بازگشت هنرمندان به نقش‌جهان

محمد باریکانی-روزنامه‌نگار

اصفهان، این نصف جهان ایران این روزها با موضوعات مهمی دست به گریبان است. بسیاری از حجره‌های صنایع‌دستی که میدان نقش‌جهان اصفهان را تبدیل به قطب عرضه و فروش محصولات فاخر صنایع‌دستی ایران در بازار داخلی و خارجی کرده بودند، تعطیل یا تبدیل به فروشگاه اسباب‌بازی، بستنی‌فروشی و بوتیک‌ لباس‌های ارزان‌قیمت و در نهایت بنجل‌فروشی شده‌اند. شوک وارد شده به پل‌های تاریخی اصفهان به‌دلیل باز و بسته شدن آب روی رودخانه زاینده‌رود هم تهدیدی دیگر برای یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های تاریخی گردشگری اصفهان بوده است. اصفهان نرخ فرونشست بالای زمین را هم به‌خود اختصاص داده و با احتمال فروریختن آثار تاریخی مواجه است. خیابان‌های اصفهان اما با تمام این اوصاف همچنان مملو از مسافرانی است که تعطیلات چند روزه را برای سفر به این شهر ترجیح می‌دهند. اما نبود فضای اقامتی کافی در این شهر ازجمله مشکلاتی است که متولیان گردشگری این استان نیز مهر تأیید بر آن می‌زنند. اصفهان بی‌تردید یکی از مهم‌ترین شهرهای بی‌رقیب ایران در حوزه میراث فرهنگی و جاذبه‌های گردشگری است. کرونا و پس از آن اتفاقات اخیر در کشور به اعلام فعالان صنعت گردشگری تیر خلاصی بر پیکره گردشگری خارجی اصفهان بود؛ تا جایی که حالا پس از 4سال که از پاندمی جهانی کرونا گذشته است، هنوز اصفهان چشم‌انتظار گردشگران خارجی است. با این حال گردشگران چین و روس جسته‌گریخته در خیابان‌های اصفهان مشاهده می‌شوند و چشم امید فعالان گردشگری استان اصفهان نیز به همین 2گروه گردشگر خیره مانده است تا شاید تا 6‌ماه آینده آمار ورودی از چین و روسیه به این استان به حدود 100 هزار گردشگر برسد.  علیرضا ایزدی، مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان اصفهان است. او سال‌ها مدیرکل میراث‌فرهنگی استان همدان بوده و مدتی نیز در سمت رئیس دفتر وزیر میراث‌فرهنگی در وزارت میراث‌فرهنگی انجام وظیفه کرده و حالا نزدیک دو سال است به اصفهان رفته تا ساماندهی موضوعات مرتبط با میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی این استان را در اولویت قرار دهد. علیرضا ایزدی عصر یکی از روزهای پایانی فروردین‌ماه سال‌جاری در هتل شاه‌عباسی اصفهان، این شاهکار دوره صفویه با الحاقات قاجاری و از مشهورترین هتل‌های ایران در جهان، گفت‌وگویی مفصل پیرامون مسائل و مشکلات و تجربه‌های تلخ و شیرین اصفهان با روزنامه همشهری داشت و به تمام آنچه تهدیدات میراث‌فرهنگی این شهر و تغییر چهره میدان نقش‌جهان و آفت فرونشست بر بناهای تاریخی اصفهان است و برنامه‌ریزی برای جذب گردشگران چین و روس به نصف جهان ایران پاسخ داد.

اصفهان، با تولیدات صنایع‌دستی و فروش محصولات هنری ایران در داخل و خارج شناخته می‌شود، اما به‌نظر می‌رسد صنایع‌دستی استان اصفهان با تقلب همراه شده و محصولات فیک به نام اصفهان در داخل و خارج از کشور فروخته می‌شوند. چه توضیحی دارید؟
 اصفهان استان درجه بالای کشور در هر 3حوزه میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی است و هیچ استانی به لحاظ تنوع صنایع‌دستی نمی‌تواند با اصفهان در فضای رقابتی قرار بگیرد. یکی از مشکلات ما با اتحادیه صنایع‌دستی اصفهان بود و از روزهای اول یکی از معترضان عملکرد ما، بچه‌های این اتحادیه بودند. بخش مغفول مانده‌ای از تاریخ صنایع‌دستی ایران در شهر کاشان است و ما هم پیگیری‌های خوبی برای این شهر داشتیم که در آینده نزدیک، کاشان به‌عنوان شهر جهانی نساجی انتخاب می‌شود. ارزیابان صنایع‌دستی یونسکو هم قبل از نوروز به ایران آمدند و 2هفته قبل گزارش‌های پایانی را ارسال کردیم و امیدواریم اوایل شهریورماه کاشان شهر جهانی نساجی شود. خوشبختانه اتحادیه صنایع‌دستی اصفهان اکنون نه‌تنها در تقابل نیست، بلکه اتفاقاتی را همراه و همسو با وزارت میراث‌فرهنگی و اداره استان اصفهان در موضوع مهر اصالت‌ها و برندینگ صنایع‌دستی پیش می‌برد. یک نمونه آن، بحث صدور شناسنامه برای محصولات صنایع‌دستی اصفهان است؛ چون الان وضعیت به‌گونه‌ای شده است که صنایع‌دستی اصل را از صنایع‌دستی تقلبی نمی‌توان تشخیص داد؛ مثلا در فیروزه‌کوبی ممکن است تولیدات این حوزه اصل نباشند، ولی این محصولات جای دیگری تولید و به نام اصفهان فروخته می‌شوند؛ به همین دلیل براساس تفاهمنامه‌ای که در نمایشگاه صنایع‌دستی استان اصفهان با وزارت صمت و بخش خصوصی امضا کردیم، موضوع صدور شناسنامه برای صنایع‌دستی اصیل اصفهان را در دستور کار قرار داده‌ایم.
اما  فروشگاه‌های صنایع‌دستی یک به یک تخلیه شده و جای آن‌ها را اسباب‌بازی‌فروشی و بستنی و بنجل‌فروشی گرفته است، دلیل تغییر چهره نقش‌جهان چیست؟
در دوران کرونا خیلی از نیروهای کاری را از دست دادیم؛ چون چرخه زندگی برایشان نمی‌چرخید، سراغ کارهای دیگر رفتند. یک اتفاق دیگری که افتاد به نوع حمایت‌ها بازمی‌گشت. الان نگاه برخی دستگاه‌ها به حجره‌های صنایع‌دستی این‌گونه است که چون فروشگاه صنایع‌دستی هستند معافیت‌های مالیاتی به آنها تعلق نمی‌گیرد؛ درحالی‌که ما بارها این موضوع را پیگیری کرده‌ایم که فروشگاه‌های داخل میدان نقش‌جهان متصل به کارگاه‌های تولیدی هستند. امیدواریم در موضوع مالیاتی این مسئله مورد توجه قرار بگیرد.
صنایع‌دستی از دسترس خارج شده؟
بله، گران شده و از دسترس خارج شده است. حداقل 70درصد مردم دیگر توان خرید صنایع‌دستی را ندارند؛ به همین دلیل پیشنهادی را مطرح کرده‌ایم که صنایع دیگر مانند مس رفسنجان یا فولاد مبارکه اصفهان اگر میزانی از تولیدات خود را در اختیار صنایع‌دستی بگذارند از معافیت مالیاتی برخوردار شوند؛ درست مثل کاری که در فوتبال می‌کنند. چون به‌دلیل معافیت مالیاتی به‌دنبال تیم‌داری می‌روند و از معافیت برخوردار می‌شوند و بعدا یک بازیکن هم می‌فروشند که سودآوری دارد. بنابراین پیشنهاد ما این است که مجموعه مس برای تامین تولیدات اولیه صنایع‌دستی دارای مسئولیت اجتماعی شود. همین الان اصفهان به‌گفته استاندار این استان، کمی بیشتر از 25روز از 365روز سال هوای تمیز دارد؛ چون بسیاری از این کارخانه‌ها آلودگی تولید می‌کنند و می‌توانند در موضوع مسئولیت اجتماعی صنایع‌دستی را دریابند.
پیگیری‌ها برای تاسیس موزه اصفهان به کجا رسید؟
 نقطه‌ضعف اصفهان آن است که موزه ندارد و این فاجعه است.آقای شاه‌میوه از بی‌نظیرترین هنرمندان این شهر است و تابلویی دارد که قیمت آن 400 میلیارد تومان است. کجا این تابلو را نمایش دهد؟ آثار این افراد در زیرزمین‌ها خاک می‌خورد. اصفهان موزه نداشت و ما پیگیری کردیم و آقای ضرغامی بهمن‌ماه سال گذشته نامه‌ای به آقای مخبر زد که ساختمان ریسباف اصفهان متعلق به بانک ملی که در فهرست آثار ملی هم ثبت شده، به موزه اصفهان تبدیل شود. ‌با مصوبه هیأت وزیران هم به‌زودی ساختمان ریسباف که 20سال رها شده بود، به موزه شهر اصفهان تبدیل می‌شود و سند مالکیت آن نیز به دولت جمهوری اسلامی با بهره‌برداری اداره میراث‌فرهنگی استان اصفهان زده می‌شود.
وضعیت بازگشت صنایع‌دستی به نقش‌جهان به کجا می‌رسد؟
اصرار به بازگشت صنایع‌دستی به این میدان داریم و با تغییر کاربری حجره‌های این میدان به صنفی غیر از فروش صنایع‌دستی مخالفیم. اما باید انگیزه بازگشت صنایع‌دستی به این میدان فراهم شود. اگر مشکل مالیاتی حل شود، تغییر کاربری میدان هم پایان می‌یابد. بخشی از این مشکل به‌دلیل مالیات است. 3سال کمر تولیدکنندگان صنایع‌دستی در دوران کرونا شکست. هیچ حمایتی هم از آنها نشد. مگر در دوران کرونا اینها چقدر فروش داشتند؟ محصولات صنایع‌دستی را  که مردم نمی‌خرند چون گران است و فقط گردشگران خارجی می‌خرند که حالا گردشگر خارجی هم نیست.  فروشگاه‌های صنایع‌دستی میدان نقش جهان به‌دلیل آنکه به کارگاه‌های تولیدی متصل هستند، باید از مالیات معاف شوند تا دوباره حجره‌های نقش‌جهان به حالت سابق بازگردند.
آثار تاریخی اصفهان چه اندازه با تهدید فرونشست مواجه هستند؟
اصفهان اگر آب و هوایی دارد به واسطه زاینده‌رود است. پل‌های روی زاینده‌رود اصلا پل نبودند بلکه سدهای کوچکی بودند که آب را به داخل دشت اصفهان می‌رساندند. اما چه کردیم با زاینده‌رود؟ سد زدیم و رودخانه را خشکاندیم. بیش از 2هزار چاه غیرمجاز هم اطراف آن حفر شد. آب که در زاینده‌رود نیست. آبخوان‌ها هم خشکیده‌اند. نتیجه چه می‌شود، زمین فرو می‌ریزد. در منطقه کاوه اصفهان شکاف‌هایی ایجاد شده که دست آدم در آن فرو می‌رود. به نزدیکی استادیوم سپاهان بروید با ترک‌های عمیق مواجه می‌شوید. حالا مصیبت چیست؟ آبخوان‌ها مرده‌اند. فرونشست اتفاق افتاده است. در 2سال اخیر خوشبختانه پیشروی کمتر شده است. البته نمی‌توان تضمین کرد که اتفاق تلخی رخ ندهد.
کدام آثار بیشترین فرونشست را داشتند؟
مصب زاینده‌رود الان 14سانت نشست کرده ‌و شانسی که آورده‌ایم این است که خوشبختانه آثار واقع بر زاینده‌رود و پل‌های تاریخی اصفهان به یک اندازه فرونشسته‌اند و این فرونشست متوازن باعث شده است هنوز پل‌ها فرونریزند و نشکنند. اما هیچ تضمینی وجود ندارد که یک‌مرتبه بخشی از این آثار فرو نریزند. قبل از نوروز اکیپی از دانشگاه تهران بررسی و رصد آثار تاریخی را آغاز کردند و با نصب جی‌پی‌‌اس بر تمام آثار تاریخی اصفهان رصد آنلاین فرونشست آثار تاریخی را انجام می‌دهند. نتیجه بررسی‌ها تا همین امروز مشخص کرده‌اند که فرونشست آثار تاریخی تا شعاع یک کیلومتری نسبت به مسجد جامع اتفاق نیفتاده است. یعنی محور فرهنگی – تاریخی اصفهان تا امروز پیشرفت فرونشست نداشته است. اما ایرادی که نگران آن هستیم، باز و بسته کردن مداوم زاینده‌رود است که شوک مداومی است که به پل‌ها و آثار تاریخی اصفهان وارد می‌کند.
چند اثر تاریخی را جی‌پی‌اس گذاشته‌اید و این آثار شامل کدام بناها‌ست؟
تاکنون 27اثر تاریخی اصفهان را برای تشخیص رفتار فرونشست جی‌پی‌اس گذاشته‌ایم که شامل مساجد تاریخی شهر اصفهان، میدان نقش‌جهان، پل‌ها، منارجنبان، بقعه پیر بکران، باغ فین کاشان و مسجد نایین و مسجد جامع نطنز است.
اعتبار مرمتی میدان نقش‌جهان چقدر است؟
شاید باورتان نشود در سال‌های قبل از 2میلیارد تومان فراتر نمی‌رفت. امسال آقای ضرغامی این اعتبار را افزایش داد.
آثار تاریخی در استان اصفهان به‌ویژه در نطنز با معدن‌کاوی به‌شدت تهدید می‌شود. چه اقدامی برای حفظ آثار تاریخی در برابر هجوم معدن‌کاوان داشته‌اید؟
در مورد تأثیر مخرب معدن‌کاوی‌ها در استان اصفهان بسیار نگران هستیم. چند اثر را خارج از نوبت در نطنز ثبت کردیم تا جلوی گسترش معدن‌کاوی مخرب گرفته شود. کوه چرخه نطنز را تحت عنوان محوطه تاریخی ثبت ملی کردیم. بقعه‌ای در منطقه پیر‌بکران وجود دارد که گچبری‌هایی مثل گنبد علویان سلجوقی دارد. در فاصله هزار متری آن ‌معدنی متعلق به ذوب‌آهن اصفهان است و صبح تا عصر انفجار معدنی در آن اتفاق می‌افتد. البته طرح دعوی شده است. در گلپایگان هم چالش‌هایی برای سنگ‌نگاره‌ها داریم، چون منطقه مشترک تیمره بین اراک و گلپایگان و خمین با معدن‌کاوی مخرب مواجه است و طرح دعوی هم کرده‌ایم. بخشی از آثار تاریخی در این مناطق ثبت اضطراری شده‌اند. خوشبختانه کوه چرخه نطنز اوایل اسفندماه سال گذشته ثبت ملی و ‌معدن‌کاوی در آن ممنوع شد.
شورای نظارت بر مرمت آثار تاریخی در اصفهان تشکیل داده‌اید. این شورا در مورد میدان نقش‌جهان چه اقدامی می‌کند؟
شورای‌عالی نظارت طرح جداگانه مرمتی برای آینده تبیین می‌کند تا مسیر مرمتی این میدان برای 10 سال آینده مشخص شود. یکی از مشکلات نقش‌جهان این است که بودجه پایدار نداشت اما براساس این دکترین میدان نقش‌جهان دارای بودجه مشخص می‌شود. 3 تن از بازرسان ایکوموس در حال سفر به ایران هستند تا نظارت خود را برای اجماع جهانی در مرمت میدان نقش‌جهان انجام دهند و ممکن است بتوانیم بودجه جهانی برای مرمت و حفاظت و نگهداری از میدان نقش‌جهان اصفهان جذب کنیم. بنابراین به شورای‌عالی نظارت در استان اصفهان امید زیادی بسته‌ایم.
اصفهان به کمبود ظرفیت اقامتی شهرت یافته و تنها 5هتل برای میزبانی از گردشگران وجود دارد. چه اقدامی برای افزایش ظرفیت اقامتی اصفهان کرده‌اید؟
اتفاق خوبی در فضای تعاملی با شهرداری ‌افتاده که هتل‌سازها در اصفهان معافیت 99درصدی عوارض ساخت دارند. متأسفانه در سال‌های گذشته 98منطقه نمونه گردشگری در استان اصفهان مصوب شد که از این تعداد 90منطقه هیچ پیشرفتی به‌دلیل مشکلات پیش روی آنها نداشتند و مابقی مناطق هم با مشکلات متعدد برای بهره‌برداری مواجه بودند. امروز با افتخار می‌گویم که مشکل تمام آن 90منطقه که از 15سال پیش دامنگیرشان شده بود، در اختصاص زمین و صدور پروانه بهره‌برداری و حمایت‌های لازم حل شده است. اما امیدواریم نگاه حمایتی به سرمایه‌گذاری در اصفهان بیشتر شود تا هتل‌های خوب در این شهر ساخته شود. چون همین 4هتلی هم که در شهر اصفهان هست، همگی بناهایی هستند که 50سال پیش احداث شده‌اند. 350اقامتگاه بومگردی نیز در استان اصفهان وجود دارد و تا 3سال آینده اتفاقات خوبی در حوزه تاسیسات اقامتی در اصفهان رخ می‌دهد. انتظار ما بیشتر این است که به سمت احداث هتل‌های 4 و 5ستاره در شهر اصفهان برویم که البته کار احداث 2هتل آغاز شده است.
وضعیت گردشگران خارجی ورودی به اصفهان چگونه است؟
از 2هفته دیگر ورود گردشگران خارجی از روسیه و چین به اصفهان آغاز می‌شود و مهر و آبان شلوغی پیش‌روی گردشگری اصفهان است. این طلایی‌ترین زمان گردشگری ورودی است. ظرف 40روز آینده 26هزار گردشگر ورودی و در مهر و آبان هم بیش از 40هزار گردشگر خارجی بیشتر از چین و روسیه به اصفهان سفر می‌کنند و پیش‌بینی می‌کنیم 70هزار گردشگر خارجی در این مدت از اصفهان بازدید کنند.