جمع‌آوری 2 تُن داروی دورریز در 2 هفته

مریم سرخوش- روزنامه‌نگار

اولین پویش «زباله دارو نیست» سال گذشته از  15 اسفند 1401تا پایان سال در تهران اجرا شد.طرحی که برای اولین باراز سوی سازمان غذا و دارو انجام شد تا مردم داروهای تاریخ مصرف گذشته و غیرقابل مصرف را تحویل داروخانه‌های منتخب بدهند. تنها در 2هفته اجرای این طرح، 2تُن داروی غیرقابل مصرف جمع‌آوری شد. حالا این پویش به گام دوم رسیده و از 16خرداد تا 16تیر در 157داروخانه تهران در حال اجراست. این در حالی است که به‌گفته کارشناسان ،حجم داروهای غیرقابل مصرف، بسیار بالاتر از این عدد است و مقایسه 2تُن داروی جمع‌آوری شده از تنها 50داروخانه تهران در این بازه زمانی کوتاه نشان‌ می‌دهد این رقم در سراسر کشور، بسیار بزرگ و قابل توجه‌تر است که از طریق زباله‌های خانگی دورریز می‌شوند. داروهایی هم که از طریق این پویش جمع‌آوری نمی‌شوند، عمدتا همراه با زباله‌های معمولی دفن می‌شوند و دوباره به چرخه زندگی افراد برمی‌گردند. مهم‌ترین آسیب‌‌شان هم افزایش ابتلا به انواع سرطان، مقاومت‌ به انواع آنتی بیوتیک  و بیماری‌های هورمونی است. نوشین محمدحسینی، مدیرکل دفتر نظارت و پایش فرآورده‌های سلامت‌محور سازمان غذا و دارو در گفت‌وگو با همشهری درباره اجرای این طرح به چند نکته مهم  اشاره کرده‌اند که در ادامه می ‌خوانید.

چرا پویش «دارو زباله نیست» فقط در تهران و 50داروخانه انجام شد؟
اجرا نشدن سراسری این طرح به 2دلیل بود؛ کمبود نیرو و بودجه. سال گذشته این پویش به‌صورت آزمون انجام شد. در حقیقت این طرح به‌دلیل جمع‌آوری داروها، بسته‌بندی، نگهداری، حمل‌ونقل، جداسازی و انتقال به مراکز امحا، بسیار پرهزینه است اما در گام اول به‌صورت داوطلبانه و کاملا رایگان انجام شد. سال گذشته تنها برای جداسازی و تفکیک این 2تن دارو 70داروساز به‌صورت داوطلبانه و رایگان با ما همکاری کردند. اگر قرار باشد این طرح دائمی و به‌صورت مداوم صورت بگیرد، قطعا نیازمند بودجه مشخص خواهد بود که البته در حال حاضر این بودجه به‌صورت مصوب در اختیار ما نیست. باید در این‌باره از طریق آزمونه‌ها، میزان نیاز به بودجه، اثربخشی طرح و... محاسبه شود و براساس شواهد به‌دست آمده نسبت به اجرای آن به‌صورت کشوری با بودجه تعیین شده تصمیم‌گیری شود. در تهران این طرح به‌صورت رایگان و داوطلبانه انجام شد اما در سطح وسیع و به‌صورت کشوری بدون بودجه امکانپذیر نخواهد بود.

کدام داروخانه‌ها در پویش ملی «دارو زباله نیست» شرکت دارند؟
پویش «دارو زباله نیست» در گام دوم از 16خرداد آغاز شده و تا 16تیر ادامه دارد. داروخانه‌هایی که این داروها را تحویل می‌گیرند نشانگر مخصوص این پویش ملی را دارند که هنگام ورود به داروخانه قابل مشاهده است. مردم باید داروهایشان را تنها به این داروخانه‌ها تحویل دهند. لیست این داروخانه‌ها در وب‌سایت‌های معاونت‌های غذا و داروی دانشگاه‌های علوم پزشکی تهران، ایران و شهید بهشتی موجود است. برای اینکه مردم دسترسی بهتری به این داروخانه‌ها داشته باشند، در گستره جغرافیایی مناسب شهر تهران انتخاب صورت گرفته است.

چه میزان دارو از طریق زباله‌ها دورریز می‌شود؟
محاسبات دقیق در این‌باره در حال انجام است. اما این عدد را می‌توان اینطور محاسبه کرد؛ سال گذشته این طرح تنها در تهران اجرا شد و از 3هزار داروخانه پایتخت، تنها 50داروخانه در این پویش شرکت داشتند. مدت پویش هم 15روزه بود. اطلاع‌رسانی درباره اجرای این طرح هم گستردگی نداشت. با وجود این نزدیک به 2تن داروهای غیرقابل مصرف در این مدت جمع‌آوری شد. اگر این عدد را تنها در شهر تهران، نسبت 50 به 3هزار داروخانه درنظر بگیرید و نسبت دوره 15روزه به طول سال را هم به آن اضافه کنیم، این عدد بسیار بزرگ و قابل توجه خواهد شد. حالا این عدد را در جمعیت 85میلیون نفری کشور درنظر بگیرید که اگر هر کدام از آنها تنها 10گرم دارو دورریز کنند، این عدد قابل تأمل خواهد بود؛ شبیه یک برگه 20عددی استامینوفن که در هر قرص 500میلی‌‌گرم ماده مؤثره دارد و در تمام این سال‌ها از طریق زباله‌ها از سوی مردم دورریز می‌شد.

دور ریختن دارو همراه با زباله‌های معمولی چه خطراتی دارد؟
داروها حاوی مواد شیمیایی هستند که از یک سو ممکن است به مواد سمی تبدیل شوند و برخی از آنها ازجمله آنتی‌بیوتیک‌ها با ورود به محیط‌زیست می‌توانند مقاومت میکروبی ایجاد کنند. وقتی دارو در زباله معمولی قرار می‌گیرد چون سیستم از
بین بردن زباله در ایران دفن آنهاست، با بارش باران و عبور آب‌های زیرزمینی، از طریق گیاهان و آب به چرخه حیات برمی‌گردند و مردم در معرض خطر آنها قرار می‌گیرند. این مسئله باعث می‌شود که در زمان نیاز به خطر آنتی‌بیوتیک برای درمان یک عفونت، کارایی یا کم شده یا از بین رفته باشد که هزینه و زمان درمان را افزایش می‌دهد یا بیماران ملزم به استفاده از آنتی‌بیوتیک‌های قوی‌تر می‌شوند.

تحویل داروهای غیرقابل مصرف شرایط خاصی دارد؟
هیچ شرایط خاصی برای تحویل دارو به این داروخانه‌ها وجود ندارد. مردم تنها کاری که باید هنگام تحویل دارو انجام دهند، این است که داروهای جامد مثل قرص‌ها را از داروهای مایع مثل شربت‌ها و آمپول‌ها جداسازی کنند.
در هر داروخانه 2 باکس جدا برای این کار درنظر گرفته شده و روی آنها داروهای جامد و مایع قید شده است. بعد از تحویل این داروها به داروخانه، مسئول فنی، کیسه‌ها را پلمب می‌کند و از سوی عوامل سازمان جمع‌آوری و برای امحا به شرکت‌هایی که به‌صورت استاندارد دارای فیلترها و کوره‌های مخصوص هستند، ارسال می‌شود تا داروها بدون اینکه به محیط‌زیست آسیبی برسد و اثری از بیماری‌زایی آنها باقی بماند، امحا ‌شوند.

دومین پویش «دارو زباله نیست» با چه شرایطی در حال برگزاری است؟
این پویش در گام دوم هم در تهران در حال برگزاری است و تا 16تیر ادامه دارد. تعداد داروخانه‌ها هم افزایش پیدا کرده و از 50به 157داروخانه رسیده است. این امیدواری وجود دارد که تعداد آنها افزایش پیدا کند، هر چند کارهای داوطلبانه قابل برنامه‌ریزی نیست و ممکن است همین داروخانه‌ها سال آینده داوطلب نباشند. با اجرای این آزمونه‌ها می‌توان نسبت به اجرای بهتر و کم‌هزینه‌تر این پویش در سال 1403برنامه‌ریزی کرد. با برگزاری همین پویش دوم که مدل شبیه‌سازی هم در آن انجام می‌شود، می‌توانیم میزان بودجه مورد نیاز را بسنجیم و بودجه پیشنهادی برای سال آینده را طرح کنیم. سال گذشته این طرح کاملا به‌صورت داوطلبانه برگزار شد و این ارزیابی بودجه صورت نگرفت. شرکت‌های پخش، شرکت رهپویان سالم (برای امحای داروها)، داروخانه‌های فعال (برای اجرای طرح) و داروسازان داروخانه‌های جهادی (برای جداسازی داروها) هیچ پولی نگرفتند، اما امسال شرایط برگزاری متفاوت است.

پویش «دارو زباله نیست» از چه بیماری‌هایی جلوگیری می‌کند؟
مهم‌ترین بیماری‌هایی که از دورریز نادرست دارو ایجاد می‌شوند، انواع سرطان‌ها، مقاومت به انواع آنتی‌بیوتیک‌ها و گسترش بیماری‌های عفونی، همچنین بیماری‌های هورمونی هستند. البته تا‌کنون بررسی و محاسباتی درباره تأثیر این دورریز نامناسب داروها درباره افزایش این بیماری‌ها یا میزان ابتلا به آنها صورت نگرفته و یکی از دلایل آن هم این است که مردم دور ریختن انواع این داروها را به جایی گزارش نمی‌کنند. این امیدواری وجود دارد که با اطلاعات به‌دست آمده از نخستین پویش «دارو زباله نیست» و اطلاع‌رسانی‌های بیشتر این بررسی‌ها منتشرشده و در اختیار مردم قرار بگیرد.

157 داروخانه در فاز دوم پویش «دارو زباله نیست» حاضرند و این پویش تا 16 تیر امسال ادامه دارد

70 داروساز داوطلب سال گذشته بدون دریافت دستمزد در پویش «دارو زباله نیست» حضور داشتند

2 دلیل برای اجرا نشدن سراسری پویش «دارو زباله نیست» مطرح است؛ کمبود نیرو و نبود بودجه

3 بیماری با دورریز نامناسب داروها مطرح است؛ سرطان‌، مقاومت آنتی‌بیوتیکی و بیماری‌ هورمونی