کمربند و جاده چین، 10سال بعد

رضا عمویی- روزنامه‌نگار

10 سال پیش وقتی « شی‌جین‌پینگ»، رئیس‌جمهور چین در سال ۲۰۱۳ اعلام کرد که دولتش طرحی جامع با نام «یک کمربند و یک جاده» را محور سیاست خارجی و اقتصادی خود قرار خواهد داد، کمتر کسی تصور روشنی از این طرح داشت. در آن زمان همه‌‌چیز روی کاغذ بود و مشخص نبود که چین از طرحی که سال‌های بعد «کمربند و جاده» نامیده شد، به‌طور دقیق چه می‌خواهد. اکنون در دهمین سالگرد شروع به کار رسمی این طرح نگاهی به کارنامه اقتصادی آن، تصویر روشنی از راه رفته چین در 10 سال گذشته به ما خواهد داد.

چرا کمربند و جاده کلید زده شد؟
شروع طرح ابتکاری کمربند و جاده در 10سال پیش به دلیل ظرفیت مازاد و بسیار گسترده صنعتی چین و تقاضای داخلی پایین در این کشور، صادرات راکد و نیاز به افزایش ارتباط با اقتصادهای در حال توسعه برای گسترش بازارهای خارجی جدید ایجاد شد. در واقع، چین در سال 2013 به این نتیجه رسیده بود که جمعیت میلیاردی‌اش، برای صنایع داخلی کم و محدود است و از سوی دیگر بازار غرب تقریبا اشباع شده، از این‌رو پکن دوربین نگاه خود را به روی آفریقا و مناطق کمتر‌توسعه‌یافته آسیایی انداخت تا شرکای جدیدی پیدا کند.

بین‌المللی کردن شرکت‌های چینی
هدف دیگر چینی‌ها از ابتکار کمربند و جاده آن بود که شرکت‌های چینی را وارد بازارهای جهانی کرده و شرکت‌های داخلی را تبدیل به شرکت‌های بین‌المللی کنند. از همین رو نیز، دولت چین با اعلام طرح کمربند و جاده به انعقاد قراردادهای اقتصادی و تجاری با شرکای نزدیک خود در کشورهای آسیایی پرداخت تا از طریق این توافقات، شرکت‌های زیرساختی و بزرگ چین را وارد پروژه‌های عمرانی و توسعه‌ای در کشورهای منطقه کند.
 امروزه طرح کمربند و جاده در کنار جاده ابریشم دریایی چین بسیار فراتر از آسیا و اهداف اولیه برای ایجاد یک جاده تجاری ابریشم جدید رفته است. براساس گزارش شورای روابط خارجی آمریکا، طرح‌های عمرانی و پیمانکاری شرکت‌های چینی به بیش از 140کشور ازجمله در آفریقا، خاورمیانه، آسیای جنوبی و آمریکای لاتین گسترش یافته است و در چند سال گذشته مقامات اقتصادی پکن از جاده ابریشم دیجیتال سخن گفته‌اند؛ جاده‌ای که قرار است شرکت‌های فناوری چینی را وارد زیرساخت فناوری دیگر کشورها کند و پروژه اینترنت اشیا (IoT) مبتنی بر 5G را در دیگر کشورها راه‌اندازی و توسعه دهد. همچنین وجود جاده ابریشم قطبی (برای توسعه مسیرهای کشتیرانی در قطب شمال و استخراج مواد معدنی در این منطقه) نشان می‌دهد که طرح‌ کمربند و جاده اکنون در دهمین سال ابتکارات خود به قطب هم رسیده است!

تمرکز کمربند و جاده در آفریقا
شرکت‌های عمرانی چین طی 10 سال گذشته به‌طور فزاینده‌ای در خاورمیانه، خلیج‌فارس و آفریقا سرمایه‌گذاری کرده‌اند. «فرانک آمباخ»، کارشناس ژئوپلیتیک در گزارشی که در وبگاه اروپایی  جی.آی‌‌.اس آنلاین منتشر شده، اعلام می‌کند که تا سال 2016، چین بزرگ‌ترین صادرکننده به آفریقا بود و 17.5درصد از واردات آفریقا را به‌خود اختصاص می‌داد، اما این میزان همواره در حال افزایش بوده است. همچنین تا اواسط سال 2017، بیش از 10هزار شرکت چینی در آفریقا مشغول به فعالیت بوده‌اند که تعداد آنها در چند سال اخیر بیشتر هم شده است. میزان وام‌های چین به کشورهای آفریقایی به 126میلیارد دلار می‌رسد که بخش زیادی از آنها از طریق سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی بین سال‌های 2001 تا 2018صورت گرفته است. اعطای این وام‌ها به شرکت‌ها برای سرمایه‌گذاری در آفریقا به همسویی سیاسی نزدیک‌تر بین چین و کشورهای آفریقایی منجر شده است. فقط 2 بانک بزرگ چینی بین سال‌های 2007 تا 2020، 23میلیارد دلار در پروژه‌های زیربنایی در آفریقا سرمایه‌گذاری کردند که این میزان 8میلیارد دلار بیشتر از مجموع 8 وام‌دهنده برتر دنیا ازجمله بانک جهانی، بانک توسعه آفریقا، شرکت مالی توسعه بین‌المللی ایالات متحده و بانک‌های توسعه اروپایی بوده است. طبیعی است که این میزان کلان از سرمایه‌گذاری چینی‌ها، کشورهای دریافت‌کننده وام را با چین همسو‌تر از غرب خواهد کرد.

ادغام فرهنگی
ورود شرکت‌های چینی به طرح‌های توسعه حمل‌ونقل، انرژی و مخابرات و همچنین ایجاد شبکه‌ای از بنادر در قالب طرح کمربند و جاده در طول یک دهه گذشته با ادغام زیرساخت‌های فناوری‌ اطلاعات و ارتباطات، تجارت الکترونیک، مالی، دانش فضا، گردشگری، مسائل حقوقی، گمرک، پلیس، آموزش، فرهنگ و... همراه بوده است و نشان داده که تأثیرات طرح کمربند جاده بسیار فراتر از مسائل عمرانی است. ۴۴کشور در جنوب صحرای آفریقا میزبان شرکت‌های چینی برای طرح‌های کمربند و جاده بوده‌اند که براساس گزارش آفریقاریپورت حداقل در 30کشور از آن 44 کشور برای نخستین بار آموزشگاه‌های زبان چینی راه‌اندازی شده است. همچنین ورود گردشگران چینی به آفریقا در 10سال گذشته در حال افزایش بوده است و وزیرگردشگری آفریقای جنوبی 2 ‌ماه پیش اعلام کرد که ورود گردشگران چینی به آفریقای جنوبی تا سال 2030 به یک میلیون نفر در سال افزایش خواهد یافت. ورود گردشگران چینی به دیگر کشورها به‌طور معمول همراه با ایجاد رستوران‌ها و بازارهای چینی خواهد بود و این وضعیت، تأثیرات فرهنگی خاص خود را نیز برجای خواهد گذاشت.