روابط تهران-پکن و جایگاه دیپلماسی فرهنگی

محمدمهدی ایمانی‌پور- رئیس سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی

سفر رئیس‌جمهور کشورمان به پکن، نقطه آشکارساز عزم 2کشور ایران و چین بر توسعه روابط دوجانبه و مواجهه مشترک با تهدیدهای بالفعل و بالقوه فرامرزی محسوب می‌شود. متن و فرامتن این سفر، هر دو از اهمیت و ارزش قابل‌توجهی برخوردارند. در ابعاد فرامتنی، در شرایطی که شاهد تشدید تنش‌ها میان آمریکا و متحدان آن با کشورهای ایران، چین و روسیه هستیم، رفت‌وآمدهایی در این سطح می‌تواند حاوی پیام‌های روشنی باشد.
به‌عبارت بهتر، اکنون واشنگتن و شبکه پیرو آن، بسیاری از توطئه‌های خود علیه این کشورها را از فاز پنهان، خارج و آن را تبدیل به مواجهه‌ای آشکار کرده‌اند و سطح مداخله‌گرایی وقیحانه و غیرمسئولانه واشنگتن و بازیگران هم‌پیمان آن در امور داخلی چین و ایران به‌گونه‌ای قابل‌توجه افزایش پیدا کرده‌است. توسعه همکاری‌های همه‌جانبه در سطح بین‌المللی میان 2کشور، به یک ضرورت مبدل شده‌است. علاوه بر این، اراده جمهوری‌اسلامی ایران و جمهوری خلق چین در توسعه همکاری‌های بلندمدت فی‌مابین و فراهم کردن زمینه اجرای برنامه جامع همکاری 2کشور، پیام روشنی است که از متن این سفر قابل برداشت است.
نشانه‌ها و علائم مداخله‌گرایی آمریکا در غرب آسیا، شرق‌آسیا و آسیای‌مرکزی و قفقاز روزبه‌روز تحت‌تأثیر تعریف الگوهای امنیتی سلبی و خطرآفرین جدید از سوی آمریکا و متحدانش پررنگ‌تر و مصداقی‌تر می‌شود. در این خصوص نکاتی وجود دارد که لازم است مورد توجه قرار گیرد:
نخست اینکه نگاه فرامتنی نسبت به مناسبات بلندمدت و کلان راهبردی میان ایران و چین، این مناسبات را کاملا توجیه‌پذیر کرده‌است. تحرکات مداخله‌گرایانه آمریکا در تایوان و دریای چین و دخالت و حمایت همزمان آمریکا از اغتشاش و آشوب در ایران، نمایانگر توطئه‌های بی‌پایان دمکرات‌ها و جمهوری‌خواهان آمریکا علیه تهران و پکن تلقی می‌شود.
بنابراین ما با تهدیدی ثابت و بلندمدت مواجه هستیم که هم‌افزایی راهبردی و همه‌جانبه ما، می‌تواند آن را مهار و کنترل‌پذیر کند. جنس اکثر این پدیده‌ها، مقطعی نبوده و تبلور آنها در رفتار بیرونی بازیگران غربی، منبعث از نوعی راهبرد کلان و مستمر در اتاق‌های فکر دشمنان مشترک ایران و چین است.
نکته دوم، به اصل همکاری‌های ایران و چین در قالب سند همکاری راهبردی 25ساله بازمی‌گردد. بدون‌شک در شکل‌گیری، تثبیت و استمرار یک روند همکاری بلندمدت، باید روی محوری تکیه کرد که حکم نقطه ثقل و عامل تنظیم‌کننده مسیر همکاری‌های مشترک را در آینده‌ای نزدیک یا دور ایفا کند. در این خصوص، نمی‌توان از نقش فرهنگ و امور فرهنگی غافل شد. اشتراک‌های فرهنگی نظیر تمدن و تاریخ غنی ایران و تمدن مشرق‌زمین که چین یکی از نمادهای اصلی آن محسوب می‌شود، از یک‌سو و تهاجم فرهنگی غرب به اصول مشترک فرهنگی مشرق‌زمین از سوی دیگر، زمینه مساعدی را برای هم‌افزایی فرهنگی طرفین در ابعاد گوناگون فراهم کرده‌است. قطعا می‌توان با شکوفایی ظرفیت‌های دیپلماسی فرهنگی میان تهران و پکن، از منظومه حاصل شده به‌مثابه نقطه ثقل و حتی عامل تثبیت‌کننده روابط طرفین در دیگر ابعاد (سیاسی، اقتصادی و...) استفاده کرد. «دیپلماسی فرهنگی» به‌عنوان یکی از مهم‌ترین ارکان سیاست‌خارجی کشورها، کار ویژه‌ای به نام ترویج و توسعه فرهنگ را برعهده دارد. این نوع دیپلماسی در فراهم آوردن زمینه‌های همکاری‌های مشترک و شناخت و شناساندن فرهنگ‌ها و تبادل ارزش‌های فرهنگی و تحکیم و تثبیت روابط حسنه میان دولت‌ها تأثیر بسزایی دارد. این اصل مهم، در نضج یافتن مناسبات کلان 2 کشور ایران و چین نیز مورد تأکید است.
به هر روی نکته حائز اهمیت، توجه به ضرورت طراحی و عملیاتی‌سازی‌ بسته سیاستی کامل، همزمان و همه‌جانبه ابعاد همکاری 2کشور است.
امروزه کمتر کشوری را می‌توان یافت که همکاری‌های سیاسی را فارغ از تعاملات اقتصادی یا همکاری‌های فرهنگی، طراحی و عملی کند. خوشبختانه پیش از این و به بهانه بررسی ابعاد همکاری همه‌جانبه و راهبردی ایران و چین، پیوست فرهنگی این همکاری نیز تدوین شده‌است که امید می‌رود در جریان سفر مهم رئیس‌جمهوری از ضریب و وزن خوبی برخوردار شود.نکته سوم، توجه به تنویر افکارعمومی در 2کشور نسبت به ضرورت و چرایی روابط گسترده و راهبردی 2کشور است. درحال‌حاضر به‌دلایل پیش‌گفته و عملیات روانی گسترده غرب، توسعه روابط و ضرورت‌های آن درمیان مردم با ابهام‌هایی همراه است. این ابهام‌ها منحصر به سطوح عمومی هم نیست، بلکه در جامعه نخبگانی نیز، پرسش‌های بی‌پاسخی وجود دارد که نیازمند تبیین و تشریح است. ایجاد مراکز چین‌شناسی و ایران‌شناسی و کار رسانه‌ای و فرهنگی می‌تواند تا حدودی این مشکل را رفع کند.سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی هم در ترسیم ابعاد کلان دیپلماسی فرهنگی ایران -چین و هم در تعریف مجاری اعمال این دیپلماسی و تعیین ابتکارعمل‌ها و مجاری تحقق این دیپلماسی هوشمندانه، قطعا نهایت توان و ظرفیت خود را به‌کار گرفته و همکاری جامعی با نهادها و وزارتخانه‌های دخیل در اجرایی‌سازی و پیشبرد تفاهم 25ساله با چین صورت خواهد داد. امضای تفاهمنامه ترجمه 50عنوان کتاب منتخب برای معرفی ابعاد مختلف فرهنگی، تاریخی و... ازسوی ایران و چین و انتشار گسترده آن و رونمایی از 5جلد نخست این کتاب‌ها در جریان سفر رئیس ‌جمهوری اسلامی به چین، آغازی برای این منظور است.