گزارش
مروری بر کتاب «فهیمه» به قلم نفیسه ثبات
ثروتی که خرج دایره‌المعارف تشیع شد
علی‌الله سلیمی- روزنامه‌نگار
در تاریخ معاصر کشورمان تعداد زنان تأثیرگذار در تحولات فرهنگی و اجتماعی کم نبوده و بعضی از آنها با تلاش و همت فردی، علاوه بر مسیر زندگی خود تا حدودی مسیر زندگی اطرافیان خود را هم تحت‌الشعاع فعالیت‌های بی‌وقفه خود قرار داده و حتی در برنامه‌ها و جریان‌های فرهنگی کشور هم تأثیرگذار بوده‌اند. یکی از این زنان موفق و تأثیرگذار،فهیمه محبی بود که اقدامات فرهنگی و اجتماعی ماندگار بسیاری از خود به یادگار گذاشت و تنها یکی از این اقدامات، حمایت مالی از تهیه و انتشار دایره‌المعارف تشیع بود. او متولد سال ۱۳۰۹ و همسر رضا محبی از مؤسسان هوانیروز پیش از انقلاب ایران بود. او از سال ۱۳۶۶ تا ۱۳۸۸ مدیر دانشنامه تشیع بود که در زمان مدیریت او برنده سیزدهمین جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی شد. محبی بهمن‌ماه سال ۱۳۸۸ به‌دلیل ابتلا به بیماری سرطان خون در سن هفتاد‌و‌نه سالگی درگذشت. در ادامه با خوانش کتاب«فهیمه» به قلم نفیسه ثبات مروری بر سبک زندگی این بانوی فرهیخته داریم.
قصه فهیمه از دوران کودکی او آغاز می‌شود و حتی اشاره‌ای هم به زندگی پدر او می‌شود. پدر فهیمه محبی، محمدحسین انجدانی از اهالی روستای انجدان از توابع استان مرکزی بوده که به‌دلیل علاقه فراوان به دروس طلبگی، به‌رغم میل باطنی خانواده خود، روستا را ترک و به تهران مهاجرت می‌کند. او در تهران سرانجام به حقوق روی آورده و به‌عنوان یکی از وکلای شناخته شده و معتمد شهر مطرح می‌شود. تمام کودکی فهیمه در خانه‌ای بزرگ در تهران می‌گذرد. او پس از بزرگ شدن به عقد پسرعمویش، رضا محبی درمی‌آید. صفحات متعددی از کتاب به وصف علاقه این دو به یکدیگر پرداخته‌است. عشق میان فهیمه و رضا در حالی آغاز می‌شود که رضا به استخدام نیروی هوایی ارتش درمی‌آید. حاصل زندگی مشترک رضا و فهیمه، 2پسر به نام‌های نادر و سعید و یک دختر بود. سرگرد رضا محبی که از بنیانگذاران هوانیروز ایران در زمان پهلوی دوم بود، بنا به‌گفته راوی کتاب، اخلاق بسیار مهربانانه و مردم‌مدارانه‌ای داشت. سرانجام رضا در سال۴۱، طی یک مأموریت در قزوین در سانحه ایی مشکوک جان خود را از دست داد.
مقیم انگلیس در جبهه‌ها چه می‌کرد؟
فوت رضا آغاز فصل جدیدی از زندگی فهیمه محبی است. به‌دنبال این اتفاق و با اصرار سعید، فرزند کوچک فهیمه که می‌گفت دوست ندارد در جایی که قاتل پدرش(شاه) زندگی می‌کند، زندگی کند آنها به انگلستان مهاجرت می‌کنند. سعید که جوانی نخبه و با استعداد بود، پس از مرگ پدر دچار تنش‌های روحی شده و روحیه حساسی پیدا می‌کند. با آغاز انقلاب اسلامی شرایط برای ایرانیان مقیم انگلیس سخت می‌شود به‌گونه‌ای که فهیمه به ناچار به ایران بازمی‌گردد. با این حال سعید هم که به‌تازگی در دانشگاه پذیرش گرفته، به شوق حضور در جبهه‌های جنگ علیه رژیم صدام به ایران بازمی‌گردد. سعید فرزند کوچک فهیمه تلاش‌های مختلفی برای پذیرش در جبهه انجام می‌دهد که همگی به واسطه لهجه انگلیسی و تیپ متفاوتش با شکست مواجه می‌شود. سرانجام با سفارش مادر، در هوانیروز ارتش به خدمت گرفته شده و پس از 18 روز فعالیت، در حادثه ای برای یک بالگرد ارتش به
شهادت می‌رسد.
شهادت پسر؛ آغاز فصلی نو
شهادت سعید که پس از رضا مونس لحظات مادر بود آغاز فصلی نو در زندگی فهیمه محبی می‌شود. او زندگی خود را به‌طور پیوسته وقف حمایت از جبهه‌ها و آوارگان جنگ می‌کند. محبی در این مسیر حتی خانه 2 هزار متری خود در لندن را فروخته و خرج آوارگان جنگ می‌کند و این رویکرد او تا پایان جنگ ادامه پیدا می‌کند. مرحله بعدی زندگی فهیمه محبی با کمک‌های مالی او برای تداوم انتشار دانشنامه تشیع گره می‌خورد که به همت شخصیت‌هایی همچون بهاءالدین خرمشاهی، مهدی محقق و دیگران در حال نگارش بود. به‌واسطه از دست رفتن منابع مالی، پروژه دچار بحران می‌شود، درحالی‌که تنها یک جلد از این دانشنامه چاپ شده بود، منابع مالی این دانشنامه تخصیص داده نمی‌شود. به‌دنبال این اتفاق بهاءالدین خرمشاهی با فهیمه محبی وارد گفت‌وگو می‌شود و او مدیریت مالی و اداری این دانشنامه را برعهده می‌گیرد. فهیمه برای احیا و به ثمzendegiر نشستن این پروژه تمام دارایی خود را خرج می‌کند. از طلا‌ها و زیورآلات شخصی تا دیگر دارایی‌ها. وی حتی در این مسیر خانه 4طبقه‌ای را که همسر وی رضا محبی برای آنها ساخته بود هم فروخته و خرج تولید این اثر می‌کند. این خانه به نوعی برای فهیمه ارزش معنوی بسیاری داشت. تمام خاطرات او با رضا همسرش در این خانه سپری شده بود، حتی سعید، فرزند شهید او هم علاقه فراوانی به این خانه داشت به‌گونه‌ای که به مادر وصیت کرده بود من را از در این خانه تشییع کنید، با این حال فهیمه از این خانه هم گذشته و با فروختن آن خود ساکن یک اتاق در منزل دخترش می‌شود. با همت خانم فهیمه محبی و از خودگذشتی او، بیش از 13 جلد این دانشنامه در زمان حیات او منتشر شد. فهیمه محبی سرانجام در سال ۱۳۸۸ در تهران فوت می‌کند و یادگارهای معنوی بسیاری از خود به یادگار می‌گذارد.
معرفی کتاب
فهیمه محبی در یک نگاه
یکی از اقدامات ارزنده و ماندگار فهیمه محبی، حمایت مالی از تهیه و انتشار دایره‌المعارف تشیع بود. این اثر، دانشنامه‌ای فارسی، در چندین جلد پیرامون موضوعات مختلف دینی، کلامی، اعتقادی، فقهی، اصولی، تاریخی، جغرافیایی، علمی و فرهنگی جهان تشیع است که تاکنون ۱۶ جلد از آن به چاپ رسیده و در زمان مدیریت فهیمه محبی، برنده سیزدهمین جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی شد. محبی از سال ۱۳۶۶ تا ۱۳۸۸ که در قید حیات بود مدیریت دانشنامه تشیع را به‌عهده داشت. ماجراهای سرگذشت این زن موفق ایرانی دستمایه کتاب«فهیمه» به قلم نفیسه ثبات شده و انتشارات روایت فتح این اثر را منتشر کرده است. فهیمه محبی، سرگذشت پر‌فراز و نشیبی داشته و وقایع مراحل مختلف زندگی او با بسیاری از شخصیت‌ها و وقایع تاریخ معاصر کشورمان گره خورده است. کتاب «فهیمه» اثری در قالب زندگی‌نامه است که تلاش کرده تا جزئیات زندگی پر پیچ و خم این مادر پر جنب و جوش و فداکار ایرانی را روایت کند. حاصل این تلاش در 7فصل و ۳۶۰ صفحه تنظیم شده است.
نگاه
از جان و دل مایه گذاشت
بهاءالدین خرمشاهی از ویراستاران دانشنامه تشیع درباره کمک‌های وی طی مقاله‌ای در مجله بخارا می‌گوید: «به یاد می‌آورم که چگونه نخستین بار با او آشنا شدم. نخستین جلد دایره‌المعارف تشیع به همت احمد صدر حاج سیدجوادی و بنده منتشر شده بود که بنیاد دایره‌المعارف دچار بحران شد و مؤسسه‌ای که پشتیبان مالی آن بود اموالش مصادره گردید. جلد دوم دایره‌المعارف هم آماده شده بود ولی امکان چاپ و انتشار آن نبود. به کلی مأیوس شده بودیم و ادامه این کار سترگ فرهنگی را که در واقع نخستین دایره‌المعارفی بود که درباره فرهنگ تشیع به فارسی درمی‌آمد ناممکن می‌دانستیم. در بحبوحه این بحران بود که خانم محبی پای به دفتر دایره‌المعارف تشیع گذاشت، مدیریت آنجا را به‌عهده گرفت، اموالش را بی‌دریغ در راه تألیف و تدوین و چاپ آن صرف کرد. در واقع یک تنه بار ادامه کار دایره‌المعارف را به دوش کشید، از هیچ‌چیز فروگذار نکرد، از جان و دل مایه گذاشت، بر مشکلات فائق آمد، با تمام وجود ایثار کرد، به‌نحوی که تا به امروز ۱۴ جلد از دایره‌المعارف تشیع منتشر شده است و این‌همه به همت والای او بود.»
در همینه زمینه :
