گفت‌وگو
جایزه «جلال» راهنمای آثار درخشان
بهناز ضرابی‌زاده، داور بخش مستندنگاری این دوره جایزه ادبی جلال آل‌احمد از آثار برگزیده می‌گوید
علی‌الله سلیمی-روزنامه‌نگار
امسال داوران پانزدهمین دوره جایزه ادبی جلال آل‌احمد در بیشتر بخش‌ها اثر برگزیده‌ای معرفی نکردند و اغلب به عناوین شایسته تقدیر و تجلیل بسنده کردند، اما در بخش «مستندنگاری» داوران متشکل از بهناز ضرابی‌زاده، مهدی کاموس و گلعلی بابایی، ذیل هر 3عنوان «برگزیده»، «شایسته تقدیر» و «شایسته تجلیل» آثاری را معرفی کردند. کتاب «سازمان سیاسی بهائیت» نوشته حمیدرضا اسماعیلی به‌عنوان اثر برگزیده بخش مستندنگاری معرفی و کتاب «عقیله» اثر الهام امین، شایسته تقدیر شد. در این بخش همچنین هیأت‌داوران کتاب «نبرد تنگه‌ها» نوشته مصطفی رحیمی را به‌عنوان شایسته تجلیل معرفی کردند. درباره بخش مستندنگاری و آثار برگزیده این دوره از جایزه ادبی جلال‌آل‌احمد، با بهناز ضرابی‌زاده، یکی از داوران این بخش گفت‌وگو کرده‌ایم. ضرابی‌زاده، از نویسندگان و مستندنگاران باسابقه در حوزه ادبیات دفاع‌مقدس است که کتاب‌های تالیفی او با عناوین «دختر شینا»، «ساجی» و «گلستان یازدهم» از آثار شاخص در این حوزه محسوب می‌شود که با استقبال مخاطبان و محافل ادبی مواجه شده است.
امسال بخش مستندنگاری پانزدهمین دوره جایزه ادبی جلال، برخلاف سایر بخش‌ها، هم اثر برگزیده داشت و هم شایسته تقدیر و هم اثری تجلیل شد. درباره کتاب «سازمان سیاسی بهائیت» که امسال تنها اثر برگزیده این جایزه ادبی بود، بگویید.
کتاب «سازمان سیاسی بهائیت» از جهات مختلف قابل توجه بود؛ هم موضوع جذاب و خواندنی داشت و هم نویسنده برای تنظیم آن از منابع معتبر و متنوعی استفاده کرده بود. نویسنده در حقیقت تمام جریان‌ها و نحله‌های فکری تأثیرگذار در ارتباط با موضوع کتاب را بررسی و به جزئیات آنها پرداخته بود؛ به‌طوری که وقتی مخاطب، این کتاب را به‌دست می‌گیرد و مطالعه می‌کند، به یک جمع‌بندی درباره ریشه‌ها، آغاز، شکل‌گیری و سرانجام بهائیت در ایران می‌رسد. مستندات ارائه‌شده در بخش‌های مختلف کتاب به‌خوبی روشن می‌کند که چگونه بهائیت به ارکان حکومت در سال‌های قبل از پیروزی انقلاب اسلامی رسوخ کرده بود؛ از سمت‌های مهم در دربار شاه تا تمام پست‌ها و سمت‌های کلیدی کشور که همگی به نوعی با بهائیت ارتباط داشته است. ویژگی مهم دیگری که کتاب «سازمان سیاسی بهائیت» را نسبت به سایر آثار مشابه متمایز می‌کرد، ابعاد فراملی مستندات اثر بود؛ به‌گونه‌ای که نویسنده توانسته موضوع گسترش بهائیت را نه‌تنها در ایران، بلکه در اقصی‌نقاط جهان رصد، بررسی و مستندات لازم را کنار هم قرار و به مخاطب ارائه دهد. در مجموع، جهانشمولی تحقیق و پژوهش کتاب حاضر امتیاز خوبی گرفت و منابع خوبی هم در این زمینه ارائه شده بود.
کتابی که شما امسال با عنوان «شایسته تقدیر» در بخش مستندنگاری معرفی کردید، اثری با درونمایه دینی و درباره زندگی حضرت زینب(س) است که نویسنده اثر، الهام امین با عنوان «عقیله» تالیف کرده است. این اثر چه ویژگی‌هایی داشت که توانست در چنین جایگاهی قرار بگیرد؟
درباره کتاب «عقیله» به‌نظرم با یک اثر متفاوت و خواندنی در زمینه زندگی ائمه(ع) مواجه هستیم که از نوآوری‌های ادبی متعددی برخوردار است. نویسنده این کتاب توانسته با یک نثر و زبان شاعرانه، موضوع مهم و ماندگاری چون زندگی و زمانه حضرت‌زینب(س) را با تکیه بر منابع متعدد و معتبر روایت کند. کتاب عقیله، کیفیت برتر و یک‌دستی دارد؛ به‌گونه‌ای که از ابتدا تا انتهای کتاب، انسجام لازم در فرم و محتوای اثر حفظ می‌شود. نویسنده حواسش به نثر و زبان یکدست اثر بوده و به همین دلیل توانسته قوت کار را در همه بخش‌ها حفظ کند. این اثر هم جذاب است و هم منابع دقیق و معتبری دارد. کتاب قابل تحسینی است که مطمئنم خوانندگان هم از خواندن آن لذت خواهند برد. توصیه می‌کنم نوجوانان و جوانان این کتاب و آثار مشابه را بخوانند تا با ابعاد زندگی ائمه(ع) بیش از پیش آشنا شوند.
در این دوره از جایزه ادبی جلال، موضوع دفاع‌مقدس در بین عناوین انتخاب شده هم دیده می‌شود و کتاب «نبرد تنگه‌ها» که اثری درباره شهید حسن باقری و نقش او در عملیات فتح‌المبین است، توانسته توجه داوران را به‌خود جلب کند و در نهایت از نویسنده این اثر در مراسم اختتامیه تجلیل شد. با توجه به تعداد پرشمار آثاری که با موضوع دفاع‌مقدس در بخش مستندنگاری تالیف و منتشر می‌شود، این کتاب چه ویژگی‌هایی دارد که توانست از بقیه آثار این بخش متمایز جلوه کند؟
این کتاب جزو آثار پرحجم از لحاظ اطلاعات مستند ارائه شده بود که تقریبا همه زوایای موضوع را پوشش می‌داد. موضوع اصلی کتاب، نقش شهیدحسن باقری در عملیات فتح‌المبین است اما نویسنده از زمان‌های دیگر هم اطلاعاتی به مخاطب می‌دهد؛ از روزهای آغازین جنگ تحمیلی و حتی قبل از شروع جنگ و این باعث می‌شود موضوع اصلی کتاب با اطلاعات مرتبط و تکمیلی پوشش داده شود. مطالعه این اثر پرحجم نشان می‌دهد نویسنده زحمت زیادی برای تهیه آن کشیده و آنطور که شواهد اثر نشان می‌دهد، قریب یک‌دهه نویسنده برای جمع‌آوری اطلاعات و مستندسازی مطالب کتاب وقت صرف کرده و زحمت کشیده است؛ صدها نوار صوتی و ویدئویی جا مانده از دوران دفاع‌مقدس را با دقت گوش داده و تماشا کرده و همچنین صدها سند معتبر مرتبط با موضوع کتاب را دیده و بررسی کرده و در نهایت مطالب کتاب حاضر را تهیه و کلیت آن را نوشته است. این کتاب از آثار مستند و ارزشمند درباره دفاع‌مقدس و شخصیت محوری این اثر، شهیدحسن باقری است که ارزش و اعتبار زیادی برای کارهای تحقیقی و پژوهشی مرتبط با موضوع کتاب دارد و به‌عنوان یک منبع معتبر و دقیق قابل توجه است.
به‌نظر شما جایزه جلال آل‌احمد در بین سایر جوایز ادبی که در کشور ما به آثار برگزیده اهدا می‌شود، چه جایگاهی دارد و اهدای آن به آثار برگزیده یا شایسته تقدیر و حتی تجلیل از نویسندگان آثار منتخب، چه تأثیری در سرنوشت این کتاب‌ها و نویسندگان این آثار خواهد گذاشت؟
جایزه ادبی جلال آل‌احمد، یکی از جوایز ادبی نام‌آشنا در سال‌های اخیر است که به‌خاطر جایزه نقدی بالایی که برای آن تعریف شده و به نویسندگان آثار برگزیده اهدا می‌شود، مشوق خوبی برای نویسندگان است و همواره رقابت چشمگیری برای حضور در این جایزه بین نویسندگان وجود دارد. این جایزه به نویسندگان انگیزه بیشتری برای خلق آثار باکیفیت می‌دهد. از سوی دیگر، افرادی هم در جامعه هستند که به‌دنبال کتاب‌های خوب، خواندنی و ماندگار هستند و جایزه جلال این مسیر را هموار می‌کند تا کتاب‌های خوب و باکیفیت از مجموع آثار بی‌شماری که هرسال به قلم نویسندگان مختلف تالیف و منتشر می‌شود، تشخیص داده شود و راهنمای معرفی کتاب خوب و خواندنی در بازار کتاب به شمار می‌آید.
