هفت‌سین رمضانی

علی الله سلیمی

سین اول
سلامتی (سیب)
آمدن بهار نویدبخش روزهای نو و آرزوهای قشنگ است که برای روزها و ماه‌های پیش‌رو در سال جدید در دل می‌پرورانیم و در این میان بخشی از آرزوهای قشنگ‌مان در چینش سفره هفت‌سین خانواده تجلی می‌یابد که امسال به‌خاطر تقارن ‌ماه مبارک رمضان و عید باستانی نوروز، این سفره خاطره‌انگیز می‌تواند تا حدودی متفاوت و متناسب با این تقارن ویژه و مبارک باشد. حالا با این رویکرد تازه اگر بخواهیم سفره هفت‌سین سال جدید و پیش‌رو را بچنیم و همزمان تقارن دو مناسبت یادشده  را هم لحاظ کنیم، برای سین اول، «سلامتی» جایگزین مناسب است. از جمیع جهات همان مفهوم سین اول در سفره‌های هفت‌سین همیشگی، یعنی «سیب» را دارد و با وضوح و صراحت بیشتر، جایگاه سلامتی در زندگی انسان را یادآوری می‌کند که اولویت اول، در ردیف آرزوهای هر انسانی است و چه بهتر که در لحظه تحویل سال نو، در صدر آرزوهایمان، داشتن سلامتی در سالی که پیش‌‌رو است، قرار بگیرد.
سلامت جسم و روح انسان
اگر بخواهیم با مفهوم کلی کلمه سلامتی نگاهی گذرا بیندازیم، به وضعیت عاطفی و جسمی مناسب اشاره دارد. البته سازمان بهداشت جهانی، سلامتی را با عبارتی تعریف کرده که هنوز هم از آن استفاده می‌شود؛ سلامتی حالتی کامل از نظر جسمی، روحی و اجتماعی است و صرفاً عدم‌وجود بیماری یا ناتوانی نیست. بعدها به این عبارت فراگیر، توضیحاتی هم اضافه شد؛ یعنی سلامتی، منبعی برای زندگی روزمره است، نه هدف برای زندگی. به بیان دیگر، سلامتی مفهومی مثبت است که بر منابع اجتماعی و شخصی و همچنین ظرفیت‌های جسمی تأکید دارد. این بدان معنی است که سلامتی منبعی برای حمایت از عملکرد یک فرد در جامعه گسترده است، نه اینکه به‌خودی خود هدف باشد. یک سبک زندگی سالم ابزاری را برای داشتن یک زندگی کامل بامعنا و هدف فراهم می‌کند. البته هر یکی از ما هم متناسب با روحیه، دانش و علایق خود می‌توانیم برای سلامتی تعاریف تازه‌ای داشته باشیم، اما آنچه تعریف سلامتی به‌عنوان سین اول سفره هفت‌سین امسال را متمایز می‎کند، تأثیر روزه بر سلامت جسم و روح انسان است که پزشکان بر آن تأکید و یادآوری می‌کنند، در زمان روزه‌داری، بدن به سراغ ذخایر چربی موجود برای تأمین انرژی موردنیاز می‌رود و این موضوع طبق مطالعات صورت‌گرفته فرصتی مناسب برای بهبود وضعیت متابولیسم بدن، کاهش وزن، تناسب اندام و ارتقای سلامتی روزه‌داران را فراهم می‌کند. از سوی دیگر برای برخی از ارگان‌های بدن مانند دستگاه گوارش روزه‌داری در واقع به مانند یک استراحت کلی و همانند خانه‌تکانی و نظافت کل سیستم‌های بدن محسوب می‌شود و باید این فرصت را غنیمت شمرد.

سین دوم
 سحرخیزی (سمنو)
امسال سین دوم سفره هفت‎سین‌مان می‌تواند «سحرخیزی» باشد. همان لحظات شیرین و دل‌انگیزی که روح و جسم هر انسان طالب آرامش در پناه خداوند را صیقل می‌دهد و صفای‌ماه مبارک رمضان در ایام عید نوروز را دوچندان می‎کند؛ تجربه‌ای دل‌انگیز در زمانی متفاوت که همزمان با بهار طبیعت، درهای رحمت الهی هم روی بندگانش گشوده می‌شود تا هر انسان با تقوا توشه‌ای از این سفره الهی بردارد که روی روزه‌داران گشوده شده است.
دریافت برکات آسمانی
اهمیت سحر و سحرخیزی تا جایی است که در برخی روایات به جایگاه والای آن یادشده است، از جمله، واژه‌ای با عنوان«سُحره» در بعضی روایات آمده که به یک‌سوم پایانی شب اطلاق می‌شود و از فضیلت بالایی برخوردار است. بهترین زمان نماز شب هم به همین زمان نسبت داده شده که تقریباً یک یا 2ساعت مانده به اذان صبح است و تلاوت قرآن، دعا، مناجات در آن ثواب بسیاری دارد. کسی که مقید باشد نسبت به این زمان و شب‌زنده‌داری کند که سیره علما و بزرگان بوده است، قلب و روح و جانش ظرف خوبی برای درک معارف الهی و دریافت برکات آسمانی می‌شود. بعضی‌ از بزرگان گفته‌اند اگر کسی سحر داشته باشد، همه‌‌چیز دارد و اگر کسی سحر نداشته باشد، هیچ‌چیز ندارد.
صفای جان
سحرخیزی و عبادت در سحر، آثار و نتایجی هم برای اجتماع دارد ولی فراموش نکنیم که در وهله اول، در خود فرد تحولی ملموس و محسوس به‌وجود می‌آورد. نخستین اثر اجتماعی سحرخیزی، قدرت آرامشی است که استفاده از سحرگاه به انسان دست می‌دهد، درست مثل سمنو که مظهر نیرومندی و قدرت است و استرس فرد را کم می‌کند، با سحرخیزی هم اعتماد به نفس فرد افزایش می‌یابد. انسان وقتی با آرامش در صحنه فعالیت‌های اجتماعی ظاهر شود، به راحتی بر اعصاب خود تسلط می‌یابد و کارهای روزمره را با صبر و وقار انجام می‌دهد. اثر دیگر سحرخیزی هم این است که انسان نسبت به زمان، هم از منظر کمی و کیفی مدیریت پیدا می‌کند. اگر انسان مقید باشد که سحرگاه را درک کند، زمانش را به‌گونه‌ای تنظیم می‌کند که شب‌ها زود بخوابد و صبح‌ها زود برخیزد. این فرد با چنین نظمی که پیدا می‌کند در صحنه اجتماع هم ارزش زمان را پاس می‌دارد و با زمانبندی مؤثر کارهایش را پیش می‌برد. همچنین تمرکز شخص افزایش می‌یابد چون بسیاری از کارشناسان سلامت معتقدند که درک سکوت و آرامش سحرگاه به انسان تمرکز می‌بخشد، به‌خصوص اینکه اگر در کنار عبادت سحرگاهی، مطالعه هم داشته باشیم این تمرکز، دوچندان می‌شود.

سین سوم
سم‌زدایی (سنجد)
تقارن بهار دل‌ها و طبیعت، یعنی شرایطی فراهم شده که علاوه بر تازه ساختن جسم و روح خود، سنجیده عمل کنیم و به پالایش درون‌مان هم بپردازیم و سموم مضر را از وجودمان دور کنیم؛ همان سم‌های زیانبار که در روزهای سال در جسم و روح‌مان نفوذ کرده و اگر در ابتدای سال نو که امسال مقارن شده با‌ ماه مبارک رمضان، در این راه نکوشیم، چه بسا ممکن است این سم‌ها در بندبند وجودمان ریشه بدواند و جسم و روح‌مان را برای همیشه بیمار و منزوی کند. بنابراین، سین سوم سفره هفت‌سین‌مان در نــــوروز رمـــضــانــی‌مــان، همان«سم‌زدایی» است که اگر به درستی انجام شود، روح و جسم سالم و شاداب در سال خواهیم داشت و این، تنها یکی از برکات تقارن‌ماه‌مبارک رمضان با عید نوروز است. درست مثل سنجد که نماد فرزانگی و زایش است و چه فرصتی بهتر از این ایام برای تحقق این مهم.
باروری و پاکسازی تن و روان
اگر به رفتارهای مراقبت‌آمیز انسان در قرن‌های گذشته هم نگاهی گذرا بیندازیم، می‌بینیم سم‌زدایی و پاکسازی بدن انسان همواره اقدام رایج و معمول بوده و هست. بدن ما روزانه با چیز‌های مختلفی در تماس است که بسیاری از آنها برای انسان خوب نیستند و گاهی اوقات به سم‌زدایی و بازگشت بدن به شرایط عادی نیاز است. اما افراد بسیاری به این موضوع توجه ندارند که روح و روان ما هم به انجام اقدامی مشابه نیاز دارد. ذهن و بدن ما هر دو می‌توانند با موارد منفی و چیز‌هایی که برای سلامت مضر هستند پر شوند. بسیاری از کارشناسان بهداشت و سلامت، افکار افسرده‌کننده را به‌عنوان دلیل اصلی ناراحتی انسان درنظر می‌گیرند. به‌عنوان مثال، اگر اخبار مختلف یا مطالبی را مطالعه می‌کنید که می‌دانید باعث ناراحتی شما خواهند شد، زمان آن فرا رسیده است که درباره سم‌زدایی روح و روان خود فکر کنید. افراد منفی‌نگر می‌توانند با گذشت زمان شما را هم شبیه به‌خود کنند، در شرایطی که حتی تا مدت‌ها پس از وقوع این اتفاق هم متوجه آن نشوید. اگر شما هم جزو آن گروه از افرادی هستید که ناخواسته وقت زیادی را صرف شبکه‌های اجتماعی و خودتان هم احساس می‌کنید از این طریق روح و روان شما در معرض آسیب است، ایام عید نوروز و ‌ماه مبارک رمضان امسال، بهترین فرصت برای کنار گذاشتن عادت قبلی و روی‌آوردن به معاشرت بیشتر با تک‌تک اعضای خانواده و حتی اطرافیان است. پس این فـرصت طلایی را از دست ندهید و برای باروری روح و دستیابی به سلامت جان بیش از پیش تلاش کنید.

سین چهارم
سرسبزی (سبزه)
یکی از نمادهای زیبای سفره هفت‌سین، سبزه است که می‌توان ابعاد وسیع‌تری از این واژه را مهمان سفره‌های نــــــوروزی خــود کـــرد و آن، «سرسبزی» است که همه را به وجد می‌آورد و همزمان بهار طبیعت و بهار قرآن را به یاد می‌آورد. برای واژه سرسبزی، معنای دل‌انگیزی مانند خرمی، طراوت و نزهت را آورده‌اند که همگی به نوعی به تازه‌شدن دلالت دارد. از سوی دیگر، تازگــی دل‌ها در بهار قرآن یا ‌ماه مبارک رمضان هم همان معانی خرمی، طراوت و نزهت را به ذهن متبادر می‌کند. بنابراین، امسال به همان میزان که به رویش سبزه‌ها در طـبیعت تـوجه مـی‌کنیم، می‎توانیم با رویش جوانه‌ها‌ در بهار قرآن و قرائت آیات الهی، دل‌ها را طراوت بخشیم و از این نماد به‌منظور داشتن سالی شاد و با طراوت استفاده کنیم.
کمک به نشاط اجتماعی
سرسبزی به‌دلیل شادابی‌ای که به ارمغان می‌آورد، بر نشاط اجتماعی مردم کمک خواهد کرد و این موضوع باعث تأثیر مثبت بر روحیه افراد خواهد شد. از سوی دیگر، نشاط اجتماعی آثار فراوانی بر زندگی شهروندان و جامعه دارد که توجه به آنها، منجر به توسعه اجتماعی خواهد شد. بنابراین، در روزهای ‌ماه مبارک رمضان و تعطیلات نوروزی که فرصتی برای رسیدگی به امور فضای سبز پیرامون خود داریم و همزمان می‌توانیم سرسبزی روح و روان خود را افزایش دهیم، بهترین گزینه دستاورد امسال، توجه همزمان به دو مقوله یادشده است. بی‌شک طبیعت سرسبز از نگاه قرآن و سخنان اهل‌بیت(ع) هم از جایگاه ممتازی برخوردار است. در قرآن کریم، حیات مجدد طبیعت بعد از مرگ ظاهری از نعمت‌های الهی و نشانه‌های خداوند برای اهل ایمان شمرده شده یا به‌عنوان مثالی برای برپایی قیامت و معاد از آن یادشده است. در احادیث آمده است که اگر کسی درختی را آب بدهد، انگار مؤمن تشنه‌ای را آب داده است. آب‌دادن به درخت، مثل آب‌دادن به مؤمن است. اهمیت سرسبزی در این ایام که طبیعت جلوه‌های زیبای خود را به نمایش می‎گذارد بر کسی پوشیده نیست و حالا که امسال واژه سرسبزی را به‌عنوان یکی از نمادهای بهار طبیعت و بهار قرآن در سفره‌های خانه و مهم‌تر از آن، سفره دل‌مان قرار داده‎ایم، بهتر است برای توسعه سرسبزی در سال هم کوشا باشیم و به هر میزان که در توان‌مان است سرسبزی در محیط زندگی و حتی محل کارمان را در اولویت قرار دهیم و به سهم خود نقشی در تـــوســـعـــه ســرســـبـزی در پیرامون‌مان داشته باشیم.

سین پنجم
سرمایه‌گذاری (سکه)
از قدیم‌الایام گفته‌اند نمی‌توان سفره هفت‌سین چید و در آن چند سکه‌ قرار نداد، چراکه سکه، همانطور که از عنوانش پیداست، نماد دارایی و ثروت است و برای داشتن سالی پر از ثروت و مکنت سر سفره هفت‌سین قرار می‌گیرد. اما حالا در تقارن بهار طبیعت و بهار قرآن که داریم سفره متفاوت و همسو با این دو مناسبت مبارک و فرخنده می‌چینیم، پیشنهاد تازه‌ای برای شما داریم که به‌نظر می‌رسد خوش‌تان می‌آید؛ چرا که علاوه برای یادآوری مفهوم سکه در سفره هفت‌سین، معنای گرانسنگ معنوی در حوزه اندوخته‌های بشری هم دارد. احتمالاً همانطور که خودتان هم حدس زدید، سین پنجم سفره هفت‎سین ما امسال «سرمایه‌گذاری» است و به اندوخته‌های معنوی در بهار قرآن هم اشاره دارد و تقارن دو مناسبت دل‌انگیز را مجالی برای افزودن بر حجم سرمایه‌های معنوی هر یک از ما قرار می‌دهد.
فرصت اندوختن سرمایه معنوی
در این ایام مبارک، فرصت‌های فـــــراوانـــی بـــرای انـــدوخـتـن سرمایه‌های معنوی فراهم است؛ از عبادت‌های پاک و خالصانه به درگاه خداوند متعال در روزها و شب‌های‌ ماه‌رمضان گرفته تا شرکت در برنامه‌های فرهنگی و اجتماعی که با رویکرد کمک به نیازمندان جامعه در این ایام تدارک دیده می‌شود. البته سرمایه‌ معنوی تعاریف جامع و گوناگونی دارد. ازجمله اینکه، سرمایه‌ای معنوی محسوب می‌شود که با ایجاد انسجام و هماهنگی میان جنبه‌های گوناگون زندگی، به مفهوم زندگی عمق‌ دهد و کیفیت آن را بهبود بخشد. تعاریف دیگر با نگرش‌های جـــزئــی‌تــر هــم از ســرمـــایـــه معنوی ارائه شده که مرور آنها می‌تواند برای بسیاری از ما که در جست‌وجوی دستیابی به سرمایه‌های معنوی در زندگی دنیوی هستیم الهام‌بخش باشد. ازجمله اینکه، سرمایه معنوی یعنی آگاهی نسبت به توانایی‌های خود، تشخیص ظرفیت‌های موجود در محیط اطراف، توانایی دیدن مسائل و مشکلات از ابعاد متفاوت، درک ارزش‌های والای انسانی، داشتن احساس همدلی و درک انسان‌های دیگر، احترام به تفاوت‌های موجود در انسان‌ها با اعتقاد به هدفمندبودن این تفاوت‌ها و توانایی بهره‌برداری از آنها و در نهایت توانایی تبدیل تهدیدها به فرصت و داشتن نگرش مثبت در تمام سطوح زندگی. بنابراین، وقتی ما توانایی آن را پیدا کنیم که به چیزی ‌جز خودمان فکر کنیم و فراتر از منافع شخصی خود بیندیشیم قدم اساسی برای کسب سرمایه معنوی برداشته‌ایم و چه فرصتی بهتر از این روزها و شب‌ها برای اندوختن سرمایه‌های معنوی و چه ثروتی بالاتر از اندوخته‌های فرازمینی و تأسی و توسل به بارگاه مهر بی‌انتهای باری‌تعالی در این ایام مبارک برای یک انسان وجود دارد؟

سین ششم
سخاوتمندی (سماق)
هر یک از نمادهای هفت‌گانه سفره هفت‌سین دلالت بر آرزوها و خصلت‌های نیک انسانی دارد که همزمان با نوشدن طبیعت، نو‌شدن در عرصه‌ها و ابعاد گوناگون زندگی را یادآوری می‌کند؛ حتی نو‌شدن نمادهای همیشگی که همان بار معنایی را داشته باشند به‌اضافه مفاهیم تازه که مقتضای زمان و مناسبت‌های فرخنده است که در چرخش کواکب، گاه مصادف و همزمان می‎شود. با این توضیح، اگر بخواهیم برای سین ششم سفره هفت‌سین که همان«سماق» است و نماد صبر و بردباری و تحمل دیگران، عنوان تازه‌ای را پیشنهاد کنیم، مناسب‌ترین عـــــنــــــوان بـــرای امــســــــال، «سخاوتمندی» است که بار معنایی به‌مراتب وسیع‌تری با خود دارد و همچنین دلالت‌ها دارد بر رفتارها و خصلت‌های نیک و پسندیده انسانی.
خصلت نیک انسانی
ســــخـــاوتــمــنــدی یـــکــــــی از خـــصـــلــت‌هـــایـــی اســـت که فطرت پاک آدمی را زنده نگه می‌دارد و مانند مشعلی در تاریکی هادی و راهنما خواهد بود. همچنین ارزشمندترین ســرمایه‌گـــــذاری در زنـــدگـــی انـســــان‌ها ســــخــاوتــمــنــدی است. شکی نیست که برخی خصلت‌های نیک انسانی مانند سخاوتمندی در بعضی ایام سال از جمله‌ماه مبارک رمضان مجال ظهور و بروز بیشتری پیدا می‎کند. در این ایام همه زمینه‌ها فراهم است که انسان به فطرت و ذات پاک خود گرایش بیشتری پیدا کند و در مقابل همنوعان خود با دست‌ودل‌بازی بیشتری عمل کند. فراموش نکنیم که سخاوتمندبودن در آموزه‌های دینی به اخلاق انبیا، ستون دین، نشانه شجاعت و باعث جلب دوستی و محبت مردم تعبیر شده است. بخشش به معنی کرم در فرهنگ ایرانی هم جزو صفات پسندیده و توصیه شده است. این ارزش هم مثل سایر ارزش‌های والای انسانی اگر عزم و همت بیشتری وجود داشته باشد، قابلیت رشد بیشتری دارد و در این میان، اگر از کودکی به افراد آموخته شود به جزویی از تار و پور وجودشان تبدیل می‌شود. با توجه به ارزش‌های والای انسانی که در مفهوم سخاوتمندی تنیده شده، شایسته است برای فراگیری و نهادینه‌شدن آن، این خصلت نیک و پسندیده را از سنین پایین به کودکان خود آموزش دهیم تا آنها با این روحیه بزرگ شوند. البته روانشناسان می‌گویند زمان آموزش سخاوتمندی به کودکان از حدود 3سالگی آغاز می‌شود چون قبل از این سن، کودکان درک درستی از این مفهوم ندارند اما از سال سوم زندگی کم‌کم می‌توانیم به او یاد بدهیم که سخاوتمند باشد و همه‌‌چیز را برای خودش نخواهد؛ چراکه صبر و سخاوتمندی یکی از راه‌های رسیدن به کامیابی در زندگی هر فردی است.

سین هفتم
 سلوک (سپند)
گاه گردش روزگار چنان بر وفق مراد انسان در جست‌وجوی حقیقت می‌چرخد که همه اتفاق‌ها را نیک و مبارک می‌بیند و همه راه‌های رستگاری را به روی گشوده تا دست بکشد از جمیع جهاتی که او را دنیایی کرده و پرواز کند به سمت جهانی که متعالی است و رضایت پروردگار در آن نهفته است. حالا با قرار‌گرفتن در بهار قرآن و بهار طبیعت، دل‌های آرزومند چنان مشتاق وصال با پروردگار شده است که جز به سلوک عارفانه در این ایام مبارک نمی‌اندیشند. پس شایسته است برای نیل به این آرزوی عارفانه، سین هفتم از سفره هفت‌سین امسال را با عنوان«سلوک» متبرک کنیم؛ مفهوم زیبا و دلنشینی که کمتر مجالی برای رسیدن به آن فراهم می‌شود و در معنای ساده به معنی رشد معنوی یا نزدیک‌ترشدن به خداست.
تعالی روحی
در منابع متعدد و از زبان عارفان و سالکان نقل شده که سلوک چیزی نیست جز روند ناپدیدشدن در مظاهر دنیایی. فرد باید کم‌کم ناپدید شود، باید موانعش را ذوب کند تا بتواند بی‌مرز شود. در ناپدیدی، انسان سالک ناپدید نخواهد شد. در واقع به شکلی متناقض وقتی نیست، برای نخستین بار وجود خواهد داشت. چراکه در این صورت کل خواهد بود. این ستاره‌ها و این درخت‌ها و این پرندگان، تمام آنچه بوده و خواهد بود، جزئی از انسان سالک خواهد بود؛ او اقیانوسی وسیع خواهد بود. سرور تنها در آن وسعت امکان‌پذیر است، آن بسطی که هیچ محدودیتی نمی‌شناسد. سیر و سلوک درونی، شبیه پرواز پرنده در آسمان است؛ پرنده‌ای پرواز می‌کند، او در آسمان جای پایی نمی‌گذارد، هیچ پرنده‌ای نمی‌تواند ردپای پرنده دیگری را در آسمان بجوید. برای پرواز، انسان سالک راه خود را انتخاب می‌کند. در مجموع، سلوک معنوی، همان حرکت و صیرورت باطنی در جهت تقرب به خداوند و در نهایت، وصول به حق و فنای در حق به‌معنای درست آن است. هر عمل سلوکی، مستلزم نوعی حرکت و تعالی روحی به‌سوی درجات عالی کمال، و متضمن نوعی معرفت باطنی و عرفانی به خداوند است. تعالیم اهل‌بیت(ع) به روشنی بر حقیقت، عناصر و مؤلفه‌های سیر و سلوک عرفانی و نیز ضرورت آن دلالت دارند. از سوی دیگر، سلوک معنوی، ضرورتی تردیدناپذیر برای سعادت انسان است. این شایستگی و بایستگی سلوک عرفانی، در مسیر آزادی از بند تعلقات نفسانی، رسیدن به درجات نهایی ایمان و در نهایت، دستیابی به معرفت شهودی از خود و خداوند است که چه فرصتی بهتر از این روزها و شب‌ها برای نیل به  این مهم.