زمین‌لرزه
پاسخ به 6 پرسش درباره زلزله‌های اخیر
دکتر مجید نبی‌بیدهندی، رئیس موسسه ژئوفیزیک‌دانشگاه تهران در گفت و گو با همشهری به سؤال‌های جنجالی پس از زلزله جواب‌های تخصصی داده است
اشکان خسروپور/ خبرنگار:
وقوع زلزله 5.2ریشتری در تهران در مدت کوتاهی باعث شایعه‌های زیادی در دنیای مجازی شد؛ ملغمه‌ای از واقعیت و خبرهای جعلی که خیلی‌ها را نگران کرد. از فعال شدن گسل اشتهارد و انتظار زلزله‌های مهیب در پایتخت تا دستور ترک تهران، شایعه‌هایی هستند که پس از زلزله در عرض مدتی کوتاه در دنیای مجازی دست به‌دست شد. دکتر مجید نبی‌بیدهندی، رئیس مرکز ژئوفیزیک دانشگاه تهران در گفت‌وگو با همشهری برای شایعه‌های شبه‌علمی، پاسخ‌های دقیق علمی دارد.
1.زمین‌لرزه‌های کوچک و بزرگ در کشور، نسبت به گذشته بیشتر شده است
نمی‌توان به‌طور کلی چنین حرفی را مطرح کرد. ما زمانی در حدود 20سال پیش دستگاه‌های لرزه‌نگار و ایستگاه‌های کمتری داشتیم. به همین دلیل، نمی‌توانستیم همه زلزله‌ها به‌خصوص آنهایی که کوچک‌تر بودند را ثبت کنیم. هم‌اکنون با توجه به تعداد زیاد ایستگاه‌های زلزله‌نگاری که در سطح کشور داریم، می‌توانیم زمین‌لرزه‌هایی با بزرگی یک، 1.5تا 2ریشتر را ثبت کنیم. قبلا هم زلزله بوده اما ثبت نمی‌شده و ما فکر می‌کردیم زلزله نیامده است. حدود 40سال پیش در مشهد، تبریز، اصفهان، شیراز، تهران و کرمانشاه ایستگاه داشتیم اما الان 125ایستگاه در کل ایران داریم. به همین دلیل می‌توانیم لرزش‌های کوچک‌تر را هم ثبت کنیم.
2. وقوع زلزله‌های کوچک در اطراف تهران باعث می‌شود انرژی درونی زمین تخلیه شده و زمین‌لرزه بزرگ تهران، شدت کمتری داشته باشد
به‌طور کلی زلزله‌های کوچک - در حد 3و 4.5ریشتر- باعث می‌شود تنش‌هایی که داخل زمین ذخیره شده، آزاد شوند اما آسیبی به ساختمان یا انسان‌ها نرسد. اگر این انرژی تخلیه نشود، ممکن است تخریب ایجاد کند. پس این زمین‌لرزه‌های کوچک خوب هستند.
3. کم بودن شدت پس‌لرزه‌هایی که بعد از زلزله تهران به‌وجود آمد عجیب است
زلزله 5.2ریشتری که رخ داد، منتظر بودیم پس‌لرزه‌های 3تا 4ریشتر را داشته باشیم اما تا ظهر جمعه کلا 19پس‌لرزه داشتیم که بزرگ‌ترین آن 2.6ریشتر بود. خودمان هم در تکاپو هستیم که ببینیم چه اتفاقی قرار است رخ بدهد. چون زمین‌لرزه قابل پیش‌بینی نیست، نمی‌توانیم حرف قابل استنادی در این‌باره بزنیم. به‌طور کلی، در چنین مواقعی تا 48ساعت بعد از وقوع زلزله مردم باید هوشیاری‌شان را حفظ کنند.
4. بیشتر زمین‌لرزه‌هادر شب رخ می‌دهند
اینطور نیست که بگوییم زلزله‌ها همیشه در شب رخ می‌دهند. ما در روز هم زلزله داریم. نمی‌توان با قطعیت چنین چیزی گفت یا برای آن دلیلی آورد.
5. فعال‌شدن گسل اشتهارد، یعنی زلزله‌های بزرگ‌تری در راه است
اینکه زلزله اخیر تهران مربوط به گسل اشتهارد بوده، حرف درستی است. انتهای این گسل به مشکین‌دشت، ملارد و اطراف کرج می‌رسد. در یک‌ماه اخیر یک‌سری لرزش‌های کوچکی در حد 1و 1.5را ثبت کرده بودیم. 840سال پیش یک زلزله 7.2ریشتری در منطقه داشته‌ایم.اما اینکه بگوییم به خاطر این مسئله زلزله می‌آید یا خیر، مطلقا قابل پیش‌بینی نیست.
6. پیش‌بینی زلزله توسط آلمان‌ها و هشدار به ایران
هیچ زلزله‌ای در هیچ نقطه جهان قابل پیش‌بینی نیست. تنها کاری که از ما برمی‌آید این است که هوشیاری‌مان را حفظ کنیم. مقاوم‌سازی کار مهمی است که باید انجام بدهیم. فرض کنید علم زلزله‌شناسی به جایی برسد که ما بتوانیم پیش‌بینی کنیم، تا 24ساعت دیگر در تهران زلزله می‌آید. چه کار می‌خواهیم بکنیم؟ نمی‌توانیم مدام در خیابان‌ها آواره بشویم. باید مقاوم باشیم و حواسمان را جمع کنیم.
تهران لرزید، سایت لرزه‌نگاری خوابید
سایت مرجع اطلاع‌رسانی زلزله‌های کشور چند دقیقه بعد از زلزله تهران بار دیگر مانند زلزله کرمانشاه به‌خاطر مراجعه زیاد از کار افتاد
زلزله آمد، تهران لرزید و ایران نخوابید اما در عوض، یکی از مهم‌ترین سایت‌های مرجع در حوزه لرزه‌نگاری برای دومین بار طی ماه‌های اخیر بعد از وقوع یک زلزله حساس در کشور، خواب ماند. سایت مرکز لرزه‌نگاری کشوری، وابسته به مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران که کارش ارائه اطلاعات درباره جزئیات زمین‌لرزه‌های داخل کشور است، دقایقی بعد از وقوع زلزله از دسترس خارج شد.
این اولین‌بار نیست که چنین اتفاقی درباره این سایت که مشکلش با افزایش پهنای باند به احتمال زیاد رفع می‌شود رخ می‌دهد. مدتی پیش در زمان وقوع زلزله بزرگ کرمانشاه نیز سایت این مرکز از دسترس خارج شده بود. همشهری در این‌باره با مسئولان حال حاضر و گذشته سازمان لرزه‌نگاری کشور گفت‌وگو کرده است. از حرف آنها اینطور برمی‌آید که چنین مشکلی در گذشته هم وجود داشته و امروز، وضع سایت‌ها بهتر از گذشته است.
دکتر نوربخش میرزایی، رئیس سابق مرکز لرزه‌نگاری مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران است. یکی از مراکزی که زمانی زیرنظر او فعالیت می‌کردند، سایت لرزه‌نگاری کشوری است که جزئیات زلزله‌های کشور را منتشر می‌کند. او که استاد گروه آموزشی فیزیک زمین «ژئوفیزیک» هم هست، در واکنش به خواب ماندن سایت زلزله می‌گوید: «هر زمین‌لرزه‌ای که آمده، تلفن‌ها را از کار انداخته است. زمان ما هم چنین مشکلاتی وجود داشت اما الان قطعا وضع بهتر شده است.» او کلا به شرایط فعلی خوش‌بین به‌نظر می‌رسد: «امکانات مخابراتی ساده مثل تلفن همیشه وجود نداشته و الان وضع بهتر شده است. مشکلاتی وجود دارد که به زیرساخت‌ها برمی‌گردد و باید آنها را برطرف کرد.»
دکتر نوربخش میرزایی چند دقیقه بعد از وقوع زمین‌لرزه تهران توانسته به اطلاعات سایت دسترسی پیدا کند و به‌نظرش، دسترسی نداشتن به این اطلاعات برای چند دقیقه آن‌قدر هم موضوع مهمی نیست چون چالش اصلی در چنین شرایط بحرانی، اطلاع‌رسانی نادرست است نه تأخیر در انتقال اطلاعات. رئیس سابق مرکز لرزه‌نگاری کشور می‌گوید: «من در همان شب به سایت متصل شدم و اطلاعات را برداشتم. در دقایق اولیه اطلاعات نیامده بود اما کمی بعد از زلزله اطلاعات روی سایت قرار گرفت و از آن آگاه شدم. ممکن است برای دیگران چند دقیقه دیرتر سایت باز شده باشد که امیدوارم رفع شود اما مسئله مهم‌تری هم در این بین وجود دارد. اطلاع‌رسانی غلط مسئله مهم‌تری است. در زمان زلزله کرمانشاه من تا ساعت 2صبح پای تلویزیون بودم و صداوسیما مدام اطلاعات تخصصی اشتباه درباره مرکز زمین‌لرزه و... را پخش می‌کرد. این روش اطلاع‌رسانی چالش مهم‌تری است تا اینکه اطلاعات دو، سه دقیقه دیرتر به‌دست کاربران برسد.»
دکتر مجید نبی بیدهندی، رئیس مرکز ژئوفیزیک‌دانشگاه تهران که مرکز لرزه‌نگاری یکی از زیرمجموعه‌هایش است، درباره خارج شدن سایت لرزه‌نگاری از دسترس کاربران می‌گوید: «من اطلاعات فنی دقیقی در این‌باره ندارم اما به‌نظر می‌رسد که مشکل از پهنای باند باشد. زمانی که تعداد زیادی از کاربران در یک مدت زمان کوتاه وارد سایت می‌شوند، ظرفیت سایت پر می‌شود. با مسئولان مخابرات در این‌باره گفت‌وگوهایی کرده‌ایم و امیدواریم که این مشکل حل شود.»
به نظر می‌رسد که به وضعیت هاست و پهنای باند سایت‌های مهم و حساس کشور که باید در زمان بحران و مراجعه‌های زیاد مردم به روز و آماده باشند رسیدگی ویژه شود تا در موقع بحران خودشان بحران‌زده نباشند.
