گفت‌وگو
مصائب یک «مصلحت» سیاسی
حسین دارابی از تولید، توقیف و اکران نخستین فیلم بلندش می‌گوید
فهیمه پناه‌آذر- روزنامه‌نگار
«مصلحت» به کارگردانی و نویسندگی حسین دارابی و تهیه‌کنندگی محمدرضا شفاه تولید شد. اولین فیلم بلند دارابی که بعدها «هناس» را کارگردانی کرد. «مصلحت» بعد از 3 سال این روزها روی پرده سینماست؛ فیلمی که سعی دارد از عدالت بگوید و کارگردان فیلم معتقد است در حق فیلمش بی‌عدالتی شده است. با این حال دارابی می‌گوید: «اگر موضوعی من را درگیر کند، باز هم سراغ ساخت فیلم‌های سیاسی می‌روم.»
مصلحت، نخستین فیلم بلند شماست؛ برای شروع چه شد که سراغ موضوع سیاسی رفتید؟
نمی‌خواستم سراغ سوژه سیاسی بروم، اما حقیقت این است که وقتی می‌خواهم سراغ یک فیلم بروم، موضوعی دغدغه‌ام شده و درگیر یک سوژه می‌شوم که باید آن را بنویسم و به انتها برسانم. درباره «مصلحت» هم درگیر داستانش شدم؛ با توجه به سوژه‌ای که داشت، حس می‌کردم قصه درستی است که به درد این برهه زمانی هم می‌خورد و برایم جذاب بود.
سوژه داستانی را خودتان انتخاب کردید و یا تولید سفارشی بود؟
روی فیلمنامه‌ای کار می‌کردم که در مرحله پیش‌تولید متوقف شد. در همان روزها یک‌سری فیلمنامه و طرح پیشنهاد شد که بعد از خواندن آنها، از میانشان «مصلحت» را انتخاب و شروع به‌کار روی فیلمنامه‌اش کردم و آن را نوشتم. این سوژه را کسی سفارش نداده بود، البته من کار سفارشی کردن را اگر نگاه حرفه‌ای به آن داشته باشیم، بد نمی‌دانم.
توقیف اکران به‌عنوان فیلمسازی که نخستین کارش بود، دلسردتان نکرد؟
بحث توقیف فیلم موضوعی نیست که دفعتا اتفاق بیفتد؛ یعنی با یک حکم بگویند، فیلم توقیف است. در پروسه اکران وقتی پیش می‌رفتیم، می‌دیدیم که مشکلاتی با فیلم وجود دارد؛ جلسات متعددی برگزار شد و کم‌کم متوجه می‌شدم که اکران فیلم امکان‌پذیر نیست. از یک سو حاضر نبودم بنیان فیلم از بین برود و حرف و درام فیلم دچار مشکل شود. تلاش می‌کردیم مذاکره کنیم، اما واقعا در جاهایی دلخور می‌شدم. از اینکه حرف فیلم درک نشده و برداشت‌هایی که از فیلم شده اشتباه بود، حس خوبی نداشتم. مدام در جلسات توضیح می‌دادیم، اینطور که فکر می‌کنید، نیست. ناراحت بودم، اما هیچ وقت دلسرد نشدم، چرا که همه عشق فیلمساز این است که فیلمش را از تولید به اکران برساند و برای این حتی شده، سال‌ها وقت بگذارد. من نیز تک‌تک وجودم را برای این فیلم گذاشتم. هدف این بود تا مردم مصلحت را تماشا کنند و اکران فیلم برای همه عوامل مهم بود. دلسرد نمی‌شدیم چون سال‌ها در سینما کار کرده و می‌دانستیم جنس فیلم‌ها متفاوت است و باید برایش بجنگیم تا به نتیجه برسد. از سوی دیگر ما آدم کارهای سخت هستیم، چالش انجام کارهای سخت فعلا در این سن برایمان جذاب است؛ شاید سال‌ها بعد که سنمان بالا رفت دیگر توانش را نداشته باشیم.
بعدها «هناس» را ساختید و فکر کنم 3 سال طول کشید؟ این فاصله را خودتان مدنظر قرار دادید یا اینکه منتظر اکران فیلم مصلحت بودید؟
«هناس» را یک سال بعد از «مصلحت» شروع کردیم. بعد از 3 سال از «مصلحت» اکران شد. در این فاصله منتظر اکران بودم، اما اینطور نبود که دست نگاه دارم تا فیلم اکران شود و بعد سراغ تولید فیلم بعدی‌ام بروم. حدس می‌زدم به نتیجه رسیدن فیلم برای اکران طول بکشد.
کلیدواژه عدالت در سراسر «مصلحت» دیده می‌شود؛ این عدالت در برخورد با فیلم‌تان وجود داشت؟
عدالتی که باید درباره فیلم مصلحت لحاظ می‌شد، متأسفانه اجرا نشد. وقتی وزارت ارشاد به‌عنوان متولی، مسئول صدور مجوزهاست، وقتی مجوزی برای ساخت داده شده و مجوزی برای اکران ارائه می‌شود و وزارتخانه مشکلی با فیلم ندارد، بی‌عدالتی است که ارگان‌های دیگر اظهارنظر کنند و خیلی جاها غیرتخصصی ورود کنند؛ این خودش عین بی‌عدالتی است، اما با همه این راه پرفراز و نشیب، خوشحالم مصلحت بالاخره سالم به اکران رسید.
مکث
فیلم خوش‌ساخت تماشاگر را درگیر می‌کند
فیلم در ژانر سینمای سیاسی است. تولیدش برایتان جذاب بود؟
«مصلحت» یک تریلر سیاسی است و اتفاقا عاشق این ژانر هستم. در این ژانر، ساخت فیلم، ویژگی و جذابیتی دارد که اگر خوش‌ساخت شود، مخاطب را به خوبی جذب می‌کند. سعی کردیم نشانه‌ها و نمادهایی در فیلم داشته باشیم که مخاطب امروز را گیر بیندازد و با خود پیش ببرد، مخاطب در طول فیلم برایش جذاب باشد و آن را کشف کند. خودم هم تلاشم این بود که در این ژانر بتوانم فضای جدید درست کنم.
از پروسه تولید و انتخاب بازیگرانتان بگویید؟
تولید فیلم به‌خصوص در ژانر سیاسی، سختی‌هایی را به همراه دارد. هر بازیگری دوست ندارد در فیلم سیاسی بازی کند و این زمانی سخت می‌شود که من کارگردان، نخستین فیلم بلندم بود و شاید بازیگران به من هم اعتماد نداشتند. تمام تلاشم را کردم که بتوانم اعتماد جلب کنم تا فیلم حرفه‌ای و جذابی شود. تلاشم این بود که فیلم اصلا شعاری نشود، برخلاف دیگر فیلم‌هایی که در دهه 60ساخته می‌شود، خواستم به این دهه رنگ و لعاب بدهم و به فضای موجود نگاه دیگری داشته باشیم. در این زمینه به طور مفصل با طراح صحنه و فیلمبردار صحبت کردم تا فضا براساس آنچه می‌خواستم بازسازی شود و مخاطب تفاوت را احساس کند. درست است که در این فیلم سوپراستار نداشتیم، اما بازیگران توانا و ایده‌مندی در کنارمان بودند که باانگیزه و پشتکار زیاد جلوی دوربین رفتند و برای رسیدن به نقش‌ها وقت گذاشتند. حرفه‌ای بودن کل گروه، باعث ارتقای کار می‌شد.
از اکران فیلم راضی بودید؟
تا به امروز اکران خوبی داشتیم، حوزه هنری و اوج هم برای دیده شدن فیلم تلاش کردند. البته چند فیلم کمدی هم روی پرده است که نشان می‌دهد رقبای سختی در اکران فیلم داریم. اما خوشحالم که اکثر تماشاگران بعد از تماشای فیلم راضی از سالن سینما بیرون آمدند. این برایم خوشحال‌کننده است.
مکث
درامی که در فضای دهه 60تعریف شد
«مصلحت» در به تصویر کشیدن اتفاقات دهه 60موفق بوده است؟
ماجرا این است که قصه‌ای داشتیم که آن را در دهه 60روایت کردیم. وقتی فیلم اکران شد، برخی به‌عنوان تاریخ‌شناس شروع به تفسیر و مقایسه کردند، اما قصدمان تصویر کردن این دهه و اتفاقاتش نبود. البته که ما آن دوره را مفصل درباره‌اش تحقیق کرده و بررسی کردیم، اما ادعا نکردیم که تاریخ دهه 60را روایت می‌کنیم؛ بلکه قصه‌ای تخیل کردیم و در آن بستر روایتش کردیم. ادعای ساخت فیلم تاریخی و مستندگونه نداریم و اینکه قصد نداشتیم بگوییم در مصلحت، حادثه واقعی روایت می‌شود. اگر به این موضوعاتی که گفتم، توجه شود حتما خیلی از سوءتفاهم‌ها نیز حل می‌شود.
وقتی دست روی سوژه سخت می‌گذاریم مشکلاتی ازجمله برخورد سلیقه‌ای، پاسخگویی به برخی ارگان‌ها و ... وجود داشته و دارد. چگونه این دوره را از سر گذراندید؟
قصه «مصلحت» را دوست داشتیم و می‌دانستیم با توجه به داستان فیلم، حساسیت‌هایی روی آن است و کار سختی را در پیش داریم. با این حال تمام تلاشمان را کار کردیم چون دغدغه‌مان بود و خودم بشخصه هیچ وقت احساس پشیمانی نمی‌کنم. به نظرم باید این حرف گفته می‌شد و با اکرانش اتفاقی خوبی میان مردم می‌افتاد. این فیلم با حمایت حوزه هنری و سازمان اوج ساخته شد و در تولید، حوزه هنری پای فیلم ایستاد و بعد اوج وارد شد که برای رسیدن به اکران خیلی تلاش کردند.
از نظر شما «مصلحت» فیلم آرمانگرایانه‌ای است؟
بله، یک فیلم آرمان‌گرایانه است. در مورد آرمان‌هایی صحبت می‌کند که مردم برایش انقلاب کرده و هزینه دادند. در این مسیر همراه امام خمینی(ره) شدند و بعد از انقلاب هم سال‌های سال شهید دادند و صبوری کردند، اما اگر منظور از آرامان‌گرایانه این است که دسترسی به آن نبوده و نیست و نمی‌شود به آن دست یافت؛ خیر! آن را قبول ندارم. در «مصلحت» قطعا نقدهایی وجود دارد، اما در نهایت به آرمان‌ها دست می‌یابیم. فیلم مصداق امروز جامعه است، از آرمان‌خواهی گرفته تا فساد و ... می‌گوید؛ مصداقش هم امروز وجود دارد. مطالباتی که انجام می‌شود هیچ‌کدام بی‌ربط نیستند. در این روزگار هم خیلی‌ها برای مطالبات می‌جنگند و خیلی‌ها از آن سوءاستفاده می‌کنند.
در همینه زمینه :
