دریچه

راه و رسم کاسبی

قهوه‌خانه‌داران برای اینکه جوانمردی و مردانگی را در کسب‌وکارشان رعایت کنند باید کتاب «المکاسب» را می‌خواندند. اگر سواد داشتند که خودشان می‌خواندند وگرنه پیش امام‌جماعت محل می‌رفتند و او کتاب المکاسب را برایشان می‌خواند. محمود منیعی، تهران‌پژوه در این‌باره می‌گوید: در این کتاب آیین برخورد با کسب‌وکار حلال و آیین مدارا با مردم نوشته شده بود. آقای مرشد چلویی یکی از این بزرگوارانی بود که بالای میز کارش نوشته بود «نسیه می‌دهیم به حد وسع» نه مثل امروزه که کاسبان می‌نویسند نسیه ممنوع.

آداب خوردن و نوشیدن

همه امورات در قهوه‌خانه‌ها خط‌مشی مشخصی داشت؛ حتی خوردن و نوشیدن. اردشیرآل‌عوض، محقق فرهنگ عامه، درباره این آداب می‌گوید: «‌در قهوه‌خانه دمنوش‌ها و سردنوش‌هایی داشتیم که در ساعت‌های مناسب سرو می‌شد. همچنین یکی از غذاهایی که مردم در قهوه‌خانه می‌خوردند دیزی بود که خوردنش سازوکار خاص خودش را داشت. مثلا قهوه‌خانه‌دارها معتقد بودند کسی که می‌خواهد دیزی بخورد اول باید نان را خرد کند و بعد آبگوشت را روی آن بریزید تا دچار نفخ معده نشود.»

 اجرای نمایش
 
  اجرای نمایش از دیگر وجوه فرهنگی و اجتماعی حائز اهمیت در قهوه‌خانه‌ها در زمان گذشته بود. صحنه نمایش قهوه‌خانه‌ای معمولا یک سن بزرگ یا یکی‌ دو تخت چوبی بود که در میانه قهوه‌خانه می‌گذاشتند و موضوع نمایش‌ها هم معمولا داستان‌های تاریخی، حماسی یا بزمی بود و بیشتر از داستان‌های شاهنامه فردوسی یا خمسه نظامی یا از نمایش‌ها و داستان‌های کهن ایرانی همچون بیژن و منیژه، ‌رستم و سهراب، یوسف و زلیخا، شیرین و فرهادتقلید می‌شد.

پژوهش بزرگ دختر 14ساله
 
شاید برایتان جالب باشد که بدانید درباره موضوع نقالی در قهوه‌خانه‌ها دکتر سهیلا نجم در سال 1350و زمانی که 14سال بیشتر نداشت شهر به شهر گشته و کلی تحقیق و پژوهش کرده است. او بیش از 2هزار ساعت صدا در مورد نقال‌هایی که هیچ‌گاه صدایشان ضبط نشده و در قید حیات نیستند، ضبط کرده و مجموعه تجربیات‌ آنها در کتابی با عنوان «هنر نقالی در ایران» گردآوری شده و فرهنگستان هنر این کتاب را منتشر کرده است. این کتاب در خارج از کشور هم طرفداران و مخاطبان بسیاری دارد.