گفت و گو
انتظار منش پهلوانی از قهرمان سلبریتی
داوود طالقانی، نویسنده «سلبریتی ایرانی» به ما می‌گوید که چرا شاهد ایجاد دوقطبی‌سازی‌های سلبریتی‌محور در کشور هستیم
فاطمه عسگری نیا- روزنامه نگار
داوود طالقانی، پژوهشگر علوم اجتماعی در گفت‌وگو با همشهری، پیرامون غائله بیرانوند و واکنش‌هایی که در جامعه از سوی رسانه‌ها و مردم شکل گرفته می‌گوید: «دوقطبی واقعی در بحث بیرانوند دوقطبی استقلال و پرسپولیس نیست، بلکه دوقطبی قهرمان و سلبریتی است؛ یعنی زمانی که بیرانوند به‌خاطر کسب موفقیت‌هایی در مسند دروازه‌بانی و فوتبال به‌عنوان یک قهرمان اجتماعی و ورزشی معرفی شد، حجم گسترده و متفاوتی از بازخوردهای رسانه‌ای و هواداران را همراه داشت.»
وقتی قهرمانی الگو می‌شود
این پژوهشگر اجتماعی با بیان اینکه بیرانوند از سوی رسانه‌های رسمی و هواداران به‌عنوان یک ورزشکار و شخصیت مشهور تبدیل شد، ادامه می‌دهد: «در این قالب بود که بیرانوند تبدیل به کسی شد که می‌تواند الگوی رفتاری و فکری برای جامعه باشد. گرفتن پنالتی رونالدو توسط بیرانوند باعث شد تا قهرمان‌سازی از او به موجی عظیم در جامعه تبدیل شود؛ تا جایی که دیوارنگاره‌های شهر منقش به تصویر او شدند؛ این در حالی است که با وجود ارزشمندی کار او باید گفت گرفتن این پنالتی که منجر به این قهرمان‌سازی‌ها شد یک کنش معمولی در دنیای فوتبال است.»
به‌گفته او، وقتی این کنش ساده تبدیل به یک امر ملی و فراملی در ایران شد، توقع مردم از این بازیکن فوتبال هم بالاتر رفت: «اگر مروری بر جابه‌جایی‌های بازیکنان 2تیم استقلال و پرسپولیس داشته باشیم بالغ بر 50بازیکن در فصل‌های مختلف بین 2تیم جابه‌جا شده‌اند، اما چون درگیر چالش قهرمان سلبریتی نبودند، واکنش‌های تند و تیز را هم دنبال تصمیم خود نداشتند.»طالقانی می‌گوید: «نکته قابل تامل این است که اگر ما به‌عنوان هوادار این قهرمان- سلبریتی‌ها قدرت تمیز و تفکیک ابعاد شخصیتی آنها را داشته باشیم، قطعا پیرو هر اتفاق و واقعه‌ای در زندگی آنها شاهد چنین تناقض‌هایی در جامعه نخواهیم بود.»
چرا شاهد چنین تناقض‌هایی هستیم؟
یکی از عواملی که باعث شکل‌گیری چنین تناقض‌هایی در برابر قهرمان - سلبریتی‌ها می‌شود قضاوت آنهاست؛ قضاوتی که بدون توجه به وجهه آنها صورت می‌گیرد. به روایت این پژوهشگر، ما باید به این نکته واقف باشیم که یک قهرمان را نمی‌توان با اخبار زرد قضاوت کرد، اما یک سلبریتی را می‌توان در این دسته از اخبار قضاوت کرد؛ چراکه ماهیت وجودی‌اش می‌طلبد. درواقع اگر ما یک سلبریتی - قهرمان را از مبنای سلبریتی مورد قضاوت قرار دهیم ایرادی ندارد حتی بگوییم این سلبریتی به‌خاطر پول ارزش‌های خود را زیر پا گذاشته است، اما اگر بر مبنای قهرمانی قرار است قضاوت کنیم، سخت است بگوییم این قهرمان به‌خاطر پول ارزش‌های والای خود و هوادارانش را زیر پا گذاشته است؛ چرا که در این صورت هویت قهرمانی او در نگاه هواداران خرد می‌شود.
این پژوهشگر اجتماعی و نویسنده کتاب «سلبریتی ایرانی» در ادامه با بیان اینکه در طول تاریخ همواره شاهد تناقض قهرمان- سلبریتی‌هایی بودیم که توسط مردم و رسانه‌ها ساخته شده بودند، می‌افزاید: «قهرمان سلبریتی‌هایی که در طول سالیان گذشته در کشور مورد قضاوت غیرمنصفانه قرار گرفته‌اند، تعدادشان کم نیست؛ از تختی که در قدیم یک قهرمان - سلبریتی برای مردم و رسانه‌ها بود تا یزدانی که سلطان کشتی کشور است. از هر کدام به نوعی انتظار داشتیم؛ البته انتظارهایی که در دنیای رسانه و مردم عادی متفاوت بود.»
به‌گفته طالقانی، نکته‌ای که باید در مواجهه با قهرمان سلبریتی‌هایی که به‌دست خود در جامعه می‌سازیم توجه کنیم پرهیز از هرگونه نقد زندگی گذشته و حال این افراد در مواقع قضاوتشان است؛ موضوعی که عدم‌رعایتش نه اخلاقی است و نه عادلانه. قهرمانی که یک روز به‌خاطر عملکرد خوبش تصویرش از در و دیوار شهر آویزان می‌شود و از سوی پیروجوان به‌خاطر تلاش و کوشش در شرایط سخت و موفقیت در عرصه‌های بین‌المللی مورد تشویق قرار می‌گیرد و همه‌جا سبک زندگی او به‌عنوان یک الگو تبلیغ و ترویج می‌شود، نباید به محض انجام کوچک‌ترین اقدامی که باب میل طرفدارانش نیست غیرمنصفانه از سوی پیشینه زندگی و خانواده و گویش محلی‌اش مورد تمسخر و نقد قرار گیرد.
او با بیان اینکه با وجود همه آنچه گفته ذکر این نکته ضروری است که چالش دوگانه قهرمان و سلبریتی ویژگی خاص ایرانی‌ها نیست و در همه کشورها شاهدش هستیم، می‌گوید: «آنچه قهرمان - سلبریتی در ایران را با دیگر کشورهای دنیا متمایز می‌کند، غلبه ویژگی‌های پهلوانی در میان قهرمان سلبریتی‌های ایرانی است؛ موضوعی که باعث می‌شود توقع مردم از این افراد بالا رود؛ چون به اعتقاد آنها یک پهلوان مرام و معرفتی دارد که به خاطرش ارزش‌هایش را زیر پا نمی‌گذارد.» در نهایت باید گفت تقاطع فرهنگ مدرن و فرهنگ سنتی در کنار تقابل ارزش‌های اخلاقی و شرایط اقتصادی و منطقی عمل نکردن رسانه‌ها در خلق یک سلبریتی یا یک قهرمان، همه و همه باعث می‌شود تا ما امروز در جامعه شاهد تقابل یا دوقطبی بودن قهرمان - سلبریتی‌ها باشیم.
در همینه زمینه :
