گزارش
خودرو‌ها به هم گره خورده‌اند
بررسی نقاطی که جریان ترافیک تهران در آن از حرکت باز می‌ایستد
محمد سرابی-روزنامه‌نگار
هر روز بخشی از وقت تهرانی‌ها در گرههای ترافیکی هدر می‌رود. اگر کسی صاحب خودروی شخصی باشد و در ساعت شروع کار روزانه یا در پایان آن بخواهد از بزرگراه‌ها و خیابان‌های اصلی شهر عبور کند باید مدتی را در میان سیل خودرو‌ها بماند. خودرو‌هایی که پشت یک تقاطع یا در ورودی و خروجی یک بزرگراه کاملا ثابت مانده‌اند. بعد از مدتی مسیر ناگهان باز می‌شود و بعد از چند دقیقه رانندگی دوباره همگی می‌ایستند. این نقاط برای راننده‌ها آشناست. جایی که گره ترافیکی نام دارد. تهرانی‌ها روزانه به‌طور میانگین بیش از ۳۱دقیقه از وقت خود را در ترافیک شهر تلف می‌کنند. طبق آمار مشترک سازمان حمل‌ونقل و ترافیک و پلیس راهور، در مجموع روزانه ۴میلیون و۶۵۰هزار ساعت و سالانه بیش‌از یک‌ونیم میلیارد ساعت در ترافیک سپری می‌شود. به‌طور میانگین هر یک از ساکنان شهر تهران سالانه بیش از ۱۸۸ساعت از عمر خودشان را در ترافیک هدر می‌دهند. بخشی از این اتلاف وقت دلایل بزرگی دارد که به سادگی قابل رفع نیست اما مشکل تعدادی از نقطه‌های حساس رفت‌وآمد که راه خودرو‌ها را تنگ کرده‌اند قابل درمان است؛ به این شرط که از دیدگاه علم ترافیک مطالعه شده باشد و در یک فرایند دقیق اصلاح شود.
یک خیابان باریک
بخش مشترک گزارش‌ها وضعیتی را نشان می‌دهد که رانندگان هم حین عبور از این خیابان‌ها حس می‌کنند. معمولا گرههای ترافیکی در جایی شکل می‌گیرند که سطح قابل استفاده بزرگراه در یک قسمت کمتر از قسمت‌های قبل و بعد باشد. در نتیجه خودرو‌هایی که با سرعت مناسب حرکت می‌کرده‌اند در یک قسمت به هم فشرده و گاهی کاملا متوقف می‌شوند. گاهی اوقات ترافیک تشکیل شده در این قسمت «پس می‌زند» و در تمام مسیر ادامه پیدا می‌کند. بعضی از این گرههای ترافیکی به‌دلیل سوار و پیاده‌شدن مسافران در جایی که پهلو‌گاه مناسب ایجاد نشده است به‌وجود می‌آید. گروهی از گرههای ترافیکی هم به‌دلیل معایب هندسی معبر ایجاد می‌شوند مانند لچکی‌ها و موانعی که جهت و سرعت ورود و خروج خودرو‌ها را تنظیم می‌کنند.
مصوبه سال 97
سابقه شناسایی گرههای ترافیکی به 6سال قبل برمی‌گردد. در سال 1397شورای شهر تهران مصوبه‌ای را به شهرداری ابلاغ کرد که در آن شهرداری ملزم به « شناسایی و رفع گرههای ترافیکی و نواقص هندسی معابر و بزرگراه‌ها» شده بود. 6ماه بعد معاونت و سازمان حمل‌ونقل و ترافیک تهران در نامه‌ای به شورای شهر تهران اعلام کرد که در راستای اجرای این مصوبه 45نقطه گلوگاهی شناسایی شد و ارائه طرح‌ها و راهکار‌های اصلاحی درباره این 45نقطه به پایان رسیده است که به شورای شهر فرستاده شده است. شناسایی باقیمانده گرههای ترافیکی و نواقص هندسی نیز ادامه خواهد یافت. در گزارش ارائه شده از طرف معاونت ترافیک به شورای شهر مشخص می‌شود که این نقاط از سوی پلیس راهور ناجا و همچنین معاونت‌های حمل‌ونقل و ترافیک مناطق 22 گانه تهران تهیه شده و اداره کل مهندسی و ایمنی ترافیک شهر تهران و یک شرکت مشاور آن را بررسی کرده است. در نتیجه از بین 228نقطه با تراکم ترافیک بالا 45نقطه انتخاب و برای هریک گزارشی درباره نوع و محدوده مشکل و تحلیل ترافیکی آن و همچنین راهکار و برآورد هزینه، تهیه شد. اما در آن زمان بخش زیادی از این گره‌ها رفع نشد و به عنوان میراث به دور بعد رسید.
عکس‌های هوایی
در پروژه‌هایی که با همکاری مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران و دانشگاه بین‌المللی امام خمینی(ره) اجرا شد، گرههای ترافیکی با استفاده از عکس‌های گوگل و نرم‌افزار‌های پردازش شناسایی شدند. یک مرورگر مجازی عکس‌ها را دانلود می‌کرد و قسمت‌های اضافی مانند فضای سبز و نوشته‌ها از هر عکس حذف می‌شدند تا حجم آن کمتر شود و امکان پردازش بیشتر شود. همچنین رنگ‌هایی که در نقشه گوگل برای نشان‌دادن ترافیک معابر مشخص می‌شود مورد استفاده قرار گرفت. تصاویر به‌دست آمده حجم خودرو‌های موجود در معابر تهران در فاصله‌های منظم 5دقیقه‌ای را نشان می‌داد. تفسیر این تصاویر با استفاده از برنامه‌های رایانه‌ای نشان می‌داد که بعضی از نقاط شهر در مدت کوتاهی از حالت عادی به حالت ترافیک شدید درمی‌آیند و بازگشت به حالت عادی مدتی طول می‌کشد. این یک نمونه از روش شناسایی گرههای ترافیکی است.
این نقاط که با مختصات مکانی مشخص شده بودند روی نقشه‌های موجود از ترافیک روزانه معابر شهر منطبق شدند. نتیجه به‌دست آمده نشان می‌داد که در بزرگراه‌ها و خیابان‌های پرتردد شهر بعضی نقاط خاص ایجاد گره ترافیکی می‌کنند و سهم مهمی در مسدود کردن راه خودرو‌ها دارند. از طرف دیگر اطلاعات به‌دست آمده از این روش برخی نقاط پر تصادف را هم مشخص می‌کرد یا نقاطی که فاقد دوربین‌های کنترل ترافیک است را نشان می‌داد.
اصلاح هندسی گلوگاه‌های ترافیکی
گره یا گلوگاه ترافیکی به نقاطی (محورهای بزرگراهی و معابر اصلی و شریانی پایتخت) گفته می‌شود که به‌طور مستمر در آنها معضل ترافیک رخ می‌دهد و عبور و مرور وسایل نقلیه دچار اختلال می‌شود و مدیریت شهری هم با تدابیری سعی در بازگشایی این گره‌ها دارد. آنطور که سیدجعفر تشکری هاشمی، رئیس کمیسیون عمران و حمل‌ونقل شورای شهر تهران به همشهری گفته«گرههای ترافیک نسبی هستند؛ یعنی اینطور نیست که در کلانشهری چون تهران مکانی با حجم و بار ترافیک سنگین مواجه است و تردد به‌سختی در معبر صورت می‌گیرد و حتی در برخی مواقع متوقف می‌شود یا در نقاطی دیگر مشکلی وجود ندارد و نیازی هم به اقدامات ترافیکی نیست؛ بنابراین همواره به‌طور نسبی نقاطی هستند که اگر اصلاحات هندسی و ترافیکی در آنها انجام شده و اگر تجهیزاتی چون چراغ‌راهنما و... در آنها نصب شود، قطعا در روند ترافیک اثر مثبت خواهند داشت.» با استناد به اظهارنظر این مقام مسئول می‌توان این‌گونه استنباط کرد که در تهران نقاط پرترددی وجود دارد که در مواقعی نه لزوما همیشه دچار بار سنگین ترافیک می‌شوند و ازاین‌رو همواره نیاز به اقدامات ترافیکی است و روان‌سازی عبور و مرور وسایل نقلیه جزو اولویت‌های مدیریت شهری محسوب می‌شود.
ردیف‌های بودجه‌ای ترافیکی
ترافیک، معضل لاینحل تهران است. اگر در گذشته شهروندان در ساعات خاصی از روز شاهد آن بودند و با این معضل دست‌وپنجه نرم می‌کردند، اما امروز دامنه آن گسترده‌تر شده به‌گونه‌ای که دیگر نمی‌توان برای ترافیک ساعت مشخصی متصور شد. مدیریت شهری هر سال برنامه‌هایی برای کاهش بار ترافیک و باز شدن گره کور این معضل پیش‌بینی و ردیف‌های بودجه‌ای برای آن لحاظ می‌کند. تشکری هاشمی با تأیید این مطلب می‌گوید: «سالانه از محل اعتبارات پیش‌بینی‌شده سازمان ترافیک برای پروژه‌های کوچک‌مقیاس و از محل اعتبارات معاونت فنی و عمرانی هم ردیف‌های بودجه‌ای برای پروژه‌های بزرگ‌مقیاس در راستای رفع انسداد یا گرههای ترافیکی لحاظ می‌شود که این رویکرد در بودجه1402 هم مدنظر قرار گرفته است. علاوه‌برآن، اگر مواردی باشد که به‌صورت طرح به کمیسیون پیشنهاد شود، می‌توان براساس اولویت، ردیف‌های بودجه را پیش‌بینی کرد.»
گره ترافیک، در حال بازشدن
در برنامه چهارم توسعه شهر تهران درخصوص رفع ترافیک تکالیفی برای شهرداری تهران مشخص شده است که به‌گفته رئیس کمیسیون عمران و حمل‌ونقل شورا، اقدامات مدیریت شهری در این حوزه شروع شده و کارها در حال پیگیری هستند. تشکری‌هاشمی با اشاره به پروژه‌های بزرگ‌مقیاس و محورهای بزرگراهی، عنوان می‌کند: «معاونت فنی و عمران در چندین جبهه کاری، گره‌ها و نقاطی را که نیاز به اصلاح هندسی داشتند، شروع کرده است. به‌طور مثال، گره ترافیکی تقاطع بزرگراه نواب و شهید تندگویان که معارضان رفع شدند و پیشرفت کار خوب است. یا در محور بزرگراه چمران جنوب به همت غرب دسترسی وجود ندارد و رانندگان مجبورند مسیرهای طولانی را طی کنند که همین موضوع سبب انباشت ترافیک می‌شود. در این محور ایجاد چپ‌گرد شروع شده و کار در حال انجام است. یا بزرگراه حکیم در منتهی‌الیه این بزرگراه دسترسی‌ها برای ساکنان شهرک‌های اطراف احداث نشده بود که دسترسی‌ها در حال احداث هستند. اتصال 2بزرگراه شهید حکیم و همت در انتهای غربی در حال انجام است. چند تقاطع غیرهمسطح مانند ضلع شمال تونل توحید برای کسانی که می‌خواهند به کوی نفت بروند، در حال اجرا‌ست.» به‌گفته او، هنوز عملکرد مدیران ترافیک ارزیابی نشده است و این هفته جلسه‌ای در راستای بررسی اقدامات این حوزه در بازگشایی گرههای ترافیکی برگزار خواهد شد.
حل اصلاحات هندسی معابر توسط مناطق
پروژه‌های بزرگ‌مقیاس و بازگشایی گرههای ترافیکی توسط شهرداری تهران پیگیری و اجرا می‌شود. نکته قابل‌تأمل این است که در محورهای درون‌شهری ازجمله معابر اصلی و شریانی هم شهروندان شاهد گلوگاه‌های ترافیکی هستند که نیاز به اصلاح هندسی و ترافیکی و نصب تجهیزات دارند. تشکری‌هاشمی در این‌خصوص تأکید می‌کند: «عمدتا اصلاحات هندسی معابر شریانی و اصلی درون‌شهری به‌صورت محلی توسط شهرداران مناطق و نواحی انجام می‌شود که برای آنها هم منابعی پیش‌بینی‌شده است.» در این میان گویا مدیریت شهری به استفاده از تجهیزات هوشمند در کاهش بار ترافیک گلوگاه‌ها توجهی نداشته است. رئیس کمیسیون عمران و حمل‌ونقل شورای شهر تهران با تأیید این مطلب گفت که ردیف‌های بسیار خوبی در بودجه امسال برای تجهیزات ترافیکی پیش‌بینی‌شده اما در بازدید اخیری که از شرکت کنترل ترافیک داشتم، متأسفانه اقدام قابل‌قبولی انجام نشده است. تذکرات لازم دراین‌خصوص داده شده و قطعا موضوع را پیگیری می‌کنیم.
