضور دارند کمی سخت باشد، اما برای بازدیدکنندگان مسئله‌ای ایجاد نمی‌کند.
دلیل انتخاب نام نمایشگاه، «همچنان جاری» چه بود؟
آثاری که به واقعه عاشورا ارتباط پیدا می‌کنند و الهام‌بخشی امام حسین(ع) در اثرشان دیده می‌شود در این نمایشگاه در کنار هم قرار گرفته‌اند. حالا ممکن است در اثری یک المان عاشورایی استفاده شده باشد یا در اثر دیگری به یک رویکرد اجتماعی مثل تعزیه پرداخته شده باشد. اینکه می‌گوییم «همچنان جاری» به‌دلیل جریان داشتن واقعه عاشورا در هنر ایران است.