عصر جدید مناسبات تهران و کابل

علیرضا احمدی-روزنامه‌نگار

نخستین سفر وزیر امور خارجه ایران به افغانستان پس از روی ‌کار آمدن طالبان در این کشور در شرایطی انجام شد که دوطرف پرونده‌های متنوعی روی‌ میز دارند و رایزنی‌های عباس عراقچی در افغانستان گام تازه‌ای برای توسعه مناسبات تهران و کابل، به‌ویژه در حوزه‌های اقتصادی و امنیتی به‌حساب می‌آید.
از مردادماه1400 که طالبان قدرت را در افغانستان به‌دست گرفت، رفت‌وآمدهای دیپلماتیک میان تهران و کابل با هدف رایزنی درباره موضوع‌های مورد علاقه دوطرف همواره در جریان بوده، اما سفر عراقچی، به‌عنوان نخستین حضور وزیر امور خارجه ایران در کابل پس از تشکیل حکومت طالبان در افغانستان، نشان‌دهنده عزم دوطرف برای بررسی پرونده‌های متعدد مطرح در مناسبات فی‌مابین است.
سفر عراقچی به افغانستان، آن‌هم با همراهی یک هیأت سیاسی- اقتصادی در شرایطی انجام می‌شود که طی بیش از 3سال اخیر با وجود اینکه مناسبات تهران- کابل با تنش‌هایی به‌ویژه در زمینه پرونده حقابه هیرمند همراه بوده، اما دوطرف همواره درحال برداشتن گام‌های روبه‌جلو در زمینه ارتقای سطح تعامل‌ها و همکاری‌های دوجانبه در حوزه‌های مختلف بوده‌اند.

فراز و فرودهای مناسبات تهران- کابل
مناسبات تهران و کابل طی بیش از 3سال‌گذشته 3مقطع ویژه را پشت‌سر گذاشته و اکنون به‌نظر می‌رسد در حال ورود به دوران تازه‌ای است.

 بازگشت طالبان: 24مردادماه1400 بود که نیروهای طالبان پس از یک سلسله درگیری‌ها در شهرهای مختلف افغانستان، وارد کابل شدند و با سقوط دولت اشرف‌غنی، عصر تازه‌ای در مناسبات تهران و کابل آغاز شد؛ مناسباتی که در ابتدای راه با ابهام‌هایی همراه بود و طراحی‌های پیچیده غربی، خواب درگیرسازی ایران با طالبان را دیده بودند. در این مقطع که با آغاز به‌کار دولت سیزدهم در ایران مصادف بود، رویکردهای همکاری‌جویانه ایران و تعیین «نماینده ویژه رئیس‌جمهور در امور افغانستان» مسیر تازه‌ای پیش روی دوطرف ترسیم کرد.

عبور از تنش‌ها: طی یکی، 2سال ابتدایی حکومت طالبان در افغانستان، برخی اقدام‌های حاکمان تازه این کشور، زمینه‌ساز بروز تنش‌هایی در مناسبات دوطرف شد. عدم‌همکاری کابل در تحقق حقابه ایران از رود هیرمند از یکسو و بروز تنش‌های مرزی که غالبا به‌دلیل بی‌تجربگی طرف افغانستانی در حوزه امنیت مرزها بود از سوی دیگر، مناسبات دوطرف را تحت‌الشعاع قرار داد. با وجود این تهران و کابل با اتخاذ تدابیر همکاری‌جویانه، از این تنش‌ها عبور کردند.

حرکت روی ریل تعامل: ایران و افغانستان طی یکی، 2سال اخیر با افزایش رفت‌وآمدهای دیپلماتیک در سطوح مختلف، گام‌های متنوعی برای گسترش همکاری‌های دوجانبه، به‌ویژه در عرصه تعامل‌های اقتصادی برداشته‌اند. در میانه‌های آبان‌ماه1402 بود که سفر یک هیأت بلندپایه افغانستانی به ایران با سرپرستی ملا عبدالغنی برادر، معاون اقتصادی نخست‌وزیر حکومت طالبان، از ریل‌گذاری تازه‌ای در همکاری‌های دوطرف حکایت داشت. در جریان آن سفر تهران و کابل به تفاهم‌های قابل‌توجهی در حوزه اقتصادی و تجاری دست یافتند؛ مناسباتی که با سفر وزیر امور خارجه ایران به افغانستان وارد مرحله نوینی شده ‌است.

پرونده‌های روی‌ میز
رایزنی‌های عراقچی با مقام‌های مختلف افغانستانی در شرایطی است که دوطرف پرونده‌های متنوعی را روی ‌میز گفت‌وگوهای دوجانبه دارند که در ادامه به برخی از آنها اشاره می‌شود.

حقابه هیرمند: اختصاص حقابه ایران از رود هیرمند، یکی از اصلی‌ترین موضوع‌هایی است که طی سال‌های اخیر همواره در دستورکار تهران و کابل قرار داشته است و از سرفصل‌های مهم رایزنی‌های عراقچی در کابل نیز به‌شمار می‌رود.

مهاجران: ساماندهی وضعیت ورود مهاجران افغانستانی به ایران از دیگر پرونده‌های پیچیده و مهمی است که تهران و کابل روی‌ میز دارند و در جریان این سفر نیز درباره آن بحث و تبادل‌نظر می‌شود.

همکاری‌های اقتصادی: توسعه ظرفیت‌های اقتصادی میان دوطرف و پیگیری توافق‌های گذشته در این میز از دیگر دستورکارهای سفر عراقچی به کابل به‌حساب می‌آید.

امنیت مرزها: با توجه به اینکه موضوع انسداد مرزهای ایران در جنوب‌شرق، از دستورکارهای مهم ایران به‌شمار می‌رود و عملیات اجرایی آن در حال انجام است، بحث افزایش امنیت مرزها و انجام هماهنگی‌های لازم دراین زمینه میان دوطرف، از مهم‌ترین پرونده‌های مورد بحث تهران و کابل است.

پیگیری تفاهم‌های دوجانبه: انجام پیگیری‌های لازم به‌منظور اجرایی‌سازی تفاهم‌های دوجانبه به‌ویژه در حوزه همکاری‌های اقتصادی، ازجمله در زمینه محقق کردن چشم‌انداز ۱۰میلیارد دلاری تبادلات تجاری، همکاری‌ در حوزه کریدورهای ترانزیتی و... از دستورکارهای ویژه این سفر به‌شمار می‌رود.

ثبات‌سازی در افغانستان: حل مسائل داخلی افغانستان در راستای ثبات‌سازی در این کشور، یکی از دغدغه‌های سیاسی- امنیتی مهم تهران در توسعه مناسبات با کابل است که از مسیر توسعه همکاری‌های دوجانبه محقق خواهد شد.

مبارزه با تروریسم: یکی از دغدغه‌های مهم ایران و افغانستان در سال‌های اخیر، مقابله مؤثر با فعالیت‌های گروه‌های تروریستی در خاک افغانستان است. اکنون به‌نظر می‌رسد پیگیری این موضوع از دستورکارهای مهم عراقچی در کابل است.

ارتقای تعامل‌های دیپلماتیک: پیگیری دستورکاری متنوع از طریق افزایش تعامل‌های دیپلماتیک میان دوطرف نیز از مهم‌ترین مبحث‌هاي مورد توجه تهران و کابل به‌شمار می‌رود.

برنامه‌های عراقچی در کابل
 گفت‌وگو با ملا محمد حسن اخند، رئیس‌الوزرای حکومت سرپرستی افغانستان
 دیدار با امیرخان متقی، سرپرست وزارت امور خارجه افغانستان
 دیدار با محمد یعقوب مجاهد، سرپرست وزارت دفاع حکومت سرپرستی افغانستان
 بازدید عراقچی از مرکز شهر کابل و حضور در برخی از مغازه‌های سطح شهر

محورهای رایزنی
 توسعه ارتباطات اقتصادی ایران و افغانستان
 برقراری هرچه بیشتر امنیت در روابط همسایگی
 بهره‌گیری از پیوندهای 2ملت به‌منظور تأمین منافع متقابل
 تأکید ایران بر اجرای کامل توافقنامه رودخانه هلمند میان 2کشور
 تأکید بر گسترش همکاری‌های دوجانبه در موضوع مهاجران
 افزایش همکاری‌های امنیتی میان دوطرف
 تأکید بر ظرفیت‌سازی‌های تازه در همکاری‌های اقتصادی تهران- کابل

عراقچی در کابل چه گفت؟
  امیدوارم در این سفر روابط را هرچه بیشتر در جهت منافع ملی 2کشور گسترش دهیم.
 برای حل موضوع آب، اجرای کامل توافقنامه رودخانه هلمند میان ایران و افغانستان را خواستاریم.
 امنیت و ثبات ایران به امنیت و ثبات افغانستان وابسته است.
 ایران هیچ‌وقت قصد مداخله در افغانستان را نداشته است.
 ایران و افغانستان 2کشور دوست، برادر و مسلمان هستند.
 2کشور ارتباطات تاریخی و فرهنگی بسیار عمیقی با یکدیگر دارند.
 ارتباطات اقتصادی و تجاری 2کشور در سطح بسیار خوبی است.
 تحولات اخیر در افغانستان ما را به این نتیجه رسانده که همکاری با امارت اسلامی باید گسترش یابد.
 مشکلات پناهجویان افغانستانی در ایران و مسئله آب باید به عامل گسترش همکاری‌ها تبدیل شود.