ارزش‌های فرهنگی و اقتصادی فرش دستباف

هوشنگ فاخر/ نایب‌رئیس اتحادیه تولیدکنندگان و صادرکنندگان فرش دستباف
باستان‌شناسان قدیمی‌ترین فرش دستباف، موسوم به پازیریک را در منطقه سیبری و در غاری که محل دفن احتمالاً یک حکمران یا یک پادشاه بود، کشف کردند. عمر این فرش بیش از 26قرن برآورد شده است. این فرش 2قطعه مدفون شده در یخ و برف بوده که به‌دلیل پوسیدگی شدید تنها یکی از فرش‌ها مرمت شده‌است. اندازه آنها 4متر است و بافتی مشابه فرش‌های ایرانی دارد و نقوش آن نیز نزدیک به نقوش دوران هخامنشی است. ظرافت بافت این فرش به فرش 40رج تبریز با 3رج پود شبیه بود و گره‌های فرش در فاصله 2ردیف بافت خورده است.

زمان شروع اولیه بافت فرش با توجه به کندی پیشرفت فن قالیبافی و تولید نخ چله و پود و رنگرزی آن بیش از عمر فرش پازیرک است که حالا در موزه آرمیتاژ نگهداری می‌شود. قدمت شروع بافت فرش را می‌توان تا زمان رسیدن به تکامل و بافتن فرش پازیریک 4 تا 5هزار سال تعیین کرد.

فرش تنها صنعت تولیدی ایران است که در مقام مقایسه با دیگر تولیدات مقام اول را دارد. با توجه به این موضوع که به‌طور متوسط 70درصد ارزش فرش را اجرت تولید تشکیل می‌دهد و دستمزدها سالانه 10درصد افزایش دارند، بنابراین می‌توان انتظار داشت در هر سال ارزش فرش 7درصد افزایش یابد.

مصنوعات صنعتی با پیشرفت تکنولوژی و گذشت زمان ارزش خود را از دست می‌دهند ولی فرش‌های هنری ایران با تأمین فضای زیبا در منازل و دفاتر کار گرانبهاتر می‌شوند. فرش دستباف ایران کالایی است قابل مصرف و البته دارای امتیاز سرمایه‌گذاری که هر چه از عمرش می‌گذرد قیمت بیشتری می‌یابد. در بیشتر موزه‌های جهان فرش دستباف ایران با برند «پرشین کارپت» جایگاه والایی دارد و ارزش روز آنها نیز برای موزه‌دارها افزایش می‌یابد.

کشورهای وارد‌کننده فرش دستباف ایرانی نیز کالایی به کشور خود وارد می‌کنند که ضمن استفاده از آن ارزش‌افزوده آن نیز هر روز بیشتر می‌شود. گستردگی تولید فرش در بسیاری از نقاط کشور هم به‌دلیل نبود نیاز به واردات ابزار کار و آموزش بافندگان در کنار قالیبافان با کسب مهارت و تجربه به‌صورت استاد و شاگردی از دیگر امتیازات این بخش بدون نیاز به هزینه آموزش است.

کشاورزان نیز در اوقات فراغت می‌توانند با بافت فرش علاوه بر جلوگیری از اتلاف زمان در قهوه‌خانه‌ها با استفاده از زمان بیکاری ثروت تولید ‌کنند و با کسب درآمد بیشتر از مهاجرت به شهرها منصرف شوند. رواج تولید فرش دستباف در ایران می‌تواند عاملی برای جلوگیری از گسترش شهرها، تحمیل هزینه‌ به شهرها و جلوگیری از تخلیه روستاها و کاستن از مشکلات امنیتی و اجتماعی باشد. در این رویکرد می‌توان یک کشاورز را به تولیدکننده تبدیل کرد و از تبدیل شدن جامعه روستایی به مصرف‌کننده صرف جلوگیری کرد.