دریچه
زمانی برای دوره مراقبت به‌جای حبس
دوره مراقبت یکی از انواع مجازات‌های جایگزین است که مدت زمان آن ارتباط با میزان مجازات حبس دارد. بدین‌ترتیب که برای جرائمی که مجازات قانونی آنها حداکثر 3ماه حبس است، تا 6ماه مراقبت درنظر گرفته می‌شود، در جرائمی که مجازات قانونی آنها 91روز تا 6ماه حبس است یا در جرائمی که نوع و میزان تعزیر آنها در قوانین مشخص نشده 6ماه تا یک سال دوره مراقبت لحاظ می‌شود، در جرائمی که مجازات قانونی آنها از بیش از 6ماه تا یک سال است، یک تا 2سال مراقبت و در جرائم غیرعمدی که مجازات قانونی آنها بیش از یک سال است، 2 تا 4سال مراقبت ثبت می‌شود. دستورهای مندرجی نیز پای مجازات جایگزین دوره مراقبت آمده است که حرفه‌آموزی یا اشتغال به حرفه‌ای خاص، اقامت‌کردن یا مقیم‌نشدن در مکان معین، درمان بیماری یا ترک اعتیاد، پرداخت نفقه افراد واجب‌النفقه، خودداری از تصدی همه یا برخی از وسایل نقلیه موتوری، خودداری از فعالیت حرفه‌ای مرتبط با جرم ارتکابی یا استفاده از وسایل مؤثر در آن، خودداری از ارتباط و معاشرت با شرکا یا معاونان جرم یا دیگر اشخاص، از قبیل بزه‌دیده به تشخیص دادگاه، گذراندن دوره یا دوره‌های خاص آموزش و یادگیری مهارت‌های اساسی زندگی یا شرکت در دوره‌های تربیتی، اخلاقی، مذهبی، تحصیلی یا ورزشی از مصادیق آن است.
محکومان مجازات جایگزین باید چه خدمات عمومی‌ای ارائه دهند؟
خدمات عمومی رایگانی که محکومان به مجازات جایگزین می‌توانند ارائه دهند به 6دسته تقسیم‌بندی می‌شوند. این دسته‌بندی‌ها با توجه به حوزه تخصص فردِ محکوم بدین شرح است: امور آموزشی (شامل سوادآموزی، آموزش‌های علمی، فرهنگی، دینی، هنری، ورزشی، فنی و حرفه‌ای و آموزش سبک زندگی و مهارت‌های اساسی آن)، امور بهداشتی و درمانی (شامل اقدامات تشخیصی درمانی، توانبخشی، مامایی، بهیاری و پرستاری، نگهداری از سالمندان و معلولان و کودکان، مشاوره و روان‌درمانی، بهداشت محیط و درمان اعتیاد )، امور فنی و حرفه‌ای (شامل خدمت در کارگاه‌ها، کارخانه‌ها و صنایع وابسته به نهادهای پذیرنده و بخش‌های فنی آنها)، امور خدماتی (شامل نگهبانی و سرایداری نهادهای پذیرنده، نظافت اماکن عمومی، حفاظت و نگهداری از فضاهای سبز و بوستان‌های شهری و باغبانی در اماکن مزبور، تعمیر و تنظیف وسایل نقلیه عمومی و دولتی و اماکن ورزشی و پارکبانی)، امور کارگری (شامل کارگری در بخش‌های ساختمانی، راه‌سازی، معادن، شیلات، مراتع، سدسازی و دیگر طرح‌های عمرانی متعلق به نهادهای پذیرنده)، امور کشاورزی، دامداری، جنگل‌داری و مرتع‌داری (شامل درختکاری، باغبانی، برداشت محصول، مرغداری، پرورش آبزیان و انجام کار در نهادهای پذیرنده، مؤسسات کشت و صنایع وابسته به آنها).
مدت ارائه خدمات عمومی رایگان
مدت زمان خدمات عمومی رایگان نیز دارای تعددی به قرار زیر است: در جرائمی که مجازات قانونی آنها حداکثر 3ماه حبس است تا 270ساعت، در جرائمی که مجازات قانونی آنها 91روز تا 6ماه حبس است و جرائمی که نوع و میزان تعزیر آنها در قوانین موضوعه تعیین نشده 270 تا 540ساعت، در جرائمی که مجازات قانونی آنها بیش از 6ماه تا یک سال است 540 تا هزار و 80ساعت و در جرائم غیرعمدی که مجازات قانونی آنها بیش از یک سال است 2تا 4سال. ساعات ارائه خدمات عمومی برای افراد شاغل حدود 4ساعت و برای افراد غیرشاغل حدود 8ساعت در روز است. در هر حال ساعات ارائه خدمت در روز نباید مانع امرارمعاش متعارف محکوم شود.
پی‌نوشت‌های قانون مجازات جایگزین
موضوع مجازات‌های جایگزین یکی از مهم‌ترین شیوه‌ها و سیاست‌های دستگاه‌های حقوقی و قضایی در کاهش جمعیت کیفری جامعه است. از سویی نتایج بسیاری از پژوهش‌ها و تحقیقات در ارتباط با همین موضوع بر ما روشن ساخته است که صرف مجازات حبس کاهش‌دهنده جرم نیست، بلکه در مواردی افراد مجرم را جسورتر می‌کند تا زندان رفتن را به روش دیگری تلافی کنند؛ روش‌هایی که باز هم به استناد پژوهش‌های دانشجویی اغلب برپایه امور خلاف، ضدهنجار و بزه است؛ بنابراین قانونگذار ضمن تدوین قانون مجازات جایگزین در فصل نهم قانون جرائم اسلامی به توسعه ماده و تبصره‌های آن پرداخته است تا رویه بازاجتماعی شدن افراد مجرم و محکوم به‌درستی پیش رود و آن هدف اصلی و نهایی از اعمال مجازات جایگزین با ضمانت‌های اجرایی مالی، تربیتی، اجتماعی و آموزشی حاصل شود؛ در این صورت است که نه فضای جامعه از گسترش بزه ملتهب می‌شود و نه فرد محکوم و خانواده‌اش گرفتار پیامدهای «زندان» می‌شوند؛ البته اگر توازن و تعادل مابین جرم و مجازات جایگزین آن، حبس‌زدایی و حبس‌گرایی توسط دستگاه قانونگذاری و قضات دادگاه به‌درستی برقرار شود و نیز اعمال مجازات متناسب با زوایای مختلف جرم ارتکابی و در جهت اصلاح و بازپروری مجرم همراه با حفظ خاصیت ارعاب فردی و جمعی در جهت نیل به جامعه‌ای ایده‌آل و عاری از بزهکاری صورت گیرد.
