درباره دوراهی دولتی - غیرانتفاعی

محمدرضا نیک نژاد*

تعیین مدرسه برای ثبت نام دانش‌آموزان امروز به یکی از دغدغه‌های مهم خانواده‌ها تبدیل شده است.انتخاب یکی از این مدارس در دوراهی مدرسه دولتی و غیرانتفاعی برای خیلی از خانواده‌ها حتی یک چالش بزرگ است چراکه براساس شواهد و قوانین موجود مدارسی که حتی نام دولتی دارند این روزها به اشکال مختلف از اولیا هزینه دریافت می‌کنند. مصداق این سخن مدارس هیأت امنایی هستند.
تجربه نشان داده است که در همه مدارس چه دولتی و چه غیرانتفاعی از نظر آموزشی تفاوت خاصی دیده نمی‌شود. هم آموزگاری که در کلاس درس حاضر می‌شود یکی است هم محتوای آموزشی یکی. هرچند در میان مدارس غیردولتی ما شاهد فعالیت مدارسی با ماهیت پرورشی خاص مثلا مذهبی هستیم که مورد استقبال جمعی از خانواده‌ها برای ادامه تحصیل فرزندانشان هستند. درواقع در 95درصد مدارس غیردولتی که از قضا عملکردی مشابه مدارس دولتی دارند آنچه باعث بروز اختلاف می‌شود استفاده از یک رانت غیردولتی‌بودن و دوپینگ احتمالی تحصیلی است که شاید منجر به اعلام نمرات غیرواقعی برای دانش‌آموزان می‌شود؛ شیوه‌ای که برخی از این مدارس به‌خاطر ماهیت مشتری‌مداری کسب سود بیشتر از حضور دانش‌آموزان در پیش می‌گیرند و همه تلاش‌شان بر این است که نمرات دانش‌آموزان بالا باشد حتی به قیمت دستکاری نمرات و اعلام آمار غیرواقعی. بنابراین با توجه به این شرایط حتی می‌توان ادعا کرد که بعضی از مدارس غیردولتی از مدارس دولتی چه بسا بدتر هستند.
استفاده از معلمانی که به لحاظ شاخص کیفی حتی از معلمان مدارس دولتی هم پایین‌تر هستند دیگر نقطه ضعف 95درصد مدارس غیرانتفاعی و غیردولتی محسوب می‌شود. استفاده از دانشجویان یا فارغ التحصیلان رشته‌های غیرمرتبط که بدون گذراندن دوره‌های حرفه‌ای معلمی وارد سیستم آموزشی شده‌اند مصداق این سخن است؛ آموزگارانی که قطعا نمی‌توانند از کلاس خود نتیجه مطلوبی هم کسب کنند.
درواقع آنچه باعث شده خانواده‌هایی که اغلب از قشر متوسط جامعه هستند جذب این مدارس شوند تبلیغات پرزرق و برق است. مدارس غیردولتی که از قدرت پولی خوبی برخوردار هستند با این تبلیغات خانواده‌ها را تشویق و ترغیب به ثبت نام در این مدارس می‌کنند. این در حالی است که درنهایت با توجه به عملکرد علمی ضعیف نمی‌توانند رضایت کامل خانواده‌ها را جلب کنند چرا که اکثر فارغ التحصیلان این مدارس نهایتا یا در دانشگاه آزاد قبول‌می‌شوند یا در دانشگاه‌های بدون آزمون کنکور ثبت نام می‌کنند و نه‌تنها پولی که هزینه کرده‌اند برای آنها منافع زیادی ندارد، بلکه عمر و وقت خانواده و بچه‌ها نیز در این زمینه هدر می‌رود. از لحاظ فضاهای آموزشی  هم اگر بخواهیم به وضعیت 95درصد مدارس غیرانتفاعی بپردازیم باید بگوییم در زمینه فضای آموزشی هم عموم مدارس غیرانتفاعی در فضای نامناسب هستند. مدارسی که با تغییر کاربری خانه‌های مسکونی حالا مدرسه شده‌اند و چه بسا وضعیت این 95درصد مدارس غیرانتفاعی که مشتریانشان هم خانواده‌های دارای وضعیت اقتصادی متوسط و مرز متوسط هستند از مدارس دولتی هم بدتر است. در صحبت با خیلی از این خانواده‌ها می‌گویند قصدشان از ثبت نام فرزندانشان در این مدارس سالم بودن فضای آموزشی آنهاست حتی اگر به برونداد آموزشی آن هم واقف باشند. این در حالی است که برخی از مدارس غیرانتفاعی حتی از فضای سالم هم برخوردار نیستند چراکه در این مدارس مشتری‌مدار پنهان‌کاری و لاپوشانی خطا‌ها در ازای حفظ دانش‌آموز خطاکار برای دریافت شهریه اولویت دارد.
در کنار فعالیت این 95درصد از مدارس غیرانتفاعی که با یک حساب سرانگشتی هیچ مزیتی نسبت به مدارس دولتی ندارند 5درصد مدارس غیرانتفاعی برند آموزشی دارند. این مدارس که اسم و رسم خوبی هم در حوزه آموزشی دارند نحوه جذب دانش‌آموزان در آنها محل اختلاف‌شان با مدارس دولتی و غیرانتفاعی است. در این مدارس دانش‌آموزان خوب با پیش‌زمینه‌های فرهنگی، اجتماعی و آموزشی قوی جذب می‌شوند؛ بچه‌هایی که به شکل اتوماتیک دنبال درس می‌روند و خانواده‌ها هم به‌شدت پیگیر امور درسی آنها هستند، به‌طوری که با کوچک‌ترین افت تحصیلی نسبت به جابه‌جایی فرزندان خود اقدام می‌کنند. دانش‌آموزانی که در این مدارس تحصیل می‌کنند عمدتا در دانشگاه‌های مطرح و نامدار پذیرفته می‌شوند.
درواقع این مدارس درصد کمی از دانش‌آموزان ایران را پوشش می‌دهند و همان دانش‌آموزان نفرات اول کنکورند و از لحاظ کیفیت آموزشی با مدارس تیزهوشان که دولتی است برابری می‌کنند. از لحاظ فیزیکی هم این 5درصد از مدارس غیرانتفاعی هیچ شباهتی به آن 95درصد ندارند. برخورداری از فضای فیزیکی خوب با امکانات قابل توجه و رفاهی برای دانش‌آموزان از مهم‌ترین ویژگی‌های این مدارس است.بنابراین جدا از شرایطی که تنها 5درصد از مدارس برند غیرانتفاعی در ایران دارند و این مدارس هم درصد محدودی از دانش‌آموزان را دربر می‌گیرند باید توجه داشت که بین 95درصد از مدارس غیرانتفاعی و مدارس دولتی تفاوت خاصی وجود ندارد.