گنجینه‌ای از اعماق تاریخ

گنجینه سرشار موزه ملی جواهرات ایران سرگذشتی عبرت‌انگیز از بیش از 400سال قبل دارد. دولت‌های ایران از بدو تشکیلات سیاسی از 2500سال قبل تاکنون هر زمان که در فراغت داخلی به سر بردند به جمع‌‌آوری نفایس همت کردند. گنجینه‌های سرشار و بی‌مانند پادشاهان ساسانی، مخصوصا خسروپرویز داستان‌های فراوان ساخت. اما جنگ‌ها و نبردهای تاریخی ایرانیان همواره با غارت گنجینه‌های ارزشمند مواجه بودند. غارت فرش بزرگ بهارستان خسرو در بیش از 1400سال گذشته در نبردهای تاریخی با ساسانی‌ها هنوز هم بر سر زبان‌ها است. حکومت‌های اسلامی ایران نیز در جمع‌آوری نفایس کوشیدند. اما آنچه اکنون به‌عنوان جواهرات ملی ایران در موزه بانک مرکزی نگهداری می‌شود تاریخی صفوی دارد و این مجموعه از دوره صفویه به بعد غنی شد. تشکیل وحدت ملی و سیاسی دولت ایران در دوره صفوی و فتوحات صفویان خصوصا در دوران شاه عباس که سیاست خارجی و انتظام امور داخلی ایران روشن و ثابت شد، خزانه دولت ایران نیز سرشار شد و پس از آن جمع‌آوری نفایس و جواهرات در دربار صفوی آغاز شد. خزانه جواهرات سطنتی شاهان صفوی در دوره خود در ردیف بزرگ‌ترین خزائن جواهرات جهان بود و شاردن سفرنامه‌نویس فرانسوی و گوهرشناس معروف آن زمان در فاصله سال‌های 1105 تا 1107 هجری قمری بر آن تأکید کرده است. خزانه جواهرات صفوی شامل جواهراتی بود که در خزانه دولت‌های پیشین مانده بود و سنگ‌های گرانبهایی که از معادن خراسان و آذربایجان استخراج شده بود و مرواریدهای صید شده از خلیج فارس نیز در این خزانه موجود بود. شاهان صفوی هدایای گرانبهایی را که از سلاطین و امرای خارجی و حکام محلی رسیده بود در خزانه گذاشتند. صفوی‌ها جواهراتی را نیز که خود خریداری کرده بودند در جمع این آثار قرار دادند. جواهرات فراوانی را هم که بازرگانان جواهرشناس خارجی همچون شاردن، تاورنیه و... در اصفهان فروخته بودند جمع‌‌آوری کردند. فرستادگان دربار صفویه به بازارهای هندوستان و عثمان آن زمان و ایتالیا و فرانسه نیز اعزام شدند و جواهرات زیادی با خود به اصفهان آوردند. در دوره شاه سلطان حسین صفوی که افغان‌ها به ایران هجوم آوردند و به اصفهان رسیدند، خزانه سرشار صفوی که طی 300سال جمع‌‌آوری شده بود، از طرف مهاجمان و اشرار غارت و پراکنده شد. محمود افغان، شبی که به اصفهان رسید هزار نیروی خود را مأمور ضبط خزائن و دفاین و بیوتات پادشاهی به سرپرستی محمدقلی خان کرد. قسمت عمده‌ای از گنجینه صفوی به‌دست افغان‌ها افتاد و مقدار زیادی نیز توسط غارتگران پراکنده شد. عده‌ای که سهم قابلی از جواهرات به‌دست آورده بودند یا به بهای ناچیز سهم سربازان را خریداری کردند به بازار سوداگری هندوستان وارد شدند و به‌تدریج مقدار زیادی از جواهر و نفایس دربار صفوی به دربار تیموری هند منتقل شد. تنها مقداری از ثروت، جواهر و نفایس صفوی به‌دست محمود افغان افتاد.