عبور از برزخ نه جنگ و نه صلح

علیرضا احمدی | روزنامه‌نگار 

یکی از شرایطی که پس از تجاوز ۱۲روزه صهیونیست‌ها و آمریکایی‌ها بر کشور و برخی دستگاه‌ها حاکم شد، موقعیت برزخی «نه جنگ، نه صلح» بود. در این موقعیت، جنگ، عن‌قریب درنظر گرفته شده اما از سوی دیگر تلاش می‌شود با کاربست برخی ابزارها صلح شکننده جایگزین شود. این موقعیت بینابینی و ناپایدار، تالی‌فاسدهایی با خود به همراه دارد که حسب فرمایش رهبرانقلاب باطل‌السحر آن روحیه کار و تلاش است.
رهبر معظم انقلاب اسلامی روز یکشنبه در دیدار اعضای هیأت دولت با اشاره به تحمیل حالت «نه جنگ، نه صلح» از سوی دشمن، فرمودند: «منتظر تحولات بیرونی نباشیم... کار خودمان را انجام بدهیم... کار موظف خودمان را انجام بدهیم. روحیه‌ کار و تلاش را غلبه بدهیم بر حالت نه جنگ، نه صلح که دشمن می‌خواهد بر ما تحمیل کند». همانطور که پیشتر آمد، حاکم‌شدن موقعیت بینابینی «نه جنگ، نه صلح» بر مقدرات کشور، پیامدهای منفی زیادی به‌دنبال خواهد داشت که در ادامه سعی می‌شود گوشه‌ای از آنها تبیین گردد.

غلبه وضعیت اضطرار بر اقتصاد
یکی از پیامدهای بد حاکم‌شدن حالت «نه جنگ، نه صلح» بر کشور، پیش‌بینی‌ناپذیرشدن روندهای اقتصادی برای مردم و فعالان اقتصادی است. وقتی در اثر عملیات روانی دشمن و عوامل آنها در داخل، سایه جنگ بر کشور حتمی و قطعی پنداشته شود، شاخص‌ها و مولفه‌های اقتصادی شرطی می‌شوند و ثبات خود را از دست می‌دهند. در چنین شرایطی از پویایی و مولدبودن دینامیسم اقتصادی کاسته و بر رکود و بلاتکلیفی افزوده خواهد شد. 

رشد فضای امنیتی 
با تصویرسازی‌های ناپایدار و لحظه‌ای از موقعیت کشور، آنچه برجای می‌ماند نضج و بسط روایت‌های امنیتی و تنگ‌شدن ساحات فرهنگی و اجتماعی از زیست جمعی شهروندان است. این در حالی است که با غلبه فضای کار و تلاش، شهروندان می‌توانند با اطمینان از عدم‌مداخله امر امنیتی، به توسعه استعدادهای خود بپردازند و پیشران موتور حرکت کشور شوند.

شیوع شایعه و ذبح امر موثق
در وضعیت برزخی «نه جنگ، نه صلح» توش و توان فکری و تحلیلی جامعه به مسلخ کشیده می‌شود و با تسلیم در برابر هجمه امر غیرموثق، عرصه برای تاخت‌وتاز فیک‌نیوزها بازمی‌گردد.
وقتی شهروند توان درک امر واقع را از دست بدهد و به هرآنچه از یمین و یسار لشکر دشمن به‌سوی او روانه می‌شود منفعلانه سر فرود آورد، امنیت روانی جامعه تدریجاً نابود می‌شود و با هر جرقه کوچک از دروغ و وارونه‌نمایی، به کوره کور دشمنان برای پخت‌وپزهای مغرضانه مبدل خواهد شد.
در چنین موقعیت آشوبناک و ترسناکی، شایعه فرصت جولان و غلیان می‌یابد و فضا برای طرح مباحث عمیق و بنیادین تنگ و تاریک می‌شود.

تعلیق نهادمندی و تأخیر در اصلاحات ساختاری
کارل اشمیت، متفکر شهیر و فقید آلمانی مفهومی برساخته به نام «وضعیت استثنایی» که طی دهه‌های اخیر توسط جورجو‌آگامبن، متفکر چپ‌گرای ایتالیایی شرح و بسط بیشتری یافته است. مطابق اندیشه اشمیت در وضعیت استثنایی، حاکم به نام منفعت همگانی پا را از قانونمندی فراتر می‌گذارد و با اعلام تعطیلی و تعلیقی موقت قانون، یکه به تمشیت امور می‌پردازد. درواقع در چنین وضعیتی قانون مساوی «تصمیم حاکم» می‌شود. نیک پیداست با «نه جنگ، نه صلح» و دمیدن آن در تاروپود جامعه و سازوکارهای حاکمیتی، قانون و ساخت نهادینه‌شده تدریجاً به محاق می‌رود و مکانیسم‌های موضعی سربرمی‌آورند. نتیجه مستقیم تضعیف قانون به‌مثابه امر نهادی و جایگزینی اضطرار نیز تعلیق پروسه «اصلاحات ساختاری» خواهد بود که علی‌القاعده باید مبتنی بر قانون باشد.

پاسخ «بازی روانی» با «کار میدانی» 
فرسایش روانی جامعه، جابه‌جایی اولویت‌ها و تقدم امور حاشیه‌ای، تعلیق در تصمیم‌گیری و حاکم‌شدن روحیه محافظه‌‎کاری بر ذهن اولیای امور از دیگر پیامدهایی است که «نه جنگ، نه صلح» می‌تواند برای کشور پدید آورد. باطل‌السحر این موقعیت خطرناک، چنانچه معظم‌له روز یکشنبه فرمودند، غلبه‌دادن فضای کار و تلاش است. به بیان دیگر دستگاه‌های مسئول باید نشان بدهند که جز کار هیچ موضوعی برای آنها موضوعیت ندارد. صدالبته این کار نباید جلوه بوروکراتیک صرف با عطف به «ارائه گزارش کار به مافوق» بگیرد و باید منتج به نتیجه بیرونی یعنی «حل مسائل مردم» شود. به بیان دیگر مردم باید با تمام وجود احساس کنند که مسئولان در قوای سه‌گانه هیچ دغدغه‌ای جز خدمت‌رسانی بیشتر به آنها ندارند و نسبت به بروز هر مشکل از سطح بالای هوشیاری جهت پاسخگویی و حل مسئله برخوردارند. 

تضعیف روحیه کار و تلاش و امید در جامعه 
حالت «نه جنگ، نه صلح» موجب کاهش انگیزه و همت در سطح جامعه می‌شود. هنگامی که جامعه در شرایط بینابینی قرار می‌گیرد، بلاتکلیفی و سردرگمی جایگزین تصمیم‌گیری و اقدام مؤثر می‌شود. این امر به‌ویژه در عرصه‌های اقتصادی و فرهنگی تأثیرات منفی برجای می‌گذارد. رهبرانقلاب تصریح کردند که باید با تقویت مؤلفه‌های قدرت و عزت ملی، فضای کار و تلاش را بر این حالت غلبه داد. 

اختلال در برنامه‌ریزی‌های کلان اقتصادی و توسعه‌ای 
در شرایط «نه جنگ، نه صلح» عدم‌قطعیت به عاملی بازدارنده در مسیر پیشرفت و توسعه تبدیل می‌شود. سرمایه‌گذاران و تولیدکنندگان به‌دلیل نامشخص‌بودن آینده، تمایلی به سرمایه‌گذاری و فعالیت‌های بلندمدت ندارند. این حالت همچنین منجر به تعویق پروژه‌های زیرساختی و کاهش روند توسعه ملی می‌شود.

ایجاد اختلال در مدیریت منابع ملی و افزایش اسراف 
در شرایط بی‌ثباتی ناشی از «نه جنگ، نه صلح»، سوءمدیریت و اسراف در دستگاه‌های دولتی افزایش می‌یابد. رهبرانقلاب به‌طور مشخص به اسراف در آب، برق، گاز و ساختمان‌های دولتی اشاره کردند. هنگامی که کشور در حالت انتظار به سر می‌برد، تمرکز بر بهینه‌سازی مصرف و مدیریت منابع کاهش می‌یابد و بی‌برنامگی تشدید می‌شود. 

تضعیف دیپلماسی فعال و کاهش مانور در عرصه بین‌الملل 
حالت «نه جنگ، نه صلح» توان دیپلماتیک کشور را برای انجام مذاکرات مؤثر و انعقاد تفاهم‌های بین‌المللی کاهش می‌دهد، درحالی‌که در حل مشکلات نباید منتظر تحولات بیرونی بود. این شرایط باعث می‌شود کشور نتواند از فرصت‌های موجود برای اجماع‌سازی و انجام کارهای مهم استفاده کند. ایشان بر لزوم تقویت روابط با همسایگان و تنوع‌بخشیدن به مشتریان نفت تأکید کردند. همچنین این حالت می‌تواند منجر به انفعال در برابر تحریم‌ها و فشارهای بین‌المللی شود.

تأثیر منفی بر روان جامعه و ترویج بی‌اعتمادی 
تداوم حالت «نه جنگ، نه صلح» می‌تواند به افسردگی اجتماعی و کاهش اعتماد عمومی به نظام منجر شود. رهبرانقلاب بر لزوم امیدآفرینی و تبیین نقاط قوت حقیقی کشور تأکید کردند. هنگامی که جامعه در شرایط بلاتکلیفی قرار می‌گیرد، احساس ناامنی روانی افزایش می‌یابد و انرژی اجتماعی برای پیشرفت تحلیل می‌رود. به همین دلیل بود که ایشان از مسئولان و اصحاب رسانه خواستند تا راوی قدرت و قوت کشور باشند و از روایت ضعف و ناتوانی بپرهیزند. 

شرایط تعلیقی یعنی آب در آسیاب دشمن
جعفر قادری نماینده مجلس شورای اسلامی
تذکر رهبر انقلاب به هیأت دولت
  کشور نباید در وضعیت تعلیق «نه جنگ و نه صلح» بماند.
  ادامه این حالت، به‌ویژه در اقتصاد، موجب توقف سرمایه‌گذاری و روی‌آوردن مردم به نقدشوندگی دارایی‌ها می‌شود.
  در شرایط مبهم، هیچ مشکلی از مشکلات کشور حل نخواهد شد.
هدف دشمنان در جنگ ۱۲ روزه
عاملان جنگ خواهان تداوم وضعیت بلاتکلیفی در ایران هستند.
هدف: توقف فعالیت‌های اقتصادی و اجتماعی و افزایش فشار بر جامعه.
نتیجه مطلوب دشمن: فراهم‌سازی زمینه برای حمله مجدد به کشور.
راهکار: تعیین تکلیف سریع در عرصه‌ها، به‌ویژه اقتصاد.
پیامد ادامه فعالیت بدون توقف
  استمرار حرکت کشور با سرعت و قدرت، موجب آرامش عمومی می‌شود.
  مردم اطمینان می‌یابند که حتی وقوع جنگ، تأثیر مخربی بر زندگی‌شان ندارد.
  این روند، بستر بهره‌برداری از ظرفیت‌های اقتصادی و توسعه آن را فراهم می‌کند.
  امکان مدیریت چالش‌های اقتصادی ایجاد خواهد شد.

خدمت‌رسانی نباید اسیر «اما و اگر»‌های جنگ شود
علی خزائی نماینده مردم ورامین در مجلس شورای اسلامی
محور اول - هشدار درباره حالت «نه صلح و نه جنگ»
  رهبر انقلاب در دیدار با هیأت دولت، تأکید کردند: کشور نباید در حالت «نه جنگ و نه صلح» قرار گیرد.
  اگر مسئولان و کارکنان دولت، خود را در این وضعیت ببینند، خدمت‌رسانی به مردم تضعیف می‌شود.

محور دوم - بلاتکلیفی؛ فرصتی برای دشمن
  وضعیت تعلیق و توقف در خدمت‌رسانی، به سود دشمن تمام می‌شود.
  هرچه دولت و دستگاه‌ها در انجام وظایف کُندتر عمل کنند، دشمن به خواسته‌های خود نزدیک‌تر می‌شود.

محور سوم - حق مردم و وظیفه دولت
  خدمت‌رسانی در امور اجرایی، وظیفه دولت و حق قطعی مردم است.
  اگر سایه جنگ و تنش بر کشور غلبه کند، روند خدمت‌رسانی دچار اخلال می‌شود.

محور چهارم - راه‌حل و مسیر عملی
  دستگاه‌های دولتی وظایف خود را با جدیت پیگیری کنند.
  خدمت‌رسانی نباید معطل شایعات و فضای روانی ناشی از جنگ شود.
  دولت باید روند عادی فعالیت‌ها را ادامه دهد تا از گسترش نگرانی‌ها در جامعه جلوگیری شود.

کشور با ترس اداره نمی‌شود
ناصر ایمانی تحلیلگر سیاسی
فضای روانی و اجتماعی کشور
ذهنیت غالب: هر لحظه امکان جنگ وجود دارد.
پیامدها
  اضطراب عمومی و نگرانی مردم.
  سلب توان برنامه‌ریزی از مدیران و مسئولان.
  خسارت‌های «نه‌جنگ، نه‌صلح» در عرصه‌های اقتصادی و مدیریتی، گاه کمتر از خسارت جنگ نیست.
مسئولیت دولت و مدیران
  آمادگی کامل برای هر تحول احتمالی.
  تضمین وفور کالاهای اساسی حتی بیشتر از شرایط عادی.
  پرهیز از انتقال اضطراب دولت به جامعه.
  برنامه‌ریزی بر پایه ثبات و اداره عادی کشور.

 نقش جریان‌های سیاسی
  پرهیز از ایجاد هیاهو در ماجرای «اسنپ‌بک».
  حتی با اجرای اسنپ‌بک، فروپاشی کشور رخ نخواهد داد.
  رسالت تاریخی نیروهای سیاسی: تقویت امید.

مسئولیت رسانه‌ها
  انتقال پیامدهای احتمالی به تصمیم‌گیران، نه افکار عمومی.
  اجتناب از بزرگنمایی و ایجاد نگرانی.
  درصورت تهدید جنگ: تأکید بر توان کشور.

از حمایت رهبری تا مسئولیت دولت در عمل
حسین کنعانی‌مقدم تحلیلگر سیاسی
جایگاه بیانات رهبری
  مطالبات اخیر رهبر انقلاب فرمانی روشن و الزام‌آور  بود.
  حمایت‌های رهبری ازجمله بهره‌گیری از صندوق توسعه ملی پشتوانه‌ای بزرگ برای دولت است.

خطرات پیش‌رو
  دو‌قطبی‌کردن جامعه یا شرطی‌سازی معیشت به جنگ و صلح، خلاف منافع ملی است.
  دشمن می‌کوشد با ایجاد فضای «بلاتکلیفی»، چرخ توسعه را متوقف کند.
تکلیف روشن دولت
  استمرار تلاش در عرصه معیشت، صادرات نفت و حوزه‌های حیاتی، فارغ از جنگ یا صلح.
  نیروهای مسلح: آماده دفاع.
  بلاتکلیفی مدیریتی: تحقق نقشه دشمن.

اقدامات و الزامات اجرایی
  تلاش برای تأمین کالاهای اساسی و کنترل قیمت‌ها.
  مدیریت انتظارات ناشی از شرایط احتمالی جنگی.
  بهره‌گیری از مدیران توانمند برای رفع مشکلات معیشتی.
مواجهه با «مکانیسم ماشه»
  ریشه بخشی از فضای «نه جنگ، نه صلح»، تهدید اروپا به فعال‌سازی اسنپ‌بک است.
  راهبرد ایران: «ماشه در برابر ماشه»؛ بهره‌گیری همزمان از دیپلماسی و میدان برای 
بازدارندگی.
  هدف: جلوگیری از اجماع‌سازی جهانی علیه ایران و پرهزینه‌کردن مسیر غلط اروپا.
  درهای مذاکره کاملا  بسته نیست؛ روزنه‌هایی برای ممانعت از اجماع جهانی باید باز بماند.