گزارش
انجیرستانهای جهانی استهبان
نظام میراثی باغات انجیر دیم استهبان به ثبت جهانی رسید، اما باغداران درباره مشکلاتی چون کم‌آبی، کاهش قدرت خرید مردم و صادرات ابراز نگرانی می‌کنند
محمود مولایی- روزنامه نگار
نظام میراثی باغات انجیر دیم استهبان در جنوب غربی استان فارس حالا به‌عنوان چهارمین نظام میراثی کشاورزی با اهمیت جهانی (جیاس) ایران و هفتاد و پنجمین نظام جیاس در فائو شناخته می‌شود. انجیرستانهای دیم استهبان که بیشتر از 2 قرن است که محصولات درجه یک و خاصی تولید می‌کنند با اعلام رسمی فائو، 5ویژگی لازم را برای ثبت جهانی داشته است. ویژگی نخست، نقش بسیار مهم این نظام کشاورزی در تامین امنیت غذایی، معیشت خانوار‌ها و افراد مرتبط با نظام است. ویژگی دوم، تنوع زیستی، تنوع گیاهی و جانوری است که حول این نظام شکل گرفته. همچنین حفظ دانش بومی و سنتی اگرچه با تکنولوژی مدرن آمیخته شده باشد، ویژگی سوم است و ویژگی چهارم، ارزش‌ها، باور‌ها و نظام‌های اجتماعی، فرهنگی و دینی است که حول این نظام شکل گرفته. مناظر طبیعی که می‌تواند در توسعه گردشگری نقش داشته باشد، ضرورت پنجم برای ثبت یک نظام کشاورزی در جیاس فائو محسوب می‌شود.
اهمیت انجیرستانهای استهبان
اهالی استهبان که یک منطقه کوهستانی در استان فارس محسوب می‌شود، نسل به نسل باغداران انجیر دیم بوده‌اند که با داشتن بیش از ۲۳هزار هکتار باغ انجیر مقام نخست جهان در میزان سطح زیرکشت انجیرستانهای دیم را به‌خود اختصاص داده‌اند. مدیرجهادکشاورزی استهبان معتقد است پیشینه تاریخی انجیر این شهرستان نقش تعیینکنندهای در ثبت جهانی این محصول داشته است. مهدی اعیان‌نشین در این‌باره به همشهری گفت: «نظام میراثی انجیر دیم استهبان ویژگی‌های لازم را داراست و به همین دلیل به ثبت جهانی رسید. بحث نظام میراثی انجیر از سال‌های گذشته مطرح بوده و تنها موضوع راستی‌آزمایی آن مانده بود که خوشبختانه انجیر استهبان تمامی ویژگی‌های لازم را داشت.» او ادامه داد: «البته پیشینه تاریخی هم در ثبت جهانی اهمیت ویژه‌ای دارد. مثلا باغات انجیر استهبان نمی‌تواند انجیر شمال را به ثبت جهانی برساند، زیرا قدمت این درخت‌ها 10تا 20سال است، اما باغات انجیر استهبان ریشه در سنت مردمان منطقه دارد و بیشتر از 2 قرن قدمت این باغات است.» مدیر جهادکشاورزی استهبان تأکید کرد: «علاوه بر پیشینه تاریخی، آینده نظام میراثی باید پویا هم باشد. در واقع نظام میراثی نباشد که از بین رفته باشد. مثلا ما در فلان شهرستان زمانی باغات انار داشتیم، اما حالا به هر دلیلی از بین رفته است.»
سهم شهرستان‌های فارس از انجیرستانهای دیم
آمار فائو نشان می‌دهد ایران با سطح زیرکشت بیش از 60هزارهکتار انجیر دیم و آبی که حدود 48هزار هکتار از آن بارور است، جایگاه سوم جهان را در زمینه تولید این محصول دارد. براساس گزارش سازمان خواربار کشاورزی ملل متحد، ایران بزرگ‌ترین صادرکننده انجیر جهان هم محسوب می‌شود که در سال ۲۰۲۱، ۸۷۶۳ تن انجیر صادر کرده و توانسته گوی سبقت را از کشورهای صاحب‌نام در این حوزه برباید و آنها را به جایگاه‌های دوم و سوم ببرد. همین آمار نشان می‌دهد شهرستان استهبان در فارس بزرگ‌ترین کشتزار انجیر دیم در دنیاست که با بیش از ۲۳هزار هکتار باغ انجیر مقام نخست جهان را از نظر سطح زیرکشت دیم به‌خود اختصاص داده است؛ جایگاهی که موجب شده نظام میراثی باغ‌های انجیر دیم استهبان در فائو به ثبت جهانی برسد، هرچند همه این سطح بارور نیست. سطح انجیرستانهای دیم فارس 47هزار هکتار است که در استهبان، نی‌ریز، داراب، جهرم، کازرون و فیروزآباد پراکنده‌اند.
پیشینه 250ساله
به‌گفته وزیر جهادکشاورزی، نظام میراثی باغات انجیر دیم استهبان، یکی از مناطق مهم تولید انجیر دیم در جهان است و بیش از 250سال است که با استفاده از انواع گونه‌های باستانی و باارزش انجیر، باغ‌های منحصر به فرد، انجیر را پرورش می‌دهند.
محمدعلی نیکبخت در پیامی اعلام کرد: «آنها از طریق یک نظام متمایز و تاریخی متشکل از سازه‌های سنگی و سفالی برای هدایت آب به ریشه درختان استفاده می‌کنند که سهم مهمی در مبارزه با فرسایش و بیابان‌زایی در این منطقه با درجه حرارت بالا دارد.»
کشت انجیر دیم نقش حیاتی، اقتصادی و اجتماعی در منطقه دارد و معیشت هزاران خانوار، به طور‌مستقیم و غیرمستقیم و نیز خوراک حیوانات اهلی و وحشی از این محصول تامین می‌شود. در فصل برداشت، مردم منطقه بیش از یک ماه در سال را برای چیدن انجیر دیم در این باغات می‌گذرانند.
به‌گفته مدیر جهادکشاورزی استهبان، مهم این است که مردم ذی‌نفع باشند و دولت فقط بر فعالیت باغات انجیر استهبان نظارت کند و به‌عنوان تسهیلگر اقداماتی انجام دهد. اعیان‌منش عنوان کرد: « مردم برای سازمان جهانی فائو اهمیت دارند و اینکه اگر کارخانه‌ای وجود دارد، به‌دست مردم اداره شود.»
تأثیر بر کسب‌وکار مردم
ثبت جهانی انجیر دیم استهبان چه تأثیری بر کسب‌وکار مردم این شهرستان خواهد گذاشت؟ مدیر جهادکشاورزی در پاسخ به این پرسش گفت: «این بستگی به مطالبات ما در سازمان جهانی فائو دارد که چگونه درخواست‌های خود را عنوان کنیم. اگر در این مسیر گام‌های مناسب و خوبی برداریم، حتی نظام انجیر استهبان جزو نظام‌های میراثی برتر جهان قرار خواهد گرفت.»
اعیان‌منش با اشاره به اینکه به غیراز بحث کاشت و برداشت، تحقیقات دانش فنی، خریداران انجیر، صادرات و بازاریابی دیجیتال نیز به کسب‌وکار مردم این منطقه کمک می‌کند، تأکید کرد: «البته بحث گردشگری کشاورزی یکی از موضوعاتی است که می‌تواند به‌طور کامل به معیشت مردم کمک کند.» او اضافه کرد: «ما برای خشکسالی در باغات انجیر دیم از فائو خواستیم که بگوید این سازمان چه راهکاری خواهد داشت.» نظام میراثی کشاورزی مهم جهانی که مشابه نظام یونسکو است در سال ۲۰۰۵ میلادی به ابتکار یک مدیر ایرانی سازمان خواربار جهانی (فائو) پیشنهاد و تصویب شد.
مکث
انجیر استهبان دیم است؟
یکی از باغداران استهبان معتقد است؛ انجیر درجه یک در کشور فروش چندانی ندارد. توکلی به همشهری گفت: «بنده، هم باغدار هستم و هم تولیدکننده و تا جایی که در جریان هستم، نمی‌دانم چگونه ثبت جهانی انجیر استهبان پاسخگو خواهد بود؛ زیرا قبلا مصرف انجیر داخلی خیلی عالی بود و مردم قدرت خرید داشتند، اما الان مردم انجیر درجه یک را نمی‌توانند خریداری کنند. از آنجا که قدرت خرید مردم کاهش پیدا کرده، مردم ما در حال حاضر بیشتر به‌دنبال خرید انجیر فرآوری شده هستند؛ یعنی انجیر درجه 2 و 3 که فرآوری می‌شود.» او ادامه داد: «قبلا ما به کشورهایی مانند چین انجیر درجه 2 و 3 صادر می‌کردیم، ولی از زمانی که ارزش پول ملی ما پایین آمده، بهترین انجیر استهبان را چین و ژاپن به سادگی خریداری می‌کنند.» توکلی عنوان کرد: «هزینه باغداری افزایش پیدا کرده و گرمای شدید هوا هم باعث شده درختان ضعیف شوند و بار خوبی ندهند. در چند سال اخیر چنین گرمایی که امسال در تیر وجود داشت را ندیده بودم. در واقع درختان انجیر امسال خیلی ضعیف شدند و آبیاری می‌خواهند درحالی‌که وضعیت آب هم نامناسب است. انجیر استهبان هم که دیم است و هوای گرم روی محصول خیلی تأثیر می‌گذارد. برای همین، مردم به تهیه آب برای آبیاری باغات خود روی آوردند که مقدار کم آب جوابگو نیست.» این باغدار همچنین گفت: «انجیر استهبان کلمه دیم را یدک می‌کشد ولی واقعیت این است که اگر فعالیت باغداران به‌صورت دیم صورت بگیرد، نتیجه نخواهند گرفت. البته در سال 2 بار آب به باغداران می‌دادند، اما می‌بینیم که همین 2 بار آب را هم نمی‌توانند بدهند، یا اینکه افراد خاصی می‌توانند از آبیاری دیم بهره ببرند.»
در همینه زمینه :
