ارائه نقشه‌راه 5سال آینده کشور

حمیدرضا بوجاریان-روزنامه‌نگار

براساس اعلام مقام‌های مسئول، بررسی لایحه برنامه هفتم به زودی درمجلس آغاز می‌شود؛ لایحه‌ای که در 7بخش و 22فصل تنظیم شده و با بیش‌از یک سال تأخیر و در پی تمدید یک‌ساله برنامه ششم توسعه کشور، ازسوی دولت سیزدهم تدوین شده و ملاک عمل مسئولان کشور در 5سال آینده است.
 این سند چرا با یک سال تأخیر ازسوی دولت تدوین و برای تصویب به مجلس ارائه شده‌ است؟ آیا تأخیر در تدوین برنامه‌های توسعه‌ای کشور مسبوق به سابقه بوده‌است؟ چرا برنامه هفتم از اهمیت بیشتری نسبت به برنامه‌های دیگر برخوردار است؟ ویژگی‌های برنامه هفتم چیست و چه تضمینی وجود دارد که این برنامه نیز به سرنوشت برنامه‌های دیگر توسعه‌ای که تنها 35درصد از اهداف خود را محقق کرده‌اند دچار نشود؟ گزارش پیش‌رو به این سؤالات پاسخ می‌دهد.

برنامه هفتم در ایستگاه تأخیر
قرار بود دولت از دی‌ماه۱۴۰۰ کار تدوین برنامه هفتم توسعه را آغاز کند. همزمانی این موضوع با تدوین نخستین بودجه دولت سیزدهم، سبب شد سازمان برنامه و بودجه تمرکز خود را بر تهیه لایحه بودجه۱۴۰۱ بگذارد. همزمانی تدوین آن 2لایحه سبب شد روند تدوین برنامه هفتم توسعه با کندی پیش برود و عملا دولت نتوانست برنامه هفتم را تدوین کند. تدوین نشدن برنامه هفتم درحالی رخ داد که دولت تازه‌نفس زمان کافی برای تدوین این لایحه را در اختیار نداشت.

تمدید برنامه ششم برای یک سال
زمان اجرای برنامه ششم توسعه در پایان سال۱۴۰۰ به پایان رسید. دولت در لایحه بودجه سال۱۴۰۱ پیشنهاد تمدید آن را برای یک سال به مجلس ارائه کرد. نهایتاً در بند «ن» تبصره یک قانون بودجه۱۴۰۱ این پیشنهاد دولت به تصویب نمایندگان و تأیید شورای نگهبان رسید. براساس این بند از قانون بودجه1401، مواد قانون برنامه ۵ساله ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران به استثنای آن دسته از موادی که طبق قوانین مجلس به صراحت نسخ شده‌اند، در این سال تمدید شدند.

مجمع و برنامه هفتم
گرچه پیش‌بینی می‌شد سیاست‌های کلی برنامه هفتم تا پایان اردیبهشت1401 در مجمع تشخیص مصلحت نظام به تصویب برسد، اما این اتفاق عملا شهریورماه1401 و درست زمانی که نیمی از فرصت یک‌ساله برای تدوین برنامه هفتم و سیاست‌های کلی آن گذشته اتفاق افتاد. دولت عملا 6‌ماه فرصت داشت تا این برنامه را در قالب سازوکارهای سازمان برنامه و بودجه تدوین و نهایی کند.

یک الزام مهم و اقدامی همه‌جانبه
برخی کارشناسان اقتصادی معتقد بودند اگر قرار باشد تدوین برنامه هفتم توسعه به‌صورت طبیعی انجام شود این برنامه به بودجه سال1402 نمی‌رسد، اما با توجه به تأکیدات رهبرمعظم انقلاب مبنی بر لزوم تسریع مراحل تدوین برنامه هفتم توسعه در سال1401 ازسوی دولت و مجلس، هر دو نهاد مصمم شدند روند تصویب نهایی آن را سرعت دهند.

اصرار مجلس به بررسی برنامه هفتم قبل از بودجه
دی‌ماه1401 و کمتر از 7روز پس‌از اعلام تصویب برنامه هفتم در سازمان برنامه و بودجه، رئیس مجلس تأکید کرد مجلس در ابتدا برنامه هفتم را بررسی و تصویب می‌کند و بعد از آن لایحه بودجه1402 را بررسی می‌کند. با این‌حال با رایزنی میان مجلس و دولت لایحه بودجه1402 در مجلس بدون بررسی لایحه برنامه هفتم انجام و دولت مکلف شد لایحه برنامه هفتم را تا پایان اردیبهشت به مجلس ارسال کند.

اهداف برنامه هفتم
آنطور که محمد مخبر، معاون اول رئیس‌جمهور اخیرا در همایش معرفی سند برنامه 5ساله هفتم توسعه در سالن اجلاس سران اعلام کرد، تک‌رقمی شدن نرخ تورم، بهبود ضریب جینی، چابک‌سازی‌ دولت، استقرار دولت الکترونیک، بازنگری سیاست‌های جمعیتی، توسعه عدالت اقتصادی، تکیه بر ظرفیت‌های کشور در زمینه‌های اقتصاد دیجیتال، دریا، نفت، معدن و پتروشیمی در برنامه هفتم هدف‌گذاری شده‌ است.

سابقه تأخیر در تدوین برنامه‌های توسعه
این نخستین‌بار نیست که یکی از برنامه‌های ۵ساله توسعه با تأخیر در تدوین روبه‌رو می‌شود. تقریباً نیمی‌از برنامه‌های ۵ساله توسعه به‌دلیل تغییر دولت‌ها و هماهنگ نبودن زمان روی کارآمدن دولت‌ها با زمان اجرای برنامه‌های توسعه، با چنین مشکلی روبه‌رو شده‌اند. ۳برنامه از ۷برنامه توسعه کشور با تأخیر یک‌ساله تدوین شده‌اند که شامل برنامه‌های سوم، پنجم و هفتم توسعه می‌شود. با توجه به تقویم سیاسی کشور ممکن است برنامه‌های نهم یا یازدهم توسعه نیز با تأخیر در تدوین روبه‌رو شوند.

انتقاد رهبرمعظم انقلاب
رهبر معظم انقلاب ۲۳فروردین‌ماه۱۴۰۱ در دیدار با مسئولان و کارگزاران نظام، تدوین برنامه هفتم توسعه را ضروری خواندند و افزودند: این برنامه قرار بود سال گذشته (1400) تدوین و از سال1401 اجرا شود که نشد، اما امسال دولت و مجلس همت کنند تا برنامه هفتم براساس سیاست‌های کلی نظام، تدوین و تصویب شود.

فرصت کم برای کارهای بزرگ
دولت بین ۵ تا ۷ماه زمان نیاز داشت تا برنامه هفتم را بنویسد، اما مشکلاتی مانند ضرورت تدوین لایحه بودجه۱۴۰۲ و تنظیم این لایحه با برنامه هفتم توسعه مسئله‌ کوچکی نبود. دولت باید تا پایان تیر یا مرداد1401 لایحه را نهایی می‌کرد، درحالی‌که سیاست‌های کلی سند شهریورماه1401 تصویب شده بود. حتی اگر دولت در تیر یا مرداد می‌توانست لایحه را تدوین کند، مجلس نیز باید تا پایان مهرماه برنامه هفتم را به تصویب می‌رساند که انجام این مهم به شکل طبیعی غیرممکن بود.

همراهی برای تصویب برنامه
سوم دی‌ماه1401 درست زمانی که 2‌ماه تا پایان مهلت قانونی برای تصویب و تدوین نهایی برنامه هفتم توسعه باقی نمانده بود، سازمان برنامه و بودجه اعلام کرد برنامه هفتم را با استفاده از ظرفیت دستگاه‌ها و کارشناسان داخل و خارج سازمان دنبال کرده است و بررسی و تصویب این قانون گرچه در دولت اندکی طولانی شد، اما کار تصویب تمام تبصره‌ها در دولت به پایان رسیده ‌است و به مجلس ارسال می‌شود.

ارسال لایحه برنامه هفتم به مجلس
سازمان برنامه و بودجه مسئولیت بررسی و تدوین برنامه هفتم توسعه را برعهده دارد و بعد از این مرحله دولت باید آیین‌‌نامه‌های مرتبط با برنامه را تصویب کند. روند تصویب آیین‌نامه‌ها تا آخرین روزهای اردیبهشت‌ماه1402 در هیأت دولت ادامه یافت. سرانجام این لایحه 30اردیبهشت‌ماه در قالب 22فصل و با هدف رفع ناترازی‌های کشور رونمایی و امروز (یکشنبه) برای تصویب نهایی به مجلس ارسال می‌شود.

نقاط قوت برنامه
بررسی و آسیب‌شناسی اشکالات در اجرای برنامه‌های گذشته، بهره‌مندی از نظرات نخبگان و کارشناسان، اولویت‌ها و شناسایی درست مسائل، ارائه برنامه‌های جبرانی درصورت بروز مشکلات، توجه به سند تحول دولت در برنامه هفتم، مسئله‌محوری، کنترل تورم و معیشت مردم با حل ناترازی‌ها و توجه به دیپلماسی اقتصادی ازجمله نقاط قوت برنامه هفتم توسعه است.

  دلیل تأخیر در ارائه برنامه هفتم توسعه

سیدمحمد حسینی، معاون امور مجلس رئیس‌جمهور: دولت سیزدهم مدت‌ها برای تدوین لایحه برنامه هفتم توسعه زحمت کشید. درحقیقت قبل از تقدیم بودجه1402 این مسئله مطرح بود که لایحه برنامه هفتم، قبل از ارسال بودجه، تقدیم مجلس شود، اما چون لایحه برنامه هفتم نیاز به کارشناسی‌های بسیار مهم و بیشتری داشت، به همین دلیل با کمی تأخیر به مجلس فرستاده شد؛ این تأخیر به‌دلیل کاهلی و بی‌دقتی دولت سیزهم نبود؛ تا جایی که قبل از نوروز، تدوین و بررسی لایحه برنامه هفتم روزانه برگزار می‌شد تا این لایحه قبل از عید به مجلس برسد. تأخیر در تحویل برنامه به‌علت اشکال‌هایی بود که برخی به آن وارد می‌کردند یا تعدادی از وزرا نظرات مختلفی داشتند و معتقد بودند به بعضی نکات در لایحه برنامه هفتم توجه نشده‌ است. به‌هرحال کار بسیار سنگینی صورت گرفت و درنهایت در جلسه فوق‌‌العاده‌ای که اخیرا برگزار شد، از دستگاه‌های مختلف دوباره نظرخواهی کردیم و پس‌از جمع‌آوری نظرات آنان، اکنون می‌توانم بگویم که برنامه هفتم توسعه به‌خوبی تدوین شده است و امیدواریم در مجلس نیز از این برنامه حمایت کنند و درنهایت به‌تصویب نهایی نمایندگان برسد.

رویکردهای نوین برنامه هفتم

علی کریمی فیروزجایی، عضو هیأت‌رئیسه مجلس : لایحه برنامه هفتم توسعه کشور ازسوی دولت تقدیم مجلس می‌شود و ظرفیت‌های قانونی کشور در رفع چالش‌های توسعه بنیادین در برنامه هفتم توسعه نمایان خواهد شد. این برنامه محصول همفکری جامعه نخبگانی و اتاق‌های فکر خلاق و با اراده دولت و مجلس خواهد بود. پیش‌بینی‌می‌شود با استحصال ضعف‌های6برنامه توسعه قبلی قابلیت‌های ممتاز علمی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی کشور که اکنون رونمایی شده، نیازهای نو به نوی کشور با نگاه کلان و ملی در برنامه هفتم توسعه تبلور‌ یابد. انتظار بر این است با اجرایی شدن برنامه هفتم، شاهد عبور از بخشی‌نگری با رویکرد مردمی‌سازی، شفاف‌سازی، هوشمندسازی و کارآمدسازی در اداره کشور باشیم که خود نقشه راه حکمرانی و اعتلای بسترهای توسعه کشور را فراهم می‌کند. بر این باوریم که زنجیره خدمت‌رسانی به مردم در حوزه‌های حکمرانی نیازمند تحول و روزآمدی است؛ بنابراین نیازهای اساسی در حوزه پیشران‌های تحولی از نگاه نافذ متولیان برنامه‌ریزی کشور در خانه ملت پوشیده نخواهد ماند. امیدواریم با نگاه کارشناسی در مجلس و دولت که در این لایحه لحاظ می‌شود، شاهد افزایش نرخ مشارکت اقتصادی، اجتماعی و سیاسی مردم در برنامه هفتم توسعه باشیم که این مهم با تقویت همراستایی و هماهنگی دستگاه‌های مسئول در عرصه‌های حکمرانی موجب تسریع در تحقق آرمان‌های پیشرفت و توسعه ملی خواهد شد.