عزم دولت برای ایمنی زیستگاه یوزپلنگ آسیایی

زهرا رفیعی-روزنامه‌نگار

جاده عباس‌آباد در استان سمنان یکی از محورهای مواصلاتی تهران - مشهد است که از حاشیه منطقه حفاظت‌شده توران عبور می‌کند. این جاده در 2دهه اخیر قتلگاه یوزپلنگ‌های ایران بود. حالا با دیده‌شدن 3قلاده یوز در حاشیه جاده نگرانی‌ها برای ناایمن بودن جاده میامی به عباس‌آباد بیشتر از همیشه شده است. در نوروز، ماجراد، دهمین یوزپلنگ زیستگاه‌های شمالی  زیر چرخ خودروهای عبوری رفت؛ ماجراد که 3‌جنین داشت از امیدهای حفاظت از گونه به‌شدت در معرض انقراض توران بود. با افزایش تردد در این محور مواصلاتی به‌دلیل تعطیلات، محیط‌بانان راهی این محور 80کیلومتری می‌شوند تا رانندگان را مجبور به کاهش سرعت کنند. در این مسیر اعضای انجمن یوزپلنگ ایرانی و برخی فعالان محیط‌زیست هم همراهشان هستند. دوربین‌های انجمن سال گذشته 17یوز (6ماده، 2نر و 9توله) را ثبت کردند. همگی خوشحال بودیم که میان آنها 6‌ماده وجود دارد تا اینکه ماجراد، یوز پلنگی که توانسته بود 3سال در منطقه حفاظت‌شده توران دوام بیاورد در جاده از دست رفت. فعالان محیط‌زیست برای دور کردن یوزها از جاده در سال‌جاری با کمک مؤسسه نذر طبیعت چراغ گردون، تابلوی دستی کاهش سرعت، جلیقه‌های شبرنگ، نور محیطی و... تهیه کردند و  با حضور در منطقه، 10شب متوالی 7کیلومتر از این جاده را پایش کردند. این محدوده اخیرا به‌عنوان مسیر جدید یوزها شناسایی شده است. یوزها تنها گونه‌هایی نیستند که در این جاده از دست می‌روند و این جاده تنها جاده خطرآفرین برای حیات‌وحش نیست.

راهکارهای همزمان
با وجود تمام تلاش‌های انجام شده و با وجود پیامک اطلاع‌رسانی، دوربین‌های ثبت سرعت و تابلوهای هشدار، راننده‌های خسته از جاده‌ای بی‌پایان حاضر نیستند که سرعتشان را به اندازه مجاز و قانونی پایین بیاورند. در دهه80 طی مطالعه‌ای مشخص شد که 11کیلومتر از 2طرف این جاده محل تردد یوزهاست و باید فنس‌کشی شود. با وجود تعیین ردیف بودجه این کار انجام نمی‌شود و در نهایت سازمان حفاظت محیط‌زیست با بودجه محدود خود 4کیلومتر از مسیر را فنس‌کشی می‌کند. بازبینی این مطالعه به درخواست سازمان محیط‌زیست در سال‌های اخیر، محدوده پرخطر جدیدی به طول 79کیلومتر مشخص می‌کند. بررسی اقدامات جهانی برای ایمن‌سازی محل تردد یوزها در دنیا نشان می‌دهد که روشن شدن جاده در شب بیش از 50درصد و فنس‌کشی به همراه استاندارد‌‌سازی زیرگذرها بیش از 80درصد ‌از تصادفات جاده‌ای می‌کاهد.

اولویت اول روشنایی است
با کشته شدن ماجراد، سازمان‌های متولی از وزارت راه‌ تا سازمان حفاظت محیط‌زیست و حتی استاندار سمنان به اجرایی شدن این ایده تأکید‌ کردند، ولی همه می‌دانند که فنس‌کشی و اصلاح فنی جاده هزینه دارد؛ به همین دلیل سازمان حفاظت محیط‌زیست پیشنهاد داد که در فاز اول ایمن‌سازی‌، زون‌های اصلی عبور و مرور و تلف شدن یوزها اصلاح شود. قرار است در هر 3 تا 5 کیلومتر مسیر یک زیرگذر برای عبور یوزها بهسازی شود و در همه 79کیلومتر جاده عباس‌آباد روشنایی نصب شود. علی سلاجقه در حاشیه جلسه هیأت دولت به خبرنگار همشهری گفت: نخستین‌بار برای حفاظت از یوزها بین سازمان حفاظت محیط‌زیست و دولت همبستگی ایجاد شد. معاونان هر دو نهاد همزمان به منطقه سفر کردند و تصمیمات ضروری را گرفتند. برای نصب سرعت‌گیر، نصب تیر‌های برق و فنس‌کشی به تفاهم رسیدیم. فنس‌کشی جاده هزینه زیادی دارد، ولی راه‌اندازی روشنایی هم‌اکنون شروع شده است. در فاز دوم طرح ایمن‌سازی‌ جاده عباس‌آباد موضوع نحوه مراقبت و نگهداری از تاسیسات پیگیری خواهد شد.

یوزها فراموش نمی‌کنند
یوزها نمی‌توانند کریدورهایی را که در حافظه ژن‌هایشان حک شده فراموش کنند. آنها در همان مسیر‌هایی می‌دوند که اجدادشان میلیون‌ها سال در آسیا دویده‌اند و حالا فقط زیرگونه آسیایی‌اش در ایران یافت می‌شود. وجود روستا، جاده، معدن و... آنها را از مسیر منحرف نخواهد کرد؛ بنابراین حفاظت از این‌گونه علاوه بر راه‌حل‌های فنی، نیاز به مشارکت همگانی دارد.