تاوان نه «خان» به غرب

فرزاد کازرونی- روزنامه‌نگار

در همین روزها که مقامات پاکستانی در اسلام‌آباد تلاش دارند تا بتوانند به‌دلیل بحران اقتصادی و کاهش نقدینگی ذخایر ارزی، نفت روسیه را به قیمت ۵۰‌دلار در هر بشکه خریداری کنند و مرهمی بر زخم چرکین اقتصادی خود بگذارند، 380کیلومتر دورتر در جنوب پایتخت پاکستان و در شهر لاهور، نیروهای پلیس برای دستگیری و بازداشت عمران‌خان، نخست‌وزیر سابق این کشور قشون‌کشی کرده‌اند.
عمران‌خان 70ساله، تقریبا از یک‌سال پیش و پس از رأی عدم‌اعتماد از سوی پارلمان پاکستان، در زادگاه خود، شهر لاهور به‌عنوان دومین شهر بزرگ پاکستان خانه‌نشین شده و همزمان دولت حاکم در اسلام‌آباد اتهاماتی علیه او در دادگاه مطرح کرده است. دادگاه پاکستان نیز پس از طرح شکایت از عمران‌خان، دستور بازداشت این ستاره سابق ورزشی را صادر کرده، اما تا‌کنون دوبار عملیات پلیس برای بازداشت عمران‌خان ناکام مانده است.

کاریزمای عمران‌خان
عمران‌خان که در بازی‌های ورزشی کریکت قهرمان ملی بود، از زمان قدرت‌گیری از نیمه سال2018 تا آوریل2022 و حتی پس از عزل از قدرت، از خود چهره یک سیاستمدار کاریزماتیک را ارائه داده که پس از سال‌ها مبارزه سیاسی، حاکمیت 2جریان اصلی سیاسی و 2سلسله رقیب در پاکستان را به چالش کشیده است. نخست‌وزیر سابق پاکستان همچنین پس از عزل از قدرت، چند نوبت راهپیمایی‌های اعتراضی پرشور همراه با شعارهای ضد‌فساد برگزار کرده و طی یک‌سال گذشته به‌عنوان نیروی اپوزیسیون در برابر دولت ائتلافی حاکم ظاهر شده است. براساس گزارش اردوپوینت، خان در تجمعات اعتراضی خود همواره وعده تغییر پاکستان و ساخت پاکستانی جدید را مطرح کرده است و همین وعده‌های ضدفساد باعث شده که او حتی پس از عزل از قدرت در اسلام‌آباد، همچنان یک بازیگر پرطرفدار و پرقدرت در میدان بازی سیاسی این کشور باشد.
مخالفان عمران‌خان که اکنون دولت ائتلافی در اسلام‌آباد را در دست دارند، ‌جبهه واحدی از ۱۱حزب سنتی ازجمله حزب مسلم لیگ- شاخه نواز پاکستان، حزب مردم و حزب جمعیت علمای اسلام را تشکیل داده‌اند. اتهامات مطرح‌شده علیه خان نیز در دادگاه مرتبط با پرونده «فروش هدایای اعطا شده در دوران نخست‌وزیری» و همچنین «تهدید یک قاضی زن» است. براساس همین اتهامات نیز روز سه‌شنبه، واحدهای پلیس اسلام آباد از طریق هلی‌کوپتر برای دستگیری عمران‌خان عازم لاهور شدند، هرچند حامیان سرسخت او با تجمع مقابل محل اقامت به پلیس اجازه ندادند که نخست‌وزیر پیشین این کشور را بازداشت کنند.
روز سه‌شنبه تا ساعاتی از شب درگیری میان پلیس و نیروهای وفادار عمران‌خان ادامه داشت و استقرار نیروهای پلیس در اطراف خانه خان به روز چهارشنبه کشیده شد. سیدشهزاد ندیم بخاری، معاون پلیس اسلام‌آباد به خبرنگاران در خارج از اقامتگاه خان گفته است: «ما اساسا برای اجرای حکم و دستگیری او اینجا هستیم.» آنگونه که نیروعرب گزارش داده است، حضور یک ماشین آب‌پاش و نیروهای مسلح به گاز اشک‌آور حکایت از آن دارد که دستگیری عمران‌خان کار ساده‌ای برای نیروهای نظامی پاکستان نیست.

خان علیه غرب
همزمان با تلاش پلیس برای دستگیری عمران‌خان، او از داخل خانه خود با انتشار پیامی ویدئویی، ضمن اعلام اینکه چه در زندان باشد و یا آزاد، مبارزه علیه احزاب حاکم را ادامه خواهد داد و از حامیانش خواست تا به مخالفت با دولت ادامه دهند. در عین حال نخست‌وزیر سابق پاکستان در اظهارات خود، فشار دولت شهباز شریف برای دستگیری‌اش را با پیگیری برخی کشورهای غربی عنوان کرد و انگلیس و کشورهای غربی را پشت پرده تحرکات علیه خود عنوان کرد.
این البته نخستین‌بار نیست که عمران‌خان مواضعی ضدغربی از خود نشان می‌‎دهد. او در سال2012، زمانی که هنوز وارد قدرت نشده بود، تظاهراتی علیه حملات هواپیماهای بدون‌سرنشین آمریکا به مناطق قبیله‌نشین شمال پاکستان در پایتخت این کشور تدارک دید و توانست ده‌ها هزار نفر را با شعارهای ضدغربی و ضدآمریکایی در مرکز اسلام‌آباد جمع کند. عملیات هواپیماهای بدون‌سرنشین آمریکا به رهبری سیا در پاکستان به‌شدت مورد انتقاد شهروندان این کشور قرار دارد. براساس گزارش تی‌آرتی، از سال2004 تا سال2018، پهپادهای آمریکایی بیش از 400حمله به مناطق قبیله‌ای واقع در منطقه کوهستانی شمالی انجام دادند. همچنین براساس گزارش دفتر روزنامه‌نگاری تحقیقی بین 424 تا 969غیرنظامی ازجمله بیش از 172کودک در اثر بمب‌های پهپادهای آمریکایی در پاکستان کشته شده‌اند. تنها دفعه‌ای که واشنگتن پذیرفت که حملات هواپیماهای بدون‌سرنشینش باعث کشته شدن غیرنظامیان شده، در سال2015 و در زمانی بود که یک گروگان ایتالیایی به همراه یک غیرپاکستانی دیگر در بازداشت القاعده هدف قرار گرفتند و کشته شدند. واشنگتن در سایر حملات پهپادی مسئولیتی در قبال غیرنظامیان برعهده نگرفته است. کریس وودز از مؤسسه تحقیقی ایرویز که حملات پهپادهای آمریکایی و کشورهای غربی در غرب آسیا را ردیابی و ثبت می‌کند، درباره حملات پهپادهای آمریکا در پاکستان می‌گوید:‌ «در اغلب موارد آمریکایی‌ها حتی از قبول مسئولیت در زمانی که این حملات اشتباهی رخ داده، خودداری می‌کنند.» وودز همچنین درباره حملات پهپادی آمریکا در پاکستان گفت: «وقتی عمران‌خان به قدرت رسید، هیچ حمله هوایی‌(سیا) در داخل پاکستان ثبت نشد.»
حملات هواپیماهای بدون‌سرنشین در پاکستان مترادف با مرگ و ویرانی شده و در این وضعیت مواضع ضدآمریکایی و ضدغربی عمران‌خان خریداران زیادی دارد. به‌گفته وودز، خان اجازه حضور آمریکا در پاکستان را نداد و به همین دلیل اعتبار خود را حفظ کرده است. بی‌دلیل نیست که عملیات پلیس برای دستگیری او با مقاومت مردمی تا‌کنون به نتیجه نرسیده است.

مکث
دست رد خان به سیا
در ژوئن2021، نیویورک‌تایمز گزارش داد که ویلیام جی برنز، مدیر آژانس اطلاعات مرکزی آمریکا(سیا) از اسلام‌آباد بازدید کرده و در آنجا با ژنرال قمر جاوید باجوا، فرمانده وقت ارتش پاکستان و سپهبد فیض حمید، رئیس نهاد اطلاعاتی ارتش پاکستان(آی اس‌ای ) گفت‌وگو کرده است. در همان زمان، برنز درخواست کرده بود که با عمران‌خان، که سکان نخست‌وزیری را در دست داشت، دیدار کند، اما درخواست رئیس سیا رد شد و خان گفته بود که فقط با همتای خود- جو بایدن- گفت‌وگو خواهد کرد. ورود مخفیانه و غیررسمی رئیس سیا به اسلام‌آباد به‌عنوان تلاش واشنگتن برای لابی کردن در ارتش قدرتمند پاکستان برای موافقت با عملیات‌های پهپادی تفسیر شد، اما خان تا زمان حضورش در دفتر ریاست‌جمهوری، اجازه این عملیات‌ها را نداد. دست رد خان به درخواست رئیس سیا برای دیدار با او در رسانه‌های پاکستان بازتاب زیادی داشت و بسیاری از پاکستانی‌ها این اقدام خان را ستودند.

تحلیل
مخالف اصلی خان در واشنگتن است

میهیر شارما، روزنامه‌نگار بلومبرگ: خان دشمن اصلی خود در پاکستان را پیدا کرده است و می‌داند مخالف اصلی حضور او در اسلام‌آباد، رهبران کاخ سفید در واشنگتن هستند. او در زمان برکناری توسط نمایندگان پارلمان، علت رأی عدم‌اعتماد خود را اینگونه توصیف کرد: «تغییر رژیم با حمایت آمریکا و حمایت خائنان داخلی برای به قدرت رساندن گروهی از کلاهبرداران.» به‌طور کلی در پاکستان، نظریه‌پردازی توطئه بسیار محبوب است و بعد از کریکت، دومین مسئله محبوب در پاکستان نظریه‌پردازی توطئه است و خان هم در کریکت استاد است و هم در نگاه ضدآمریکایی. با وجود آنکه مواضع ضدآمریکایی خان، باعث نزدیکی بسیاری از پاکستانی‌ها به او شده، اما ادامه نگاه ضدغربی خان، ارتش و فرماندهان ارشد نظامی را از او دور کرده است. در عین حال هنوز ستاره اقبال عمران‌خان برای انتخابات بعدی پاکستان پرفروغ است و او به لطف مواضع ضدغربی و ضدآمریکایی خود توانسته حمایت‌های گسترده‌ای را در پاکستان که درگیر مشکلات اقتصادی است، به‌دست آورد.