طالبان پاکستان؛ معمای امنیتی اسلام‌آباد

نخست‌وزیر پاکستان با تأکید بر سیاست «تحمل صفر در برابر تروریست‌ها» ضمن خط‌ونشان کشیدن برای طالبان افغانستان، هشدار داده که هیچ کشوری نباید به تروریست‌ها و مشخصا گروه تحریک طالبان پاکستان(TTP) پناه دهد. تهدیدهای شهباز شریف درست روزی مطرح شد که گروه تحریک طالبان پاکستان که اکنون به بزرگ‌ترین تهدید تروریستی در این کشور تبدیل شده با انتشار گزارشی از تعداد حملات خود در سال 2022 مدعی شد که ۳۶۷حمله علیه نیروهای امنیتی پاکستانی انجام داده که در جریان آن 446نفر کشته و 569نفر مجروح شده‌اند. به‌گزارش خامه‌پرس افغانستان، تحریک طالبان اعلام کرده بیشتر حملاتش در ایالت خیبر پختون‌خواه متمرکز بوده است.
طالبان پاکستان هفته گذشته نیز در اقدامی جنجالی اعضای کابینه دولت موازی خود را برای مناطق شمال‌غربی پاکستان معرفی کرد و گفت هرگونه گفت‌وگو با اسلام‌آباد مشروط به استقلال این مناطق قبایل‌نشین است. آذرماه (نوامبر) بود که طالبان پاکستان آتش‎بس با اسلام‌آباد را لغو کرد؛ آتش‌بسی که نتیجه مذاکرات ارتش پاکستان با این گروه در کابل بود و با میانجی‌گری طالبان افغانستان انجام شد. پس از لغو این آتش‌بس، موج گسترده‌ای از حملات تروریستی در پاکستان به راه افتاد و خشونت‌ها به بالاترین سطح رسید. اکنون کارشناسانی که از نزدیک تحولات پاکستان را دنبال می‌کنند، هشدار می‌دهند که علاوه بر بحران‌های اقتصادی و سیاسی، آنچه در ماه‌های پیش‌رو می‌تواند دولت پاکستان را فلج کند، تشدید تهدیدهای امنیتی و گسترش دامنه خشونت‌ها در این کشور است.

چرا طالبان پاکستان آتش‌بس را لغو کرد؟
با افزایش حملات تروریستی در پاکستان، تنش‌های اسلام‌آباد و حکومت طالبان در افغانستان بالا گرفته است. پاکستان ادعا می‌کند که نیروهای تحریک طالبان در قلمروی افغانستان پناهگاه امن دارند و به همین دلیل از طالبان می‌خواهد که در راستای مبارزه با این گروه، با اسلام‌آباد همکاری کند؛ درخواستی که به‌نظر می‌رسد طالبان افغانستان تمایلی به آن ندارد.
زمانی که ایمن الظواهری، رهبر گروه القاعده، در نهم مرداد (31جولای) در جریان حمله پهپادی آمریکا در قلب کابل کشته شد، برخی ناظران پیش‌بینی کردند که اگر این پهپاد از پاکستان برخاسته باشد، عواقب و پیامدهای جدی برای اسلام‌آباد در پی خواهد داشت. این پیش‌بینی با رو به وخامت گذاشتن روابط اسلام‌آباد ـ کابل و سپس لغو آتش‌بس تحریک طالبان پاکستان با دولت پاکستان تاحدودی محقق شد.
مؤسسه مطالعات راهبردی شرق در تهران در گزارشی با عنوان «تأثیر ترور الظواهری بر افزایش تنش بین پاکستان و افغانستان» می‌نویسد:‌ حکومت طالبان، پاکستان را متهم کرده که به آمریکا اجازه داده از حریم هوایی این کشور استفاده کند و آنچه این ظن را تقویت می‌کند، گفت‌وگوی فرمانده ارتش پاکستان و فرماندهی مرکزی آمریکا (سنتکام) است؛ آن‌هم تنها 48ساعت پیش از پرواز پهپادی که الظواهری را ترور کرد. به‌دنبال ادعاهای طالبان علیه اسلام‌آباد، تحریک طالبان پاکستان حملات خود را در پاکستان از سر گرفت و حمله چند هفته بعد این گروه که به کشته شدن 5نفر منجر شد، آتش‌بس نامحدود بین تحریک طالبان و اسلام‌آباد را شکست.

ردپای آمریکا در تحولات پاکستان
این تنها طالبان افغانستان نیست که اسلام‌آباد را به همکاری با آمریکا متهم کرده است. عمران خان، نخست‌وزیر برکنار شده پاکستان، نیز ضمن تکرار اتهامات مطرح شده از سوی طالبان افغانستان، تأکید کرده که دولت فعلی پاکستان در توافقی از پیش تعیین شده به نیروهای آمریکایی اجازه می‌دهد تا از قلمروی این کشور برای حملات پهپادی در منطقه استفاده کند. به‌گزارش روزنامه پاکستانی اکسپرس تریبون، عمران‌خان 2روز پیش با تأکید بر اینکه حملات سازمان سیا از مبدأ پاکستان بخشی از مذاکرات توطئه‌آمیز و پشت پرده آمریکایی‌ها با دولت فعلی پاکستان بوده، گفت: «به این دلیل که دولت من قویا در برابر درخواست‌های آمریکا برای استفاده از قلمروی پاکستان مقاومت ‌کرد، علیه من لابی کردند.»
نخست‌وزیر برکنار شده پاکستان پیش‌تر نیز بارها تأکید کرده بود که پروژه تغییر رژیم در اسلام‌‌آباد توسط آمریکا برای سرنگونی دولت او طراحی شده بود؛ به‌ویژه اینکه درست یک‌ماه پس از سرنگونی دولت عمران‌خان با رأی عدم‌اعتماد پارلمان، آمریکا عملیات ضدتروریسم خود با همکاری پاکستان به رهبری شهباز شریف را از سر گرفت.

طالبان افغانستان و طالبان پاکستان
پس از اینکه طالبان پاکستان دولت سایه تشکیل داد، اسلام‌آباد تهدید کرد که حق حمله به مواضع این گروه نه‌تنها در پاکستان که در قلمروی افغانستان را برای خود محفوظ می‌داند.
درباره قدرت‌گیری کم‌سابقه گروه‌های مسلح ضد‌دولتی در پاکستان، گمانه‌زنی‌های مختلفی وجود دارد، اما کمتر کسی تردید دارد که یکی از مهم‌ترین ریشه‌های آن بازگشت دوباره طالبان به قدرت در افغانستان بوده است. عبدالمتین فرهمند، خبرنگار افغانستانی در یادداشتی با اشاره به روابط تاریخی پاکستان و گروه طالبان در وب‌سایت خبرگزاری جمهور می‌نویسد: «طالبان افغانستان توسط پاکستان به‌وجود آمد و نیروهایش در مدارس و اردوگاه‌های نظامی این کشور آموزش دیدند و از سوی سازمان اطلاعات پاکستان تجهیز و تسلیح شدند، اما چیزی که شاید در محاسبات اسلام‌آباد جایی نداشت، این بود که قدرت‌گیری جریان افراطی در کابل، زمینه‌ساز تحریک گروه‎های دیگر شده و به تروریست‎ها و افراط‌گرایان، انگیزه، الهام و امید می‌بخشد و آنان را به پیروزی در مبارزات مسلحانه و خشونت‌بار برای براندازی دولت‌های ملی پاکستان مصمم‌تر می‌کند. این همان چیزی است که به‌نظر می‌رسد هم‌اکنون درباره طالبان پاکستان رخ داده است.»
به‌نظر می‌رسد که یکی از عوامل تعیین‌کننده تحولات منطقه‌ای در سال 2023مشخص شدن ماهیت روابط اسلام‌آباد و دولت طالبان در افغانستان است؛ چراکه پیش‌بینی‌ها حاکی از آن است که با تشدید حملات طالبان پاکستان فشارهای اسلام‌آباد بر دولت طالبان افغانستان به‌منظور مداخله برای کنترل این گروه نیز بیشتر خواهد شد.

مکث
بحران‌های چندگانه پاکستان
 سال 2022در پاکستان حتی با معیارهای تاریخ سیاسی پرتلاطم این کشور هم، سالی پرآشوب بود. سیاستمداران پاکستانی در سالی که گذشت، همزمان با چند بحران مواجه شدند؛ بحران‌هایی که یکی پس از دیگری ظاهر شده و در بسیاری موارد یکدیگر را تقویت کردند. بحران سیاسی و تنش‌های دولت و دستگاه قضایی با نخست‌وزیر سابق، بحران آب‌وهوایی به‌ویژه وقوع یکی از شدیدترین سیل‌های جهان و به تبع آن بحران اقتصادی ازجمله افزایش تورم و نابودی بخش گسترده‌ای از محصولات کشاورزی و مهم‌تر از همه، بحران امنیتی و تشدید حملات تروریستی به‌وی‍ژه در ماه‌های پایانی سال 2022 از جمله چالش‌هایی بود که اسلام‌آباد با آن روبه‌رو شد. روزنامه داون پاکستان نوشت: درگیری‌های مرزی میان پاکستان و افغانستان و حملات تروریستی علیه نیروهای امنیتی در بلوچستان بر مشکلات امنیتی فزاینده در مرزهای غربی افزوده است. اما جالب اینجاست که هیچ‌یک از این بحران‌ها نتوانست رهبران سیاسی پاکستان را با یکدیگر متحد کند و اسلام‌آباد در سالی که گذشت، یکی از پرتنش‌ترین دوران‌های سیاسی خود را پشت سر گذاشت.

تحلیل
طالبان افغانستان متحد اسلام‌آباد نیست

مومینا طالب ، کارشناس روابط بین‌الملل در پاکستان:گروه تحریک پاکستان به‌دنبال اعلام استقلال است. بر این اساس، اسلام‌آباد باید پیش از هر چیز، از مصالحه در مورد تمامیت ارضی کشور و حاکمیت خود خودداری کند و در مذاکرات احتمالی آینده امنیت شهروندان پاکستانی را در اولویت قرار دهد. دولت پاکستان مجبور است که در سیاست‌های خود نسبت به طالبان افغانستان نیز تجدیدنظر کند؛ چرا که طالبان افغانستان با زیر پا گذاشتن تعهدات خود در توافق دوحه، نه ‌تنها حقوق بشر را در افغانستان تضعیف و زنان و دختران این کشور را از حقوق اولیه خود محروم کرده، بلکه نشان داده وعده مهم اش مبنی بر اینکه اجازه نخواهد داد تا افغانستان به پایگاه گروه‌های تروریستی تبدیل شود را نیز نادیده گرفته است. نشانه‌ها حاکی از آن است که طالبان افغانستان به ایده‌های 20سال پیش خود بازگشته است و اکنون وقت آن رسیده تا اسلام‌آباد و جامعه جهانی تعهدات شان را به آنان یادآوری کنند. اسلام‌آباد باید این حقیقت را بپذیرد که طالبان افغانستان نمی‌تواند برای مقابله با گروه‌های تروریستی از جمله گروه تحریک طالبان، متحد پاکستان باشد.