تجمل‌دوست، مصرف‌گرا و شیفته واردات

بسیاری از جهانگردان و مأموران غیرایرانی که در دوره‌های گذشته به ایران آمده و سفرنامه یا گزارش نوشته‌اند، درباره شیفتگی ایرانیان به وجود تجمل در زندگی روزمره‌شان بسیار سخن رانده‌اند. این پدیده تا آنجا نمودی روشن و جایگاهی مهم در جامعه ایرانی داشته که حتی جامعه را به واردات کالاهای تجملی و مصرف‌گرایی در دوره‌های گوناگون تاریخی وامی‌داشته است.

نوبویوشی فوروکاوا - افسر ژاپنی‌ای که در دوره حکومت ناصرالدین‌شاه قاجار به ایران آمده است - در «سفرنامه فوروکاوا» ایرانیان را مردمانی تجمل‌دوست برمی‌شمرد.

او درباره تجمل‌دوستی ایرانی‌ها می‌نویسد: «ایرانی‌ها اصولا تجمل‌دوست هستند و به مایه چشم‌وهم‌چشمی با یکدیگر خواستار چیزهای ساخته‌شده از زر و سیم و وسایل زینتی». این نظامی ژاپنی به پیامدهایی اشاره می‌کند که آن ویژگی در زیست روزمره ایرانیان بر جای می‌گذاشته است؛ «چون این چیزها در ایران به‌دست نمی‌آید، همه آن را از ممالک اروپا وارد می‌کنند».

شیفتگی ایرانیان برای دستیابی به کالای تجملی اروپایی همچنین موجب شده بوده که پاره‌ای از شهرهای ایران مرکزیت بازرگانی، به‌ویژه در زمینه واردات بیابند. فوروکاوا به این پدیده نیز اشاره می‌کند؛ «از این ‌رو است که شهر تبریز مرکزیت تجاری در شمال ایران یافته و ارزش دادوستد سالانه در اینجا از یک میلیون پاوند بیشتر است اما مقدار صادرات و واردات در جنوب ایران، با همه رونق تجارت، فقط یک کرور [500 هزار] پاوند است.

در واقع، این متوسط ارزش سالانه تجارت خارجی در سال‌های 1875تا 1878میلادی است. گویا قلم عمده کالای واردشده به تبریز در این پنج‌ساله، پارچه پنبه‌ای [چیت] از انگلیس بوده، به ارزش متوسط 000، 800پاوند در سال و متوسط سالانه ارزش صادرات به انگلیس و فرانسه 000، 110پاوند بوده است.