یادداشت
نخبگان محلی، گره‌گشای امدادرسانی در بحران‌ها
شاهین مظفری*
وقوع زلزله‌هایی بزرگ در خوی، ترکیه و سوریه این حقیقت را آشکار می‌سازد که ساختارهای حاکمیتی و دولتی در سراسر جهان با تمامی ظرفیت‌های انسانی، اقتصادی و تجهیزاتی خود و مبتنی بر تمامی مانورها و تمرین و سازماندهی‌های انجام شده در سال‌های گذشته امکان پاسخگویی همه‌جانبه، سریع و تأثیرگذار را در روزهای اولیه ندارند و این عدم‌کارایی که به‌خاطر به‌هم‌ریختگی در زنجیره فرماندهی، انسداد راه‌های اضطراری، مرگ و فقدان نیروهای متخصص و مدیران تصمیم‌گیر، قطع راه‌های ارتباطی، پیشامد رخدادهای امنیتی و... حاصل می‌شود می‌تواند منجر به عدم‌امدادرسانی به‌موقع، افزایش تعداد فوتی‌ها و مصدومین، آشوب‌های اجتماعی، ازدست‌رفتن سرمایه و اعتماد اجتماعی در بین شهروندان، حمله‌های رسانه‌ای، عدم‌عدالت در توزیع امکانات و... شود. تجربه زلزله‌های اخیر و بررسی تمامی بحران‌های بزرگ 50سال گذشته راه‌های زیر را پیش‌روی متولیان و شهروندان قرار می‌دهد.نخستین راه، تمرکز بر موضوع آموزش همگانی شهروندان است که از سنین کودکی آغاز شود و به‌صورت مستمر ادامه می‌یابد. (همانند آموزش پناهگیری و تخلیه در مدارس شهر تهران که به‌عنوان مدرسه آماده شناخته می‌شود) این آموزش‌ها نه‌تنها به‌صورت مجازی و علمی بلکه باید به‌صورت عملی در قالب بازی‌های خانوادگی، تمرین، مانور و... به‌صورت دائم تکرار شود تا افراد آموزش‌دیده در لحظات وقوع بحران‌ها بدون لحظه‌ای اتلاف وقت کاردرست را در جهت حفظ جان خود انجام دهند. از طرف دیگر از نظر کمی زنان یکی از آسیب‌پذیرترین اقشار جامعه در شرایط بحران هستند. زیرا آنها با ایفای نقش‌های متعددی چون مادری و همسری برای حفاظت از خانواده، صحنه حادثه را برای حفظ جان سایر اعضای خانواده و کمک به آنها ترک نمی‌کنند و به همین دلیل بیشتر در معرض آسیب هستند. به‌عنوان‌مثال در زلزله 1984عشق‌آباد، 33هزارنفر فوت کردند که 47درصد آنها زن و 18درصد مرد و 35درصد آنان را کودکان تشکیل دادند؛ همچنین در زلزله تاشکند زنان 20درصد بیشتر از مردان کشته شدند.
همچنین باتوجه‌به پژوهش مشترک انجام شده توسط سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران و نهادهای بین‌المللی، یکی از مهم‌ترین گروه‌های هدف کلیدی برای آموزش، زنان هستند و این امر به‌دلیل قابلیت انتقال مفاهیم آموزشی به سایر اعضای خانواده علی‌الخصوص کودکان است.
دومین برنامه پیشنهادی سازماندهی گروه‌های مردمی آموزش‌دیده باهدف خود امدادی و دگر امدادی در مقیاس محله است. این گروه‌ها به‌عنوان نزدیک‌ترین گروه‌ها به حوادث و بحران‌ها در سطح محله که اشراف کاملی به شرایط محله، نقاط امن محله همانند مساجد و مراکز ورزشی، ظرفیت‌های خدمت‌رسان و امدادی مثل درمانگاه‌های محلی، افراد و محل‌های در معرض آسیب بیشتر مثل مراکز نگهداری کودکان، معلولان، سالمندان و جانبازان دارند می‌توانند خدمات سریعی را جهت نجات جان شهروندان (همسایگان) ارائه نمایند. در این میان سازماندهی نخبگان، متخصصان، خیرین و اصناف محلی گام بزرگی در جهت امدادرسانی باتکیه‌بر ظرفیت‌های محلی در زمان وقوع بحران‌هاست. سازماندهی پزشکان و روانپزشکان تا نانوایان و رانندگان خودروهای سنگین می‌تواند گره‌گشای امدادرسانی در دقایق اولیه پس از وقوع بحران‌ها در سطح محلات شهر تهران باشد.
این روزها امکان عضویت، آموزش رایگان و سازماندهی شهروندان علاقه‌مند در قالب گروه‌های دوام (داوطلب واکنش اضطراری محله) در سراهای محلات شهر تهران، سایت سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران و پایگاه‌های مدیریت بحران نواحی شهر فراهم شده که فرصتی است برای یادگیری و انتقال مفاهیم پیشگیری و واکنش صحیح در مقابل بحران‌ها به سایر اعضای خانواده.
*معاون مشارکت جامعه‌محور سازمان مدیریت بحران شهر تهران
در همینه زمینه :
