کابل؛ مقصد نهایی تأمین حقابه هامون

زهرا رفیعی-روزنامه‌نگار

سال‌هاست حقابه ایران از رودخانه هیرمند داده نشده و طالبان حتی به معاهده‌های بین‌المللی تامین حقابه‌ها هم اهمیت نمی‌دهد. حالا سیستان براساس اعلام مدیرکل محیط‌زیست آن استان تنها برای حدود 3‌ماه آب دارد و قرار است علی سلاجقه، رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست به‌منظور مذاکره درباره تامین حقابه هامون و نجات سیستان از بی‌آبی به کابل سفر کند. او در حاشیه جلسه هفتگی هیأت دولت اعلام کرده که تاکنون اقدام اجرایی برای پرداخت حقابه هیرمند به تالاب هامون از سوی هیأت حاکمه افغانستان انجام نشده است.
رودخانه هیرمند اصلی‌ترین منبع تامین حقابه تالاب هامون است. در این شرایط، خشک شدن تدریجی این تالاب که از اوایل دهه 70شمسی آغاز شده و در سال‌های اخیر با شدت بیشتری پیش رفته، زمینه تغییرات منفی زیست‌بوم منطقه را مهیا کرده است؛ تا جایی‌که نام این تالاب در «لیست تالاب‌های در معرض خطر» (مونترو) ذکر شده است. استدلال افغانستانی‌ها این است که اولا بارش‌ها در سرچشمه‌های رود هیرمند در افغانستان بسیار کم شده است؛ درحالی‌که داده‌های ماهواره‌ای چیز دیگری می‌گوید و دوم اینکه مسیر رودخانه نیاز به لایروبی دارد. با وجود این، ایران اعلام کرده‌ که آمادگی لایروبی مسیر آب را به‌صورت فنی دارد تا آب بازنگردد و به توربین‌های سد آسیب نرسد، اما طرف افغانستانی گفته است که ۳میلیون دلار پول نیاز دارد که شرکت‌های خودشان لایروبی کنند.
مذاکره بر سر حقابه تالاب هامون در دل مذاکره بر سر حقابه 820میلیون مترمکعبی ایران از افغانستان است و تیم‌هایی از وزارت امور خارجه و وزارت نیرو آن را پیگیری می‌کنند.
طالبان که روی کار آمد، ملاعبداللطیف منصور، وزیر آب و انرژی طالبان در دیدار با سیدحسن مرتضوی، معاون سفیر کشورمان در افغانستان گفته بود که با وجود خشکسالی و کم‌آبی هیرمند، به توافق حقابه با ایران پایبندند، ولی تابستان امسال، حسین ‌امیر‌عبداللهیان، وزیر امور خارجه در پاسخ به نماینده زابل گفت: قرار است کارشناسان ایرانی از رودخانه بالادستی سد کجکی افغانستان بازدید کنند تا مقدار کاهش شاخص آب بر مبنای قرارداد ۱۳۵۱ بررسی شود.
حسن کاظمی‌قمی، سفیر ایران در افغانستان، درباره حقابه ایران از هیرمند به خبرگزاری جماران گفت: «چه در گفت‌و‌گوهای شفاهی و چه در یادداشت‌های رسمی که مقامات طالبان برای کشور ما فرستادند تأکید بر اجرای معاهده دارند. تأکید بر تشکیل کمیساریای آب دارند و به این مسئله در ده‌ها یادداشت رسمی اشاره کرده‌اند. این آب باید جاری می‌شد و به سمت ایران می‌آمد، اما اساس سد کمال‌خان انحرافی است. مقامات طالبان در گفت‌وگوهایشان با ما مطرح کردند که باید این مشکل حل شود تا آب مسیر واقعی خودش را طی کند؛ یعنی طالبان نگفتند که آب را نمی‌دهند.»
جبار وطن‌فدا، مدیرکل دفتر رودخانه‌های مرزی و منابع آب مشترک وزارت نیرو نیز چند‌ماه پیش به خبرگزاری فارس اعلام کرده بود که هیأت کمیساریای ایران ضمن اعلام اعتراض شدید به رویه کنونی طرف افغان در پایمال‌کردن حقابه قانونی ایران و انحراف و هدررفت آن به شوره‌زار گودزره، انتظار دارد افغانستان پایبندی به معاهده 1351 هیرمند را نه در گفتار، بلکه در عمل به اثبات برساند. با وجود اظهارات مقامات سیاسی افغانستان و قول‌ مساعد کمیساریای طرف افغان در مورد پایبندی به معاهده 1351 هیرمند و تحویل حقابه ایران، متأسفانه در سال آبی گذشته کمتر از 4میلیون مترمکعب آب از حقابه 820میلیون مترمکعبی مندرج در معاهده وارد کشور شده است.
حالا اگر علی سلاجقه، معاون محیط‌زیست رئیس‌جمهوری بتواند در شرایط کنونی به افغانستان سفر کند، این نخستین بار خواهد بود که تیمی از جانب سازمان محیط‌زیست برای حقابه طبیعت ایران به افغانستان می‌رود.


استدلال افغانستان غیر علمی است

علی سلاجقه-رئیس سازمان حفاظت محیط زیست: بحث‌های دیپلماسی در این زمینه جریان دارد و ما درصدد هستیم دیداری با مجموعه حاکمیت افغانستان داشته باشیم. خود من می‌خواهم به افغانستان بروم. قبلا وزیر نیرو هم به این کشور رفته است. از سفیر خودمان در افغانستان خواسته‌ایم تا شرایط را برای حضور ما در این کشور فراهم کند تا گفت‌وگوها را ادامه دهیم. وزارت خارجه و استانداری سیستان و بلوچستان هم در حال فعالیت هستند تا افق‌های تازه‌ای گشوده شود. این بحث به نشست‌های متعد نیاز دارد. آنها (هیأت حاکمه افغانستان) استدلال‌هایی دارند که نه واقعی است و نه علمی. اخیرا به نتایجی داریم می‌رسیم، ولی در اجرا هنوز اتفاقی نیفتاده است، اما امیدوارم گفت‌وگوها به جای خوبی برسد. از طریق مجامع بین‌المللی هم نمی‌توان خیلی پیگیر بود؛ چون هیأت حاکمه مستقری در افغانستان نیست.

سیستان 3‌ماه آب دارد

داوود میرشکار-مدیرکل حفاظت محیط زیست سیستان و بلوچستان:  در سال آبی جاری هیچ حقابه‌ای به ایران داده نشده است. هامون‌ها خشک شده‌اند. چاه‌نیمه‌ها هم در حال خشک شدن هستند و کلا تا 3‌ماه دیگر آب دارند. هنوز هیچی نیامده و امیدی برای رهاسازی آب به سمت ایران نداریم. سرویس‌های اطلاعاتی کشورهای دیگر تلاش می‌کنند که آب به ایران نرسد. پروژه انتقال آب از دریای عمان به سمت سیستان نیز به کندی صورت می‌گیرد و چاه‌های ژرف نیز متأسفانه آبدهی زیادی ندارد.