خیزش «تحریک طالبان»، انفعال اسلام‌آباد

رضا عمویی- روزنامه‌نگار

طی کمتر از یک ‌ماه اخیر، پاکستان شاهد 3حمله تروریستی مرگبار بوده که حداقل 2 حمله آن با مسئولیت گروه «تحریک طالبان پاکستان» انجام شده است. این گروه دیروز با انتشار بیانیه‌ای حمله مسلحانه شامگاه جمعه به مقر مرکزی پلیس در شهر کراچی را برعهده گرفت. حمله مسلحانه جمعه توسط 5فرد مسلح انجام شد که در جریان درگیری با نیروهای پلیس، همه این افراد کشته شدند. 4نفر از نیروهای پلیس نیز در اثر تیراندازی و همچنین انفجار جلیقه انتحاری مهاجمان کشته شدند. تحریک طالبان در بیانیه خود با هشدار به پلیس پاکستان از آنها خواسته یا راه خود را از ارتش این کشور جدا کنند و یا در انتظار حملات شدیدتر باشند.
مقر فرماندهی پلیس کراچی، محل استقرار صدها افسر و مقامات پلیس این شهر بندری در جنوب پاکستان است. این مقر نظامی در یک منطقه امنیتی در مرکز شهر قرار دارد. حمله تحریک طالبان به این مرکز نظامی کمتر از 20روز پس از انفجار انتحاری در مسجدی در شهر پیشاور واقع در شمال پاکستان صورت گرفت که مسئولیت آن انفجار را هم تحریک طالبان به‌عهده گرفت. انفجار تروریستی در مسجد پیشاور به کشته شدن حداقل 100نفر و مجروح شدن 225 نفر دیگر منجر شد. با توجه به قرارگیری مسجد در کنار مرکز پلیس پیشاور، تمامی قربانیان آن حمله هم از میان نیروهای پلیس بودند که هنگام نماز در مسجد حضور داشتند.
وب سایت تحلیلی دیپلمات در گزارشی اعلام کرده که حوادث تروریستی در پاکستان طی یک سال گذشته به‌شدت افزایش یافته و در سال میلادی 2022بیش از 300حمله تروریستی را در این کشور شاهد بوده‌ایم. از این تعداد، تقریباً 89مورد توسط تحریک طالبان پاکستان انجام شده که نشان‌دهنده افزایش تحرکات این گروه شبه‌نظامی در پاکستان است.

احیای تحریک طالبان پاکستان
فعالیت‌های تحریک طالبان‌ پاکستان در سال‌های 2019-2015 به‌شدت دچار افول شده و حملاتش به‌شدت کاهش یافته بود. اما این گروه در اواخر نوامبر 2022 یعنی حدود 3‌ماه پیش با انتشار فهرستی از خواسته‌های خود، ضمن اعلام پایان آتش‌بس با دولت اسلام‌آباد، فرمان آغاز جنگ با ارتش پاکستان را اعلام کرد. تحریک طالبان پاکستان پایان آتش‌بس با دولت را به دلیل برآورده نشدن خواسته‌های خود عنوان کرد. این آتش‌بس از 6‌ماه قبل با وساطت طالبان افغانستان اجرایی شده بود.
بسیاری از رسانه‌های پاکستانی عزم‌جزم شبه‌نظامیان تحریک طالبان برای مبارزه با دولت را تحت‌تأثیر حمایت ضمنی طالبان افغانستان می‌دانند. روزنامه دان پاکستان در گزارشی در تابستان امسال و در زمانی که هنوز آتش‌بس تحریک طالبان و دولت اسلام‌آباد جریان داشت، نوشته که بازگشت طالبان به کابل، تحریک طالبان پاکستان را جسورتر کرده است. این روزنامه حتی ادعا کرد که حدود 5 تا 6 هزار تروریستی که در برابر دولت پاکستان می‌جنگند، در افغانستان تحت ‌سلطه طالبان آموزش می‌بینند.
این اتهامات اگرچه در سطح رسانه‌ها مطرح شده، اما چندان هم دور از واقعیت به‌نظر نمی‌رسد. تحریک طالبان پاکستان از نظر ایدئولوژیک با طالبان افغانستان کاملا همسو است و این همسویی تا آنجا پیش رفت که در آستانه بازگشت طالبان به قدرت در سال 2021این گروه با رهبر طالبان در کابل بیعت کرد. دیپلمات در گزارش خود می‌نویسد که حضور و فعالیت تحریک ‌طالبان در پاکستان یک فرصت ارزشمند برای طالبان در کابل است و حاکمان فعلی طالبان در کابل از کارت تحریک طالبان در روابط خود با پاکستان استفاده می‌کنند. دیپلمات در عین حال بر این مسئله تأکید دارد که احیای دوباره تحریک طالبان فقط نتیجه روی کارآمدن طالبان افغانستان نیست، بلکه سیاست‌های گذشته دولت‌های مختلف اسلام‌آباد در مبارزه با این گروه تروریستی شکست خورده است. در واقع اگرچه دولت اسلام‌آباد مبارزه با تحریک طالبان را از اوایل دهه 2010 به‌ویژه در مناطق مرزی آغاز کرد، اما دولت‌های متوالی حاکم در اسلام‌آباد در این مدت نتوانسته‌اند اقدامات فرهنگی و غیرنظامی برای مبارزه با هسته افراط گرایی را دنبال کنند و همه اقدامات در برابر تحریک طالبان به عملیات نظامی و بمباران مقر رهبران و اعضای آنها معطوف بوده است. براساس این گزارش، عمده سیاست دولت‌های مختلف پاکستان در مقابل تحریک طالبان یا مماشات کامل و یا طرد کامل بوده است و این رویکردهای سیاه و سفید مانع از تدوین و اجرای یک سیاست منسجم ضد‌تروریسم در پاکستان شده است. در این شرایط، طی سال‌های گذشته تحریک طالبان نه‌تنها دچار افول نشده، بلکه موفق به عضوگیری بیشتر شده و اکنون یک چالش امنیتی جدی در برابر دولت پاکستان به‌شمار می‌رود.

دست بسته اسلام‌آباد مقابل تحریک طالبان
نمی‌توان این نکته را نادیده گرفت که افزایش حملات و فعالیت‌های تحریک طالبان در پاکستان طی چند ‌ماه گذشته تحت‌تأثیر تقویت توان تشکیلاتی و مادی این گروه صورت گرفته است. اسفندیار میر، کارشناس جنوب آسیا در مؤسسه صلح آمریکا در گزارشی درباره تقویت توان تشکیلاتی تحریک طالبان می‌نویسد: «تشدید حملات تحریک طالبان، تابعی از افزایش قدرت سیاسی و مادی آنهاست. این افزایش قدرت را در افزایش کادر جنگجویان آموزش دیده، بمبگذاری‌های انتحاری و دسترسی گسترده به سلاح‌ها و تجهیزات نظامی می‌توان دید.» میر همچنین معتقد است که در برابر انسجام و افزایش قدرت تحریک طالبان، دولت اسلام‌آباد فاقد توان کافی برای مقابله با این شبه‌نظامیان است. به اعتقاد او، وضعیت بحرانی اقتصاد پاکستان، گزینه‌های نظامی دولت را در برابر تحریک طالبان محدود می‌کند. در واقع شاید پاکستان بتواند حملات بیشتری را علیه پایگاه‌های تحریم طالبان در مرز شمالی انجام دهد، اما منابع مالی لازم برای آغاز یک کمپین گسترده نظامی علیه تحریک طالبان را در اختیار ندارد.


تحلیل
چالش‌های اسلام‌آباد در مبارزه با تحریک طالبان

نوید‌ حسین، روزنامه‌نگار پاکستانی:خواسته‌های اصلی تحریک طالبان از اسلام‌آباد چیزی شبیه تسلیم شدن دولت مرکزی است. این گروه شبه‌نظامی با امتناع از کنار گذاشتن سلاح و اصرار بر سازماندهی تشکیلاتی و تلاش برای تشکیل منطقه خودمختار قبایلی خیبر‌پختون‌خوا در شمال پاکستان، به دنبال ایجاد یک «امارت کوچک» خودخوانده و صدور ایدئولوژی خود به سایر مناطق پاکستان است. پیروزی طالبان در افغانستان این باور را در میان تحریک طالبان تقویت کرده است که اعضای تحریک نیز با توجه به بی‌ثباتی سیاسی در اسلام‌آباد، می‌توانند اهداف خود را از طریق جنگ چریکی، حملات مسلحانه و انفجارهای انتحاری پیش ببرند. این گروه همچنین می‌داند که جنگجویانش در حال حاضر از امتیاز رفت‌وآمد آسان به افغانستان تحت حاکمیت طالبان برخوردارند. در این شرایط، شاید دولت فعلی شهباز شریف برای مقابله با تحریک طالبان، به فکر عملیات نظامی باشد، اما هنوز ماهیت عملیات نظامی احتمالی توسط پاکستان مشخص نیست. از سوی دیگر تحریک طالبان در هیچ نقطه‌ای از مناطق قبایلی شمال، متمرکز نیست و شناسایی مناطق تحت کنترل این گروه بسیار دشوار است.